Wstęp 7

Prawodawstwo dotyczące ochrony przyrody i łowiectwa 9

Ptaki (Aves) 9
Ssaki (Mammalia) 10

Terminologia łowiecka 15

Nazwy i określenia ogólne 15
Nazwy i określenia dotyczące ssaków 16
Nazwy i określenia dotyczące ptaków 18
Nazwy i określenia dotyczące zagospodarowania łowisk i urządzeń łowieckich 18
Nazwy i określenia dotyczące pozyskania i użytkowania zwierzyny 19

Miejsce w systematyce i biologia zwierząt łownych 20

Łoś (Alces alces) 21
Jeleń (Cervus elaphus) 21
Daniel (Dama dama) 21
Sarna (Capreolus capreolus) 22
Dzik (Sus scrofa) 22
Zając (Lepus europaeus) 22
Królik (Oiyctolagus cuniculus) 24
Bażant obrożny (Phasianus colchicus) 24
Kuropatwa (Perdix perdix) 25
Kaczka krzyżówka (Anas platyrhynchos) 25

Pozyskiwanie i badanie żywych zwierząt łownych przeznaczonych do wywozu za granicę 26

Wprowadzenie 26
Określanie płci 27
Jeleniowate 28
Dzik 28
Zając, królik 28
Ptaki łowne 28
Określanie wieku 29
Jeleniowate 30
Dzik 30
Zając, królik 30
Ptaki łowne 31

Postępowanie z ubitą zwierzyną na łowisku i w czasie transportu 33

Ogólne zasady pozyskania zwierzyny 33
Postępowanie ze zwierzyną grubą 34
Patroszenie ubitej zwierzyny 34
Studzenie i przygotowywanie dziczyzny do transportu 35
Odcinanie trofeum 35
Przechowywanie tusz ubitej zwierzyny 35
Postępowanie ze zwierzyną drobną 36
Postępowanie z ubitymi zającami 36
Postępowanie z ubitym ptactwem łownym 36
Organizacja skupu ubitej zwierzyny 36
Placówki odbioru 36
Odbiór dziczyzny 36

Szczegółowe przepisy do Rozporządzenia (WE) Nr 853/2004 i 854/2004, ustawy oraz Rozporządzeń MRiRW 38

Sekcja IV: Mięso zwierząt łownych (dziczyzna) 38
Rozdział I: szkolenie myśliwych w zakresie zdrowia i higieny 38
Rozdział II: obróbka grubej zwierzyny łownej 38
Rozdział III: obróbka drobnej zwierzyny łownej 40

Załączniki 42

Załącznik nr 1. do Rozporządzenia MRiRW z 29 grudnia 2006 r. (Dz.U. Nr 5, poz. 39 z 12 stycznia
2007 r.). Szczegółowy zakres tematów, jaki powinien zawierać program szkolenia myśliwych 42
Załącznik nr 2. do Rozporządzenia MRiRW z 29 grudnia 2006 r. (Dz.U. Nr 5, poz. 39 z 12 stycznia
2007 r.). Zaświadczenie Nr... potwierdzające ukończenie szkolenia 42
Załącznik nr 3. do Rozporządzenia MRiRW z 29 grudnia 2006 r. (Dz.U. Nr 5, poz. 39 z 12 stycznia
2007 r.). Oświadczenie o przeprowadzeniu oględzin tuszy odstrzelonego zwierzęcia Nr 43
Załącznik nr 2 do ustawy (Dz.U. Nr 69, poz. 625 z 2004 r. z późn. zm.)
Wykaz chorób zakaźnych zwierząt podlegających obowiązkowi zwalczania 44
Załącznik nr 3 do ustawy (Dz.U. Nr 69, poz. 625 z 2004 r. z późn. zm.)
Wykaz chorób zakaźnych zwierząt podlegających obowiązkowi rejestracji 44
Załącznik nr 4 do ustawy (Dz.U. Nr 69, poz. 625 z 2004 r. z późn. zm.)
Choroby zakaźne zwierząt podlegające zakazowi szczepień 45
Załącznik nr 5 do ustawy (Dz.U. Nr 69, poz. 625 z 2004 r. z późn. zm.)
Wykaz chorób odzwierzęcych oraz odzwierzęcych czynników chorobotwórczych podlegających
obowiązkowi monitorowania 45
Załącznik do Rozporządzenia MRiRW (Dz. U. Nr 36, poz. 250 z 2006 r.)
Wykaz chorób zakaźnych zwierząt podlegających obowiązkowi rejestracji 46
Załącznik do Rozporządzenia MRiRW (Dz. U. Nr 24, poz. 158 z 2007 r.)
Wykaz chorób zakaźnych zwierząt podlegających obowiązkowi rejestracji 46

Badanie lub oględziny dziczyzny 47

Akty prawne dotyczące badania dziczyzny 47
Rozdział VIII: zwierzęta łowne 47
Ogólne zasady badania dziczyzny 48
Szczegółowe badanie dziczyzny 50
Łosie, jelenie, daniele i sarny 50
Dziki 51
Zające 51
Ptaki łowne 52

Ocena sanitarno-weterynaryjna dziczyzny 53
Rozdział V: decyzje w sprawie mięsa 53

Wady tuszy najczęściej spotykane przy badaniu sanitarno-weterynaryjnym 55

Zwierzyna padła i odstrzał pozorowany 55
Brak wypatroszenia lub wadliwy wstępny rozbiór ubitej zwierzyny 55
Chudość i wychudzenie 55
Zapach substancji obcych 56
Zapach płciowy 56
Zanieczyszczenia tuszy 56
Uszkodzenia postrzałowe tuszy 56
Rozpad autolityczny (przenikliwa kwaśna fermentacja, zaparzenie) 57
Gnicie mięsa 57
Zanieczyszczenia pierwiastkami toksycznymi tkanek zwierząt łownych 58

Częściej spotykane choroby zwierząt łownych i stosowana przy nich ocena dziczyzny 59

Choroby wirusowe 59
Wścieklizna (Rabies) 59
Pryszczyca (Foot and mouth disease -FMD, lac. Aphtae epizooticae) 59
Klasyczny pomór świń (Clasical swine fever - Hog cholera, lac. Pestis suum) 60
Myksomatoza (Myxomatosis) 60
Krwotoczna choroba zajęcy (Haemorrhagic disease of Hares) 61
Krwotoczna choroba królików (Rabbit haemorrhagic disease) 62
Wysoce zjadliwa grypa ptaków, d. pomór drobiu (Highly pathogenic avian influenza - HPAI, d.
Fowl plague) 63
Rzekomy pomór drobiu (Newcastle disease - ND, lac. Pseudopestis avium) 64
Krwotoczna choroba zwierzyny płowej (Epizootie haemorrhagic disease of deer - EHD) 65
Choroba Aujeszkyego (morbus Aujeszky, Aujeszky's disease) 65

Choroby bakteryjne 66
Gruźlica (Tuberculosis) 66
Gruźlica zwierzyny grubej 66
Gruźlica ptaków (Tuberculosis avium) 67
Bruceloza (Brucellosis s. abortus infectiosus) 67
Bruceloza zwierzyny grubej 68
Bruceloza zajęcy 68
Pastereloza (Pasteurellosis) 72
Pastereloza zwierzyny płowej 72
Pastereloza zajęcy i królików 72
Pastereloza drobiu, czyli cholera drobiu (Pasteurellosis avium) 73
Tularemia (Tularaemia) 73
Jersinioza zajęcy (Yersiniosis) nazywana dawniej Rodencjozą (Rodentiosis) 74
Róźyca (Erysipelas suis s. rhusiopathia suis) 75
Salmoneloza (Salmonellosis) 75
Salmoneloza zwierzyny grubej 75
Salmoneloza zajęcy 76
Tyfus ptaków (Typhus avium) 76
Stafylokokoza (Staphylococcosis) 77
Stafylokokoza zajęcy 77
Zapalenie stawów na tle gronkowcowym u kuropatw 77
Mykoplazmoza ptaków (Mycoplasmosis avium) 77
Promienica, czyli aktinomykoza (Actinomycosis) 78
Krętkowica kleszczowa s. borelioza (Boreliosis) 78
Wąglik (Antrax) 79
Zakażenie Aeromonas hydrophila kaczek krzyżówek (Anas platyrhynchos) 79
Botulizm (Botulismus) u ptaków wodnych 80

Choroby wywołane przez grzyby 81
Pleśniawka, czyli aspergiloza (Aspergillosis) 81

Choroby pasożytnicze wywołane przez pierwotniaki 81
Toksoplazmoza (Toxoplasmosis) 81
Kokcydioza (Coccidiosis) 83
Sarkocystoza (Sarcocystosis) s. Sarkosporydioza (Sarcosporidiosis) 84
Histomonadoza, czyli czarna główka (Histomonadosis s. enterohepatitis infectiosa) 86

Choroby pasożytnicze wywołane przez przywry 86
Choroba motylicza, czyli Fascioloza (Fasciolosis) 86
Dikrocelioza (Dicroceliosis) s. choroba motyliczkowa 88
Parafasciolopsoza zwierzyny płowej (Parafasciolopsosis) 88
Inwazja motyliczki mięśniowej (Agamodistomosis) 89

Choroby pasożytnicze wywołane przez wągry tasiemców 90
Wągrzyca dzików (Cysticercosis suum) 90
Wągrzyca wywołana przez Cysticercus cervi 90
Wągrzyca sieciowa (Cysticercosis omentalis) 92
Bąblowica, czyli echinokokoza (Echinococcosis) 92
Bąblowica wywoływana przez Echinococcus multilocularis 93
Wągrzyca zajęcy (Cysticercosis leporis) 94

Choroby pasożytnicze wywołane przez nicienie 96
Włośnica, czyli trychineloza (Trichinellosis) 96
Onchocerkoza (Onchocercosis) 101
Syngamoza (Syngamosis) 101
Heterakioza (Heterakiosis) s. Heterakidoza (Heterakidosis) 103
Inwazje pasożytnicze płuc 103
Zwierzyna płowa 103
Dziki 104
Zające, króliki 104
Bażanty, kuropatwy 104
Inwazje pasożytnicze przewodu pokarmowego 105
Zwierzyna płowa 105
Dziki 105
Zające, króliki 105
Bażanty, kuropatwy, dzikie kaczki 106

Choroby pasożytnicze wywołane przez pajęczaki 106
Sarkoptoza (Sarcoptosis) 106
Psoroptoza (Psoroptosis) 107
Nużyca, czyli demodekoza (Demodecosis) 107
Inwazja kleszcza pastwiskowego (Ixodes ricinus) 107

Choroby pasożytnicze wywołane przez owady 107
Wszołowica s. Malofagoza (Mallophagosis) 107
Lipoptenoza (Lipoptenosis) 108
Cefenomyioza (Cephenomyiosis) 108
Hypodermatoza (Hypodermatosis) 110

Literatura źródłowa i uzupełniająca 112