Warszawa 2000
164 s., 20 cm
stan bardzo dobry


SPIS TREŚCI
Wprowadzenie
Rozdział 1. Stalinowski projekt nowoczesnego społeczeństwa .......... 15
Uprzemysłowienie............................................. 16
Nowe społeczeństwo........................................... 24
Rozdział 2. ZMP wobec stalinowskiej koncepcji nowoczesności ........ 31
Centralizm demokratyczny i kierownicza rola partii.................. 32
Nowy człowiek w nowym świecie............................... 35
Plan sześcioletni i kolektywizacja wsi........................... 40
Rozdział 3. Bieda .......................................... 47
Bieda robotników............. ............................ 48
Bieda aktywu................. ............................ 56
Rozdział 4, Zniechęcenie ......................................... 61
Martwe dusze w statystykach....................................62
Martwe dusze na zebraniach.....................................69
Rozdział 5. Sprzeciw............................................. 85
Sposoby sprzeciwu.............................................85
Sprzeciw w zakładzie pracy......................................94
Sprzeciw na wsi...............................................97
Rozdział 6. Trudności organizacyjne............................... 105
Koordynacja z PZPR i państwem................................. 106
Koordynacja wewnętrzna........................................ 112
Braki kadrowe................................................ 117
Nieodpowiednie kadry.......................................... 122
Zakończenie ................................................... 135
Aneks......................................................... 143
Spis wykorzystanych źródeł i publikacji............................ 157


WPROWADZENIE
System komunistyczny był pewnym projektem nowoczesności. U podłoża tego projektu leżało przeświadczenie, że nowy świat zbudować można jedynie na gruzach starego. Budowanie nowego świata przedstawiano jako zadanie dla ludzi młodych, ponieważ właśnie im przypisywano największy idealizm i zapał do pracy; to oni przede wszystkim mieli być sukcesorami rewolucji . Młodzież więc, w sferze deklaracji, stanowiła podporę i przyszłość systemu. Stalin głosił:
Znaczenie młodzieży polega na tym, ze stanowi ona najwdzięczniejszy grunt do budowania przyszłości, że ucieleśnia się w niej i zawiera przyszłość naszego kraju. Jeśli nasza praca w aparacie państwowym, wśród chłopów, wśród kobiet pracujących, ma olbrzymie znaczenie dla przezwyciężenia starych nawyków i tradycji, dla wychowania na nowo starych pokoleń mas pracujących, to praca wśród młodzieży, w mniejszym czy większym stopniu wolnej od tych tradycji, tych nawyków, nabiera bezcennego znaczenia dla wychowania nowych kadr pracujących w duchu dyktatury proletariatu i socjalizmu, albowiem tu grunt jest - co się samo przez się rozumie - szczególnie sprzyjający".
W niniejszej pracy koncentruję się na zderzeniu idealistycznej wizji nowoczesności z codziennością Polski początku lat pięćdziesiątych. Posługując się przykładem Związku Młodzieży Polskiej - organizacji, do której należeć miała młodzież wybrana, szczególnie predestynowana do „walki o nowe jutro" w stalinizmie - wskazuję na codzienne trudności, z jakimi borykał się Związek przy wprowadzaniu w życie celów i postulatów leżących u podstaw jego działalności. Sukcesem sterowanej centralnie organizacji, w której wszelkie decyzje podejmowane były przez najwyższe władze, miało być spełnienie wytycznych i poleceń Zarządu Głównego ZMP przez wszystkie komórki Związku. Dlatego też przełożenia dezyderatów władzy komunistycznej na rzeczywistość należy szukać w działalności najniższych szczebli ZMP. To nie ideologia, ale faktyczne, codzienne funkcjonowanie organizacji młodzieżowej stanowiło miarę jej sukcesu lub klęski. Odtworzenie działalności „dołów" zetempowskich przy wcielaniu pomysłów „góry", a zwłaszcza głównych trudności, na które przy tym natrafiały, jest szczególnie ciekawe, ponieważ przybliża odpowiedź na pytanie: dlaczego Związek Młodzieży Polskiej nie stał się tym, czym chcieli uczynić go jego animatorzy? Dlaczego nowoczesność forsowana przez komunizm nie stała się rzeczywistością?
Przedstawienie trudności, na jakie napotykała próba komunistycznej modernizacji, na podstawie działalności ZMP wydaje się celowe ze względu na to, że Związek był organizacją nastawioną na pracę wśród młodzieży, a więc pokolenia Polaków w niewielkim stopniu obciążonego tradycją okresu międzywojennego. Można sądzić, że to właśnie oni powinni stanowić najbardziej plastyczne tworzywo w rękach nowej władzy, podobnie jak to twierdził Stalin w odniesieniu do młodzieży radzieckiej. Tak jednak się nie stało. Rzeczywistość okazała się wyjątkowo oporna. Młodzież nie była ani „ucieleśnieniem przyszłości", ani „szczególnie sprzyjającym gruntem" dla budowy nowego ustroju.
Obraz kłopotów, z jakimi borykała się nowa władza, przedstawiony zostanie na podstawie sprawozdań instruktorów wysyłanych przez Zarząd Główny (ZG) ZMP do województw: białostockiego, katowickiego, krakowskiego i zielonogórskiego w 1951 roku. Sprawozdania te przechowywane są w zespole Związek Młodzieży Polskiej. Zarząd Główny w Warszawie 1[zasłonięte]948-19 w Archiwum Akt Nowych1. Podział ZG ZMP na wydziały znalazł w dużej
mierze odzwierciedlenie w strukturze zespołu. Materiały znajdują się w aktach wydziałów ZG ZMP: Organizacyjnego, Propagandy i Agitacji, Młodzieży Studenckiej, Młodzieży Szkolnej, Młodzieży Robotniczej, Młodzieży Wiejskiej oraz Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego. Najobszerniejsza dokumentacja pochodzi z Wydziału Organizacyjnego, najmniej materiałów znajduje się w teczkach wydziałów Młodzieży Szkolnej oraz Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego.
Wybór padł na rok 1951, ponieważ był to zwyczajny, stabilny rok funkcjonowania ZMP w okresie stalinowskim. Nie było w nim istotniejszych wstrząsających krajem wydarzeń politycznych (jak np. śmierć Stalina w roku 1953 czy przemiany roku 1956), wokół których Związek musiałby organizować swoją działalność. W dodatku lata graniczne, 1950 i 1952, również w takie wydarzenia nie obfitowały. Natomiast lata wcześniejsze, to jest druga połowa roku 1948 i rok 1949, to początki istnienia ZMP, w których dopiero tworzył on swoją strukturę. Mniejszy i jeszcze nie w pełni ustabilizowany był wtedy aparat organizacji, a przez to dokumentacja dotycząca interesującej mnie problematyki jest z tego okresu skromniejsza. Lata późniejsze, to znaczy rok 1953 i następne, to już czas stopniowej destalinizacji (pomimo specyfiki Polski tego okresu), w którym mobilizacja zetempowska malała.
Spośród siedemnastu ówczesnych województw Polski Ludowej wybrane zostały cztery, reprezentatywne dla tego okresu i dla działalności ZMP skierowanej do młodzieży wywodzącej się z różnych środowisk, o odmiennych tradycjach i systemach wartości. Województwo białostockie to rejon o przewadze ludności wiejskiej, w katowickim dominowała ludność robotnicza; w województwie zielonogórskim koncentrowała się ludność napływowa, a krakowskie może być traktowane jako soczewka skupiająca zróżnicowanie społeczne całej Polski. Zamieszkane było przez chłopów, inteligencję, w dużej mierze o przedwojennym, czasem ziemiańskim pochodzeniu, oraz ludność napływową, w przeważającej części robotniczą.
Posługiwanie się jednorodnym zespołem źródłowym ma swoje wady i zalety. Do pierwszych należy oczywiście jednostronność materiału, na podstawie którego formułowane są wnioski. Do drugich - brak przypadkowości w doborze dokumentów, co eliminuje - przynajmniej częściowo - arbitralność sądów. Historia Związku Młodzieży Polskiej ma olbrzymią dokumentację archiwalną, nie mówiąc już o innych materiałach, zwłaszcza typu pamiętnikarskiego. Rzetelne zapoznanie się ze wszystkimi źródłami przekraczało możliwości i ambicje autorki. Stąd więc decyzja, by powierzchowną
lekturę różnego rodzaju materiałów zastąpić dokładną analizą jednego typ źródła. Wymaga to jednak wzmożonego krytycyzmu.
Autorzy sprawozdań to przede wszystkim instruktorzy wysyłani prze. Zarząd Główny do poszczególnych województw, etatowi pracownicy central zetempowskiej. W błąd może wprowadzić słowo „instruktor" . W tym wy padku nie oznacza ono osoby, której głównym zadaniem jest szkolenie in nych. Instruktorów obowiązywała wszechstronna działalność na rzecz rozwoju ZMP, a zarazem i całego nowego systemu. Instruktorzy spełniali najczęściej rolę wysyłanych przez centralę wizytatorów. „Góra" była zainteresowana, a często wręcz zaniepokojona działalnością „dołów"; nie mogła opierać się wyłącznie na przysyłanych jej przez miejscowych działaczy raportach, które fałszowano z chęci wykazania się, a przynajmniej nienarażania się władzy. Instruktorzy byli więc wysłani przez centralę do zarządów wojewódzkich ZMP, aby wychwycić wszystkie nieprawidłowości ich funkcjonowania. Następnie jeździli po całym województwie, obserwując działalność zarządów powiatowych, gminnych, uczelnianych i zakładowych. Interesowała ich zwłaszcza aktywność Związku w dużych skupiskach młodzieży: w internatach, szkołach, uczelniach oraz fabrykach, kopalniach i brygadach Służby Polsce (właśc. Powszechna Organizacja „Służby Polsce"). Wizytowali także wieś, gdzie działalność miejscowych działaczy spotykała się na ogół z bardzo krytycznymi ocenami. Trzeba podkreślić, że instruktorzy zajmowali się nie tylko obserwowaniem działalności ZMP, nastawieni byli również na rejestrowanie wszelkich niesprawności nowego ustroju. Byli więc reprezentantami władzy jako takiej.
Cel pisania sprawozdań czyni je więc materiałem źródłowym stosunkowo wiarygodnym. Powstawały one nie w celach propagandowych, ale na wewnętrzny użytek organizacji5. Ich autorzy do zastanej rzeczywistości nastawieni byli krytycznie. Niemniej jednak ten krytycyzm czasami budzi wątpliwości. Po pierwsze trzeba pamiętać, że najważniejszym zadaniem wysłanych w teren instruktorów było wychwycenie błędów, przeoczeń oraz wszelkiego rodzaju kłopotów związanych z funkcjonowaniem organizacji, co może u czytelnika wywołać nie w pełni uzasadnione wrażenie, że całokształt
działalności ZMP był pasmem klęsk i porażek. Po drugie, instruktorzy dysponowali wydawanymi przez centralę wytycznymi, co ma się w ich raportach znaleźć. Wyczuleni więc byli na określoną tematykę, przez co materiał jest bardzo subiektywny. To bowiem instruktorzy (a de facto centrala zetempowska) decydowali, co należy rozumieć przez utrudnienie w działalności Związku. Dlatego niektóre sprawy nie są w sprawozdaniach w ogóle poruszane; nie da się także w każdym przypadku stwierdzić, czy na przykład zachowania kwalifikowane jako „wroga działalność" były rzeczywiście wrogie wobec systemu w intencji ich nadawców czy tez o takiej ich kwalifikacji zadecydował stosunek odbiorców, czyli przedstawicieli ZMP. Po trzecie, nie można zapominać, że także i instruktorzy podlegali kontroli swoich zwierzchników, o czym świadczą chociażby liczne komentarze i podkreślenia w tekstach sprawozdań, i poprzez wzmożony krytycyzm mogli chcieć udowodnić, że są dobrymi pracownikami .
Równie istotną cechą sprawozdań, mającą wpływ na właściwe odczytanie treści, jest ich język. Raporty instruktorów pisane były mieszaniną języka potocznego i nowomowy. To właśnie ta nowomowa stanowi jedno z najważniejszych utrudnień w analizowaniu dokumentów komunistycznych. Charakteryzuje się niejasnym i nieporadnym słownictwem, nie sprzyjającym odzwierciedlaniu rzeczywistości. Przy lekturze często więc trzeba się zastanawiać, co naprawdę chciano powiedzieć poprzez enigmatyczne stwierdzenia w rodzaju: „brak zabezpieczenia ze strony Prezydium", „zaśmiecony aparat profesorski", „kierownik nie dobija się o właściwe postawienie odcinka", „gaszenie uczestnika" itp. Według Michała Głowińskiego nowomowę cechuje przede wszystkim jej pierwiastek oceniający. Ocena, czyli narzucanie wartości, jest dla posługujących się nowomową często ważniejsza od znaczenia7. Trudno więc czasami ustalić, kto rzeczywiście kryje się za zdecydowanie pejoratywnymi określeniami: "kułak", "wróg", "faszysta", "bumelant" czy "reakcyjny kler".
Interpretację sprawozdań utrudnia również to. ze niewiele wiadomo o ich autorach. Statystyki składu socjalnego kadry prowadzone przez Wydział


Słowa kluczowe: prl komunizm

KOSZT WYSYŁKI:

- Niezależnie od ilości kupionych książek koszt wysyłki liczony jest tylko raz i wynosi:

- 7,50 polecony/paczka ekonomiczna

- 9.00 polecony/paczka priorytet

DODATKOWE INFORMACJE O WYSYŁCE I PŁATNOŚCI:

- Wysyłkę realizujemy 2 razy w tygodniu za pośrednictwem Poczty Polskiej

- Książki wysyłamy w bezpiecznych "bąbelkowych" kopertach (na życzenie klienta wzmacnianymi dodatkowo tekturką)

- Nie wysyłamy za pobraniem, za granicę, nie ma także możliwości odbioru osobistego

- Forma płatności: płatne z góry (zwykły przelew/Płacę z Allegro)

- W przypadku większej ilości zakupionych książek, prosimy o wpłatę w terminie 10 dni - niestety nie przetrzymujemy zakupionych książek "na później":)

KATALOG: