ZEGARMISTRZOSTWO TORUŃSKIE ZEGARY ZEGARMISTRZOWIE

25-01-2012, 9:50
Aukcja w czasie sprawdzania nie była zakończona.

Aktualna cena: 49.99 zł

Użytkownik inkastelacja

numer aukcji: 2063702770

Miejscowość Kraków

Koniec: 27-01-2012 19:51:56

KLIKNIJ ABY PRZEJŚĆ DO SPISU TREŚCI

KLIKNIJ ABY PRZEJŚĆ DO OPISU KSIĄŻKI

KLIKNIJ ABY ZOBACZYĆ INNE WYSTAWIANE PRZEZE MNIE PRZEDMIOTY WEDŁUG CZASU ZAKOŃCZENIA

KLIKNIJ ABY ZOBACZYĆ INNE WYSTAWIANE PRZEZE MNIE PRZEDMIOTY WEDŁUG ILOŚCI OFERT

PONIŻEJ ZNAJDZIESZ MINIATURY ZDJĘĆ SPRZEDAWANEGO PRZEDMIOTU, WYSTARCZY KLIKNĄĆ NA JEDNĄ Z NICH A ZOSTANIESZ PRZENIESIONY DO ODPOWIEDNIEGO ZDJĘCIA W WIĘKSZYM FORMACIE ZNAJDUJĄCEGO SIĘ NA DOLE STRONY (CZASAMI TRZEBA CHWILĘ POCZEKAĆ NA DOGRANIE ZDJĘCIA).

PEŁNY TYTUŁ KSIĄŻKI - TORUŃSKIE ZEGARY I ZEGARMISTRZOWIE
AUTOR - KATARZYNA KLUCZWAJD
WYDAWNICTWO - MUZEUM OKRĘGOWE W TORUNIU, TORUŃ 2008
WYDANIE - 1
NAKŁAD - ??? EGZ.
STAN KSIĄŻKI - BARDZO DOBRY JAK NA WIEK (ZGODNY Z ZAŁĄCZONYM MATERIAŁEM ZDJĘCIOWYM, JAK NOWA) (wszystkie zdjęcia na aukcji przedstawiają sprzedawany przedmiot).
RODZAJ OPRAWY - ORYGINALNA, MIĘKKA
ILOŚĆ STRON - 205
WYMIARY - 28,5 x 20,5 x 1,2 CM (WYSOKOŚĆ x SZEROKOŚĆ x GRUBOŚĆ W CENTYMETRACH)
WAGA - 0,651 KG (WAGA BEZ OPAKOWANIA)
ILUSTRACJE, MAPY ITP. - ZAWIERA BOGATY MATERIAŁ ILUSTRACYJNY
KOSZT WYSYŁKI 8 ZŁ - Koszt uniwersalny, niezależny od ilośći i wagi, dotyczy wysyłki priorytetowej na terenie Polski. Zgadzam się na wysyłkę za granicę (koszt ustalany na podstawie cennika poczty polskiej).

KLIKNIJ ABY PRZEJŚĆ DO WYBORU MINIATUR ZDJĘĆ

SPIS TREŚCI LUB/I OPIS (Przypominam o kombinacji klawiszy Ctrl+F – przytrzymaj Ctrl i jednocześnie naciśnij klawisz F, w okienku które się pojawi wpisz dowolne szukane przez ciebie słowo, być może znajduje się ono w opisie mojej aukcji)

KLIKAJĄC TUTAJ MOŻESZ ŚCIĄGNĄĆ LUB OTWORZYĆ PLIK ZE SPISEM KOMPLETNYM

Katarzyna Kluczwajd
TORUŃSKIE ZEGARY I ZEGARMISTRZOWIE
Muzeum Okręgowe w Toruniu Toruń 2008

Pierwsza monografia toruńskiego zegarmistrzostwa prezentuje jego dzieje w ciągu wieków, od okresu średniowiecza (XIV w.) po dzień dzisiejszy. W tomie zawarto informacje ważne dla poznania historii tej specjalności rzemiosła w Toruniu, są to często nowe, istotne dla histo^ ryków sztuki, ale jednocześnie - dzięki ukazaniu historycznego kontekstu - różnego rodzaju fakty i ciekawostki z przeszłości Miasta, które mogą zainteresować jego Mieszkańców. Książka jest adresowana w równym stopniu do specjalistów dziejów rzemiosła artystycznego, jak i do miłośników historii Torunia, którą-w 775. rocznicę lokacji Miasta-choć w niewielkim stopniu ma przybliżyć.
Konsultacja naukowa:
Andrzej Januszajtis Zygmunt Dolczewski
Opracowanie redakcyjne:
Hanna Maciejewska-Marcinkowska
Katarzyna Kluczwajd
Tłumaczenie: Mateusz Józefowicz
Projekt okładki Krzysztof Skrzypczyk
Na okładce: Tarcza zegara flisaczego na wieży kościoła Świętojańskiego. Stan z roku 2007. Fot. Andrzej R. Skowroński.
Łamanie Piotr Kabaciński
Druk WAREX

SPIS TREŚCI

Wstęp 11
1. DAWNE ZEGARY
b O czasie i jego pomiarach 17
b 0 zegarach mechanicznych 23
Krótka historia zegarów mechanicznych 23
O mechanizmie zegarowym 31
Typologia zegarów 34
11. TORUŃSCY ZEGARMISTRZOWIE 1 INNE WATKI
b Cech zegarmistrzów w Toruniu 39
b Osobistości toruńskie z zegarami związane 45
b 0 zegarach w dokumentach i w sztuce 48
Ul. TORUŃSKIE ZEGARY
b Zegary przestrzeni publicznej w Toruniu . 53
Zegary budowli świeckich 54
Zegary budowli sakralnych 58
Zegary publiczne X1X-XX w 60
Zakłady użyteczności publicznej 60
Szkoły 62
Dworce kolejowe . 62
Inne . 63
Zegary uliczne i inne nam współczesne 64
b Zegary przestrzeni publicznej poza Toruniem 65
b Zegary domowe 67
b Produkcja współczesna - 2. połowa XX w 76
b Zegary niemechaniczne 80
b Zakończenie 82
ANEKS
Tabela 1. Toruńscy zegarmistrzowie i ich dzieła XIV-XXI w. Słownik (mistrzowie, zakłady, firma) 87
Tabela 2. Toruńscy zegarmistrzowie i ich dzieła, X1V-XXI w., statystyka 108
Tabela 3. Zegary w Toruniu - nieznanych mistrzów, zakładów, firm, XIV-XXI w . 109
Tabela 4. Importowane zegary przestrzeni publicznej w Toruniu 111
Tabela 5. Zegary przestrzeni publicznej w Toruniu XIX-XX w., statystyka . 111
Tabela 6. Toruńskiej roboty zegary poza Toruniem 112
Tabela 7. Toruńskie zegary niemechaniczne . 13
Tabela 8. Toruńskie zegary słoneczne XV-XXI w 113
ILUSTRACJE
Pamiątki cechu zegarmistrzów w Toruniu 117
O zegarach - w sztuce j 19
Zegary przestrzeni publicznej w Toruniu 124
Zegary przestrzeni publicznej poza Toruniem 150
Zegary domowe (XVII w., XVIII w., X!X-XX w.) 151
Zegary niemechaniczne 175
ł ł #
Wybrana literatura . 177
Torunian clocks and clock-makers. Abstract 182
Indeks osób . ^gg
Indeks nazw geograficznych . 203

CONTENTS

Introduction U
1. OLD CLOCKS
m About time and its measuring 17
m About mechanical clocks . 23
Short story about mechanical clocks 23
About clockwork 31
Typology of clocks 34
U. TORUNIAN CLOCK MAKERS
m Clock makers1 guild in Toruń 39
" Torunian important persons associated with clocks 45
u About clocks in documents and art 48
Ul. TORUNIAN CLOCKS
" Clocks of public space in Toruń 53
Clocks of secular space in Toruń 54
Clocks of sacral objects 58
Clocks of public space in Toruń 19th-20A c 60
Public institutions 60
Schools . 62
Railway stations 62
Others 63
Street clocks 64
" Clocks of public space beyond the limits of Toruń 65
" Domestic clocks ^7
a Modern production from the 2nd part of 20th c . ?6
u Non-mechanical clocks ""
m Epilogue 82
ANNEX
Table 1. Torunian dock-makers and their achievements in Ą^-29 c. Dictionary (masters, work-shops, firm) . 87
Table 2. Torunian dock-makers and their achievements in 4t]"-2a c. Statistics . 108
Table 3. Clocks of unknown masters, work-shops, firms in Toruń, I4th-21st c 109
Table 4. Imported docks of public space in Toruń . 111
Table 5. Clocks of public space in Toruń from 19tll-20th c. Statistics 111
Table 6. Clocks of Torunian workmanship beyond the limits of Toruń . 112
Table 7. Torunian non-mechanical clocks 113
Table 8. Torunian sundials from IS"1-^!51 c 113
FIGURES
Toruń dockmaker guild historie mementoes . 117
About clocks - in art 119
Clocks of public space of Toruń 124
Clocks in the public space beyoned Toruń 150
Domestic clock, 17th, 18th, 19th, 20th c 151
Non-mechanical clocks 175
ł ł ł
Selected literaturę . 177
Torunian clocks and dock-makers. Abstract 182
lndex of persons 198
Geographical names index 203

WSTĘP

Na żadnym zegarze nie znajdziesz wskazówek do życia.
Stanisław Jerzy Lec
Oddajemy do rąk Państwa książkę prezentującą zarówno dzieje jednej ze sztuk użytkowych, z których w okresie nowożytnym Toruń słynął, a zarazem - maleńki fragment historii miasta. O powstaniu książki zadecydowały bowiem dwie kwestie: z punktu widzenia muzealnika - systematyczne prowadzenie badań dawnego zegarmistrzostwa, w nurcie szerszych badań nad rzemiosłem artystycznym w Polsce, zaś z punktu widzenia historyka sztuki lokalnej i rodowitej torunianki - chęć upamiętnienia jubileuszu 775-lecia Torunia. Publikacja adresowana jest więc zarówno do torunian, jak i do osób zajmujących się w różny sposób zegarami i dawnym zegarmistrzostwem, także do Czytelników spoza Polski, którzy być może w dostępnych dziełach odnajdą i te w Toruniu wykonane.
Forma honorowania jubileuszu Miasta okolicznościowymi publikacjami ma swoją tradycję. W roku 1933, z okazji 700. rocznicy lokacji Torunia, przygotowano serię publikacji o charakterze historycznym, w sposób istotny zmieniających stan wiedzy na temat grodu Kopernika. To wówczas powstał m.in. zarys historii sztuki Torunia, pióra Gwidona Chmarzyńskiego (Toruń dawny i dzisiejszy, 1933) -jedyna do tej pory monografia sztuki Torunia (!). Wpisując się w ten nurt niniejsza książka ma na celu nie tylko poszerzenie stanu badań na temat wąskospecjalistycznej, nieco hermetycznej dziedziny, jaką jest dawne zegarmistrzostwo, ale - w równej mierze - służyć ma budowaniu poczucia więzi z naszą małą ojczyzną dzięki poznaniu lokalnej historii.
Częścią tej historii są dzieje sztuki, także sztuki użytkowej. Moim celem jest dążenie do poznania kolej-
nego fragmentu jej dziejów i ukazanie ich w kontekście dziejów Miasta i lokalnej społeczności w szerokim rozumieniu - zarówno samej wytwórczości o charakterze artystycznym, z czasem bardziej masowej, jak i twórców oraz odbiorców opisywanych dzieł. „Toruńskość" zegarów i mistrzów ma tu podstawowe znaczenie. Toruńscy mistrzowie to ci, którzy w Toruniu działali, bez względu na miejsce urodzenia, a toruńskie zegary to zarówno egzemplarze w Toruniu wykonane (także na eksport), jak i te funkcjonujące w mieście w przestrzeni publicznej (także importy), bez względu na miejsce ich wykonania. Próba odmalowania miejskiego kolorytu ma służyć popularyzacji zagadnień z przeszłości Torunia, zaś szczegółowe analizy, tabele etc. adresowane są głównie do znawców dawnego zegarmistrzostwa.
Torunianie - pasjonaci historii miasta, w książce znajdą także informacje na temat współczesnych wydarzeń, zarówno tych codziennych (np. dzieje fabryki Me-tron), jak i mających miejsce raz na kilkaset lat (np. zdjęcie tarczy zegara Flisaczego z wieży Katedry, w celu konserwacji). W wymiarze toruńskim należy też przypomnieć o postaci cieszącej się europejską sławą - Adamie Adamandym Kochańskim (1[zasłonięte]631-17), jednym z najwybitniejszych uczonych XVII w., związanym z Toruniem. To właśnie w naszym mieście ukończył on szkołę średnią (1652). Ten nadworny matematyk króla Jana III Sobieskiego jest autorem pracy (1664) uważanej w literaturze europejskiej za najstarszy podręcznik zegarmistrzowski.
Do osób mniej wtajemniczonych w arkana dawnego zegarmistrzostwa, sposobów pomiaru czasu etc, ad-
resowane są rozdziały ogólne, w których przedstawiono m.in. krótką historię i typologię zegarów mechanicznych. Znaczna ilość ilustracji, przedstawiających zarówno majstersztyki i dzieła toruńskich mistrzów epoki nowożytnej, jak i nowsze zegary publiczne z miejskich budowli (XIX i XX w.), dla zainteresowanych dawnym Toruniem winna stanowić zachętę do lektury. Dzięki nim będą mogli spojrzeć na historyczne, istniejące do dziś budowle miasta pod trochę innym kątem aniżeli do tej pory. Specjaliści zajmujący się dawnym zegarmistrzostwem i tak w tej materii zapewne odczuwać będą niedosyt, choć znajdą tu zdjęcia egzemplarzy dotąd nieznanych.
Zegarmistrzostwo to jeden z tych rodzajów sztuki użytkowej, który wymagał od adeptów szerokiej wiedzy i różnorodnych umiejętności, zarówno technicznych, często astronomicznych, a także artystycznych. Badania nad tą dziedziną wytwórczości w Polsce oraz działania z nią związane w ostatnich latach zostały zintensyfikowane - warto odnotować konferencje naukowe1, ekspozycje czasowe, różnorodne publikacje, dostępność materiałów w internecie, utworzenie nowego muzeum - Muzeum Zegarów Wieżowych (Oddział Muzeum Historycznego Miasta Gdańska). Jednym z kierunków badań jest analizowanie i wartościowanie produkcji poszczególnych ośrodków wytwórczych, ich wzajemnych relacji, zależności etc. W tym nurcie badań sytuuje się niniejsze opracowanie, uzupełniające wiedzę na temat toruńskiej produkcji zegarmistrzowskiej w dawnych wiekach oraz zegarów funkcjonujących w mieście aż po dzień dzisiejszy, wedle dostępnego obecnie materiału zabytkowego. Warto wspomnieć, że choć zegary z XIX i XX w. zwykle pozostają na marginesie zainteresowania historyków sztuki, lub wręcz poza nim, z racji zwykle niewielkich walorów artystycznych, im również poświęcono tu uwagę. Bez wiedzy na temat zegarów z tego czasu, obraz toruńskiego zegarmistrzostwa nie byłby pełny. Publikacja ta stanowić ma również swego rodzaju przyczynek do pełniejszego poznania i opracowania dziejów sztuki Torunia2, a warto wiedzieć, że zegarmistrzostwo w okresie nowożytnym było jedną ze
specjalności lokalnych mistrzów, rozsławiającą miasto w Prusach Królewskich i Rzeczypospolitej (obok złot-nictwa i sztuki intarsji).
Tytułowe toruńskie zegary to zarówno dzieła w Toruniu wykonane, stanowiące zdecydowaną większość omawianego zespołu, jak i te z miastem związane w inny sposób, np. dziewiętnaste- i dwudziestowieczne zegary przestrzeni publicznej z budowli sakralnych i świeckich gmachów, także uliczne, wykonane w różnych firmach i warsztatach, często nieznanych, służące jednak miejscowej społeczności. Są to także realizacje miejscowych mistrzów, wykonane w innych ośrodkach. W centrum mojego zainteresowania, z racji m.in. pracy muzealnej i właściwych zainteresowań, pozostają toruńskie zegary domowe.
W okresie nowożytnym zegar wciąż jeszcze postrzegany był raczej jako instrument naukowy i dzieło sztuki, aniżeli jako czysto funkcjonalny przedmiot - narzędzie służące do pomiaru czasu, jako pożądany przedmiot stanowiący świadectwo zarówno prestiżu, jak i walorów intelektualnych oraz majątkowych posiadacza. W XIX w. stosowanie zegarów upowszechniło się, do czego przyczyniły się zarówno rozwój techniki i technologii ich wytwarzania, ale również zmiany mody (dotyczy to np. zegarków noszonych/osobistych i ich odmiany - zegarków kieszonkowych), oraz istotne zmiany w stylu życia (rozwój przemysłu, zwiększenie tempa życia etc). Po kolejnych dziesięcioleciach zegar mechaniczny z przedmiotu powszechnego użytku znowu zaczął stawać się „okazem", praktycznie używanym coraz rzadziej. Obok zegarka - przedmiotu prestiżu, często będącego wyrazem snobizmu - funkcjonują tanie, plastikowe zegarki dostępne dla każdego, zmieniające formy równie często jak sezonowa moda. Dziś jednak zegary z duszą, jak określa się zegary mechaniczne, wypierane są przez zegary elektroniczne, bądź przez wielofunkcyjne urządzenia, które w szerokim zakresie różnych czynności mają również pomiar czasu (np. telefony komórkowe, komputery etc). To między innymi taki kierunek rozwoju rynku przesądził o upadku toruńskiej firmy Metron, znanej w 2. połowie XX w. z wyrobu zegarów na rynek krajowy i na eksport.
Do opisywanej grupy zespołu miejscowych twórców zaliczyć trzeba zarówno mistrzów z Torunia - działających w mieście i poza nim, jak i mistrzów obcego pochodzenia w Toruniu osiadłych, którzy nabyli obywatelstwo miasta, tu byli czynni przez całe lub przez część swego życia zawodowego. Brane są także pod uwagę także dzieła przez nich wykonane - bez względu na miejsce ich pierwotnego przeznaczenia, czy dzisiejszego miejsca przechowywania lub użytkowania. Takie
określenie pola analizy ujawnia szerszy problem - generalnego klasyfikowania dzieł zegarmistrzostwa (także i innych wyrobów sztuki użytkowej), szczególnie tych najwyższej klasy: albo wedle miejsca ich powstania/przeznaczenia (jak np. wielki zegar astronomiczny Hansa Diiringera w kościele Mariackim w Gdańsku, który opisywany jest w ramach zegarmistrzostwa gdańskiego, choć mistrz pochodził z Torunia), albo wedle miejsca pochodzenia mistrza. Ta druga przesłanka również nie jest całkowicie jednoznaczna, bowiem wędrówki czeladnicze były w dawnych wiekach na porządku dziennym - wynikały z zapisów statutów cechowych, określających system kształcenia, a historia dostarcza wielu przykładów mistrzów zmieniających, bywało że kilkakrotnie, swoje miejsce zamieszkania i pracy. Wędrówki mistrzów wynikały zapewne ze względów koniunkturalnych, poszukiwania zleceń, nowego rynku etc. Jest to jednak szerszy problem, którego rozważanie jest trudne z powodu nikłych zwykle danych szczegółowych. Urodzeni w Toruniu, wspominany Diiringer oraz Lorenz Wolbrecht, aktywni byli w innych miastach, a ich nazwiska pojawiają się w opisie dziejów zegarmistrzostwa odpowiednio: gdańskiego i warszawskiego. Taka klasyfikacja ma konkretne uzasadnienie, bowiem realizacje znaczące pod względem technicznym i artystycznym oddziaływały w pierwszej kolejności na sztukę zegarmistrzowską tego ośrodka, gdzie zegar wykonano. Grono mistrzów pracujących w Toruniu powiększali w ciągu wieków przybysze z różnych regionów Polski i Europy, m.in. z: Gdańska, Poznania i Warszawy, także z Berlina, Haagenwalde nad Odrą, Schwedt w Brandenburgii, Wandesbeck koło Hamburga (zob. Tabela 1). Jako że ich zawodowa aktywność w mieście wpłynęła na kierunek rozwoju zegarmistrzostwa w Toruniu, stanowią część historii tego ośrodka wytwórczości rzemieślniczej i artystycznej.
Zegarmistrzostwo toruńskie nie doczekało się opracowania na miarę najnowszego, wielkiego dzieła zbiorowego pt. Zegary gdańskie (2005)3, które uznać można za wzorcowe dla tej dziedziny. Obejmuje ono nie tyko katalog dzieł, także tych niezachowanych, ale również niezwykle cenny słownik zegarmistrzów gdańskich oraz eseje ukazujące te dzieła sztuki i techniki w szerszym kontekście kulturowym. Jeśli mowa o stanie badań dotyczącym ośrodka gdańskiego, z którym w okresie nowożytnym Toruń konkurował, wspomnieć należy dwie inne publikacje, także towarzyszące wielkim wystawom czasowym: Aurea Porta Rzeczypospolitej.
Sztuka Gdańska od potowy XV do końca XVIII w.4 (1997) oraz Klejnot w koronie Rzeczypospolitej. Sztuka użytkowa Prus Królewskich5 (2006). Dla stanu wiedzy o zegarmi-strzostwie Gdańska i Elbląga - najważniejszych, obok Torunia, ośrodków wytwórczości zegarmistrzowskiej w Prusach Królewskich - znaczące są także opracowania Andrzeja Januszajtisa6, oparte na badaniach archiwalnych i znajomości zabytków. Publikacja Toruńskie zegary i zegarmistrzowie, która ma uzupełnić lukę w stanie badań odnośnie do sztuki użytkowej Torunia, winna także dopełnić stanu wiedzy na temat zegarmistrzostwa terenu północnej Polski.
Wytwórczości toruńskiej poświęcono do tej pory raczej opracowania cząstkowe: artykuły, noty w katalogach wystaw i zbiorów etc, które - choć znaczące - dopiero przyczyniały się do budowania pełniejszego obrazu lokalnego zegarmistrzostwa7. Trzeba podkreślić, że istotne znaczenie dla poznania losów zegarmistrzów toruńskich miały również publikacje historyczne autorstwa Krzysztofa Mikulskiego8, wykorzystujące źródła pisane, a prezentujące miasto w aspekcie socjologicz-no-gospodarczym. Pierwszy, sumaryczny rys dziejów toruńskiego zegarmistrzostwa nakreślony został przez autorkę (2006) w eseju, opublikowanym we wspomnianym katalogu wystawy Klejnot w koronie Rzeczypospolitej9. Zawarto w nim m.in. informacje o zegarach toruńskich nowo rozpoznanych w polskich zbiorach muzealnych oraz ujawnionych w prywatnych i muzealnych kolekcjach polskich i obcych. Minęło niewiele czasu, a tekst ten już wymaga weryfikacji - przede wszystkim ze względu na kolejne odkrycie dzieł, na poszerzenie wiedzy z innych źródeł, a także na uwzględnienie produkcji nowszej (XIX i XX w.), która pozostawała poza zakresem zainteresowania twórców wspomnianej wystawy. Nowe, istotne dane faktograficzne przyniosła praca magisterska Dominika Kicka (2006)10, dzięki prze-
analizowaniu przez Autora archiwaliów, odnoszących się do toruńskiego cechu ślusarzy.
Wszystkie wymienione wyżej przesłanki, także dotarcie do nieznanych wcześniej zegarów toruńskiej roboty, uprawniają do nowego, pełniejszego spojrzenia na produkcję miejscowych zegarmistrzów, do pełniejszego zaprezentowania jej w kontekście wytwórczości lokalnej,
dziejów sztuki użytkowej Torunia i dziejów miasta. Po raz pierwszy znane i dostępne dziś wiadomości na temat mistrzów i ich dzieł, w wielu przypadkach nowe, zebrano w jednym miejscu. Trzeba podkreślić, że na ostateczny kształt słownika zegarmistrzów toruńskich miała wpływ żmudna praca wielu badaczy, choć nie zawsze zajmujących się wyłącznie dawnym zegarmistrzostwem.

WYBRANA LITERATURA
(w porządku alfabetycznym)

i Jiirgen Abeler, Meister der Uhrmacherkunst, Wuppertal 1977.
Marian Arszyński, Nowomiejski kościół ewangelicki w Toruniu - przyczynek do dziejów architektury 1. potowy XIX w. na Pomorzu, Acta Universitatis Nicolai Copernici, 25, 1994, z. 280, s. 169-188.
Aurea Porta Rzeczypospolitej. Sztuka Gdańska od polowy XV do końca XVIII w. Eseje, Katalog, red. Teresa Grzybkowska, Gdańsk 1997.
Granville Hugh Baillie, Watchmakers and Clockmakers ofthe World, wyd. 3, London 1951.
Janusz Barański, Zegar i czas filozofów, w: Tempus tene. Zegary mechaniczne w Polsce - tradycja i współczesność. Katalog, red. Katarzyna Kluczwajd, Toruń 2000, s. 15-18.
Bernard Bartnik, Wawrzyniec Maria Podwapiński, Ilustrowany słownik zegarmistrzowski, Warszawa 1990.
Piotr Birecki, Intarsja w XVIII-wiecznym meblarstwie toruńskim, Toruń 1995, (mps, praca mgr UMK). I N. J. Biriukova, Westeuropdische Uhren des 16.-I9.Jh. Austellungskatalog aus den Sammlungen der Ermitage, Leningrad 1917.
Maria Bogucka, Gdańsk jako ośrodek produkcyjny w XVI-XVIl wieku, Warszawa 1962.
Maria Bogucka, Uwagi o postrzeganiu czasu w Rzeczypospolitej Szlacheckiej XVI-XVH wieku, w: Stosunek do czasu w różnych strukturach kulturowych, red. Zdzisław Cackowski, Janusz Wojczakowski, Warszawa 1987, s. 347-373.
Frederick James Britten, Old Clocks and Watches and their Makers. A History of Styles in Clocks and Watches and their Me-chanisms, wyd. 9, London 1982.
Giuseppe Brusa, Uarte deliOrologeria in Europa. Sette Secoli di Orologi Meccanici, Busto Arziso 1982.
Kazimierz Buczkowski, Teodor Wrzesień, Wystawa zabytkowych zegarów na tle wnętrz pałacu hr. Pusłowskich, Kraków 1938.
Stanisława Bulanda, Zegary renesansowe, Warszawa 1982.
Stefan Cackowski, Terytorium, ludność, władze miejskie, w: Historia Torunia, t. II, cz. 2 (1[zasłonięte]548-16), red. Marian Biskup, Toruń 1994, s. 7-46.
Andrzej Churski, Metron - 75 lat (1920 - 1995), Toruń 1995.
Edmund Cieślak, Kultura i ideologia w życiu Prus Królewskich, w: Historia Pomorza, t. II, cz. 2, red. Gerard Labuda, Poznań 1984, s. 270-369.
Carlo M. Cipolla, Clocks and Culture 1[zasłonięte]300-17, New York 1978.
Cecil Clutton, George Daniels, Clocks and Watches. The Collection ofthe Workskipful Company of Clockmakers, London 1975.
Dawne i nowsze zegary w Polsce, red. Katarzyna Kluczwajd, (Rzemiosło artystyczne i wzornictwo w Polsce, t. 9), [w druku].
Zygmunt Dolczewski, Zegary w dawnej Polsce, w: Tempus tene. Zegary mechaniczne w Polsce - tradycja i współczesność. Katalog, red. Katarzyna Kluczwajd, Toruń 2000, s. 28-53.
Jerzy Domasłowski, Toruń na starych widokówkach, Wrocław-Toruń 1996.
Jerzy Domasłowski, Kościół akademicki Św. Ducha w Toruniu. Dzieje - architektura - wyposażenie wnętrza, Rocznik Toruński, 21, 1992, s. 173-200.
Jerzy Domasłowski, Wyposażenie wnętrza, w: Bazylika katedralna świętych Janów w Toruniu, Toruń 2003, s. 109-228.
Jerzy Domasłowski, Kościół św. Szczepana w Toruniu 1[zasłonięte]994-20, Toruń 2004.
Andrzej Drączkowski, Wystawa zegarów XVI - początku XX wieku. Klub Kolekcjonera przy Muzeum Okręgowym w Toruniu, Toruń 1974.
Janusz A. Drób, Trzy zegary. Obraz czasu i przestrzeni w polskich kazaniach barokowych, (Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Źródta i monografie, 172), Lublin 1998.
Jarosław Dumanowski, Czas i ostentacja. Zegary w inwentarzach ruchomości szlachty wielkopolskiej w XVIII wieku, w: Zegary i zegarmistrzostwo w Polsce, red. Katarzyna Kluczwajd, (Rzemiosło artystyczne i wzornictwo w Polsce, t. 5), Toruń 2005, s. 19-29.
Jarosław Dumanowski, Świat rzeczy szlachty wielkopolskiej w XVIII wieku, Toruń 2006.
Jerzy Dygdata, Urzędnicy miejscy Torunia 1[zasłonięte]651-17. Spisy, cz. III, Roczniki TNT, 90, 2002.
Jerzy Dygdała, Weissjohann Friedrich (1[zasłonięte]707-17), w: Toruński słownik biograficzny, t. 3, red. Krzysztof Mikulski, Toruń 2002, s. 240-241.
Joanna Eckhardt, Rzemiosło artystyczne do końca XIX wieku. Zegarmistrzostwo, w: Dziesięć wieków Poznania, red. Kazimierz Malinowski, t. III, Poznań - Warszawa 1956, s. 213-221.
Simon Fleet, Orologi, Milano 1962.
Józef Flik, Elementy zdobnicze z tarcz zegarowych ratusza staromiejskiego w Toruniu, Rocznik Muzeum w Toruniu, 2,1967, z. 3-4, s. 189-196.
Eugeniusz Gąsiorowski, Rynek i Ratusz chełmiński, Kwartalnik architektury i urbanistyki, 10, 1965, z. 1.
Eugeniusz Gąsiorowski, Ratusz Staromiejski w Toruniu w okresie średniowiecza, Toruń 1971.
Eugeniusz Gąsiorowski, Ratusz Staromiejski w Toruniu, Toruń 2005.
Gdzie Wschód spotyka Zachód. Portrety osobistości dawnej Rzeczypospolitej 1[zasłonięte]576-17. Katalog, Warszawa 1993.
Wiesław Głębocki, Zegarmistrzowie warszawscy XIX wieku, Warszawa 1992.
Lech Grabowski, Katedra płocka, jej dzieje i zabytki, Płock 1970.
Marian Gumowski, Szybki herbowe w Ratuszu Staromiejskim, Rocznik Muzeum w Toruniu, 1, 1964, z. 4, s. 97-115.
Stanisław Herbst, Toruńskie cechy rzemieślnicze, Toruń 1933, s. 204-207.
Reinhold Heuer, Thorn - St. Georgen. Geschichte der Georgengemeinde, ihrer ałten Kirche und ihres Hospitals Baugeschich-ten. Baubeschreibung der neuen Georgen-Kirche in Thorn-Mocker, Thorn 1907.
Reinhold Heuer, Die altstddtische evangelische Kirche in Thorn, Thorn 1929.
Historia Torunia, red. Marian Biskup, t. II, cz. 2 (1[zasłonięte]548-16), Toruń 1994; t. II, cz. 3, (1[zasłonięte]660-17), Toruń 1996.
Informator usług dla miasta Torunia, Gdańsk 1973.
Inwentarz muzeum TNT, 1877, sporządził Gotfryd Ossowski, Archiwum Państwowe w Toruniu, Akta Towarzystwa Naukowego w Toruniu, sygn. 50.
Andrzej Januszajtis, Czas, zegar, człowiek, Universitas Gedanensis, 3, 1989, s. 66-72.
Andrzej Januszajtis, Zegary i zegarmistrze dawnego Gdańska, Dziennik Bałtycki 1993, z dnia 13.05.1993.
Andrzej Januszajtis, Zegary i zegarmistrze w dawnym Elblągu, Rocznik Elbląski, 14, 1995, s. 41^9.
Andrzej Januszajtis, Zegar astronomiczny w kościele Mariackim w Gdańsku, Gdańsk 1998.
Andrzej Januszajtis, Gdańskie zegary, dzwony i karyliony, Gdańsk 2003.
Stefania Jarosz, Zegary wieżowe w obiektach: kościele pw. św. Jana, byłym kościele ewangelickim nowomiejskim, kościele garnizonowym, straży pożarnej, szkole podstawowej przy ul. Wielkie Garbary (w Toruniu), Toruń 1986, (mps, dokumentacja - kwerenda archiwalna).
Franciszek Jaworski, Lwów stary i wczorajszy, Lwów 1911.
Dariusz Kaczor, Gdańskie rzemiosło zegarmistrzowskie od XVI do XVIII w., w. Zegary gdańskie, red. Zuzanna Prószyńska i in. (zob. Zegary gdańskie ), s. 59-78.
Jerzy Kałdowski, Ratusz w Chełmnie, Toruń 1984.
Katalog wystawy zabytków z czasów Jana III i jego wieku, Kraków 1883.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, Miasto Toruń, mps, Instytut Sztuki PAN.
Klemens Kępczyński, Jan Zabłocki, w: Toruńscy twórcy nauki i kultury (1[zasłonięte]945-19), red. Marian Biskup, Andrzej Giziń-ski, Warszawa 1989, s. 363-367.
Feliks Kiryk, Cechowe rzemiosło metalowe. Tysiąclecie rzemiosł metalowych Krakowa. Zarys dziejów do 1939 roku, Kraków 1972.
Klejnot w koronie Rzeczypospolitej. Sztuka zdobnicza Prus Królewskich. Eseje, Katalog, red. Czesława Betlejewska, Gdańsk 2007.
Katarzyna Kluczwajd, Stan badań; Metron Clocks Fabryka Zegarów w Toruniu. Wzornictwo zegarów z lat 70.-90. (XX w.), w: Tempus tene. Zegary mechaniczne w Polsce - tradycja i współczesność. Katalog, red. Katarzyna Kluczwajd, Toruń 2000, s. 57-72.
Katarzyna Kluczwajd, Abrahama Willa toruńskie zegary wieżowe, w: Zegary mechaniczne, red. Katarzyna Kluczwajd, (Rzemiosło artystyczne i wzornictwo w Polsce, t. 1), Toruń 2000, s. 19-28.
Katarzyna Kluczwajd, Zbiory sztuki użytkowej Jana W. Zabłockiego, Przegląd Artystyczno-Literacki 2000, nr 5, s.100-104.
Katarzyna Kluczwajd, Zegary sprzed lat. Zegary mechaniczne ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Toruniu. Katalog, Toruń 2004.
Katarzyna Kluczwajd, Skarby kościoła Mariackiego w Toruniu, Toruń 2005.
Katarzyna Kluczwajd, Zegarmistrzostwo toruńskie, w: Klejnot w koronie Rzeczypospolitej. Sztuka zdobnicza Prus Królewskich. Eseje, Katalog, red. Czesława Betlejewska, Gdańsk 2007, s. 155-162.
Adam Adamandy Kochański, Mirabilia Chronometrica, w: Caspar Schott, Technica Curiosa sive Mirabilia Artis Libris XII. Comprehensa, księga IX - Mirabilia Chronometrica, Wiirzburg 1664, s. 620-731.
Julian Kołaczkowski, Wiadomości tyczące się przemysłu i sztuki w dawnej Polsce. Zegary, Kraków-Warszawa 1888.
Zofia Kossakowska-Szanajca, Bożenna Mąjewska-Maszkowska, Zamek w Łańcucie, Warszawa 1964.
Stanisław Kowal, Wawrzyniec Maria Podwapiński, Adam Adamandy Kochański - matematyk i fizyk z przełomu Odrodzenia i czasów nowożytnych, Horyzonty Techniki, 7, 1954, nr 1, s. 19-24.
Kraj skrzydlatych jeźdźców. Sztuka w Polsce 1[zasłonięte]572-17. Katalog, Warszawa 2000.
Janina Kruszelnicka, Portret na ziemi chełmińskiej. Katalog, t. 1-2, Toruń 1983.
Księga adresowa handlu i przemysłu polskiego w obrębie niemieckiego państwa, [Berlin] 1[zasłonięte]896-18, r. 1, oprać. J. Jaworski.
Księga adresowa miasta Torunia 1923, Toruń 1923.
Księga adresowa miasta Torunia 1936, oprać. Marian Reinke, Toruń 1936.
Księga adresowa i informacyjna miasta Torunia 1932, wyd. 2, oprać. Alfred Krzyżanowski, Toruń 1932.
Księga adresowa przemysłu i handlu Wielkopolski, Pomorza i Śląska, Poznań 1922.
Joanna Kucharzewska, Architektura i urbanistyka Torunia w latach 1[zasłonięte]871-19, Warszawa 2004.
Feliks Kucharzewski, Zegarmistrzostwo Kochańskiego, Sprawozdania Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, 4, 1911, s. 413-437.
Otto Kurz, European Clocks and Watches in the Near East, London 1975.
Ewa Letkiewicz, Polskie witraże nowożytne malowane emaliami, Lublin 1995.
Anton Liibke, Das Grosse Uhrenbuch, Tiibingen 1977.
Bogusław Mansfeld, Stefan Knapp (1[zasłonięte]921-19), Głos Uczelni, 1997, nr 1, s. 14.
Adam Marolewski, Żydzi w Toruniu, Toruń 2005.
Klaus Maurice, Die deutsche Raderuhr. Zur Kunst und Technik des mechanischen Zeitmessers im deutschen Sprachraum, Miinchen 1976.
Reinhard Meis, Taschenuhren. Von der Halsuhr zum Tourbillon, wyd. 2, Munchen 1982.
Krystyna Mellin, Intarsje toruńskie w zbiorach Muzeum w Toruniu. Katalog, Toruń 1956.
Toruń. Miasto i ludzie na dawnej fotografii (do 1939 roku), Marian Arszyński, Tadeusz Zakrzewski, red. Marian Biskup, Toruń 1995.
Henri Michel, Messen iiber Zeit und Raum. Messinstrumente aus 5Jahrhunderten, Stuttgart 1965.
Stanisław S. Mieleszkiewicz, Konrad Nawrocki, Zegary i zegarmistrzowie w Prusach Królewskich, w: Klejnot w koronie Rzeczypospolitej. Sztuka zdobnicza Prus Królewskich. Eseje, red. Czesława Betlejewska, Gdańsk 2006, s. 138-154.
Stefan S. Mieleszkiewicz, Ten zegar stary. Katalog (mps, Muzeum Narodowe w Warszawie, 2001).
Krzysztof Mikulski, Przestrzeń i społeczeństwo Torunia od końca XIV do początku XVIII wieku, Toruń 1999.
Krzysztof Mikulski, Pułapka niemożności. Społeczeństwo nowożytnego miasta wobec procesów modernizacyjnych (na przykładzie Torunia w XVII i XVIII wieku), Toruń 2004.
Michał Morawski, Monografia Włocławka, Włocławek 1933.
Zdzisław Mrugalski, Mechanizmy zegarowe, Warszawa 1972.
Zdzisław Mrugalski, Adam Adamandy Kochański - Mirabilia chronometrica, czyli sztuki zegarmistrzowskiej zaranie, Pomiary, Automatyka, Kontrola, 36, 1990, s. 193-195.
Zdzisław Mrugalski, Adam Kochański - pionier nauki o zegarach, Zegarki i Biżuteria, 2001, nr 6, s. 4-5, s. 4.
Zdzisław Mrugalski, Czas i urządzenia do jego pomiaru, Warszawa 2008.
Richard Miihe, Horand M. Vogel, Faszination Uhren. Europdische Tischuhren, Wanduhren, Bodenstanduhren, Munchen 1976
Richard Miihe, Horand M. Vogel, Alte Uhren. Fin Handbuch europdischer Tischuhren, Wanduhren und Bodenstanduhren, Munchen 1986.
/Andrzej Mycio, Zadłużenie hipoteczne i obrót nieruchomościami w Starym Mieście Toruniu w 1. połowie XVII w., Roczniki
TNT, 90, 2003, z. 3, s. 157. Magdalena Niedzielska, Organizacja niemieckiego życia kulturalnego, w: Historia Torunia, t. III, cz. 2, red. Marian Biskup,
Toruń 2006, s. 659-696.
Jan Nierzwicki, Krótki przewodnik po Chełmnie, Chetmno 1930. Antoni J. Nowowiejski, Płock. Monografia historyczna, Płock 1931. Stanisława Odrzywolska, Wystawa zabytkowych zegarów XVII-XIX wieku, Łańcut 1968. Krystyna Oniszczuk-Awiżeń, Zarys dziejów śląskich fabryk zegarów - Gustawa Beckera i Edwarda Eppnera, w: Oczy czasu.
Zegary w zbiorach Muzeum w Kłodzku. Katalog, red. Renata Koźmińska, Krystyna Toczyńska-Rudysz, Kłodzko
1990, s.15-28. Tadeusz Pietrykowski, 0Janie Fryderyku Weissie z Torunia -geometrze nadwornym króla Stanisława Augusta, Mestwin,
Dodatek naukowo-literacki do Słowa Pomorskiego, 8, 1933, nr 1, z dnia 6.03.1933, s. 3-5. Luigi Pippa, Orologi nel Tempo da una raccolta, Milano 1966. Wawrzyniec Maria Podwapiński, Zegarmistrzostwo; t. 1 -Historia, nauka i praca zegarmistrzowska, Niepokalanów 1948;
t. 3 - Narzędzia i części zamienne, Niepokalanów 1949; t. 4 - Czas, kosmografia, zegary słoneczne, Niepokalanów
1950; t. 5 - Zegary wieżowe, Niepokalanów 1952; t. 6 - Zegary i zegarki, Niepokalanów 1956; t. 8 - Naprawa
zegarów i zegarków mechanicznych, Warszawa 1967. Wawrzyniec Maria Podwapiński, Bernard Bartnik, Zegarmistrzostwo, t. 9 - Zegary i zegarki elektryczne i elektroniczne,
wyd. 2 Warszawa 1992; t. 10 - Zegary elektryczne, zespołowe i przemysłowe, wyd. 2 Warszawa 1988; t. 11 - Zegary
i zegarki specjalne, wyd. 2 Warszawa 1986.
Polaków portret własny. Katalog, red. Marek Rostworowski, Warszawa 1983, cz. 1-2. Wolfgang Poltejorg Hein, Horst Landrock, Uhren der Sammlung Landrock, Leipzig 1986. Zuzanna Prószyńska, Zegary Stanisława Augusta, Warszawa 1994. Zuzanna Prószyńska, Zegarmistrzostwo XVII-XVIII wieku, w: Aurea Porta Rzeczypospolitej. Sztuka Gdańska od połowy XV
do końca XVIII w. Eseje, red. Teresa Grzybkowska, Gdańsk 1997, s. 267-281. Zuzanna Prószyńska, Dawne zegary, wyd. 2, Warszawa 1998. Zuzanna Prószyńska, Słownik gdańskich zegarmistrzów i gnomoników, w: Zegary gdańskie, red. Zuzanna Prószyńska i in.
(zob. Zegary gdańskie , 2005), s. 129-202.
Kazimierz Przybyszewski, Toruń w drugiej Rzeczypospolitej 1[zasłonięte]920-19. Społeczeństwo i gospodarka, Toruń 1994. Przemysław Rybka, Instrumentarium astronomiczne Heweliusza (geneza i rozwój konstrukcji), Wrocław 1987. Rzeczy pospolite. Polskie wyroby 1[zasłonięte]899-19, Warszawa 1999. Jan Samek, Polskie rzemiosło artystyczne. Czasy nowożytne, Warszawa 1984. Carl Schulte, Lexikon der Uhrmacherkunst. Handbuch jur alle Gewerbetreibenden und Kiinstler der Uhrenbranche, Bautzen
1902. Arthur Semrau, Die Wiederherstellung des Rathauses derAltstadt Thorn in denjh. 1[zasłonięte]722-17, Mitteilungen des Copperni-
cus Vereins fur Wissenschaft und Kunst 1914, H. 22, s. 57-79. Arthur Semrau, Die Burgerlisten der Stadt Thorn aus dem 1/ Jahrhunderte, I - Die einheimischen Biirgen, Mitteilungen des
Coppernicus Vereins fur Wissenschaft und Kunst zu Thorn, 27, 1919, Nr 4, S. 66-82. Arthur Semrau, Die Burgerlisten der Stadt Thorn aus dem 17. Jahrhunderte, II - Die ausldndischen Biirgen, tamże, 28, 1920,
Nr 3, S. 40-70.
Jerzy Serczyk, Wspomnienie o Toruniu z czasów II Rzeczypospolitej 1[zasłonięte]920-19, (Biblioteczka toruńska, 5), Toruń 1982. Wiesława Siedlecka, Zegary w zbiorach Muzeum Śląskiego. Katalog, Wrocław 1961. Wiesława Siedlecka, Polskie zegary, Wrocław etc. 1974.
Skarby z kolekcji polskich towarzystw naukowych. Katalog, red. Aleksandra Mierzejewska, Alina Kardas, Toruń 2002. Stanisław Solski, Architekt Polski. To jest Nauka Ulżenia Wszelkich Ciężarów Używania Potrzebnych Machin ziemnych i wodnych [ ], Zabawa II, Część VIII - 0 różnych biegach i ich skutkach, Kraków 1690, s.109-122.
Statuty toruńskiego rzemiosła artystycznego i budowlanego z XVI-XV1I1 w., wyd. Bogusław Dybaś, Janusz Tandecki, Marek Farbiszewski, red. Marian Arszyński, (Źródła i materiały do dziejów sztuki polskiej, t. 23), Warszawa-Toruń 1990. Ryszard Sudziński, Życie gospodarcze, w: Historia Torunia, t. III, cz. 2 (1[zasłonięte]920-19), red. Marian Biskup, Toruń 2006,
s. 73-110.
Jerzy Szablowski, Zbiory Zamku Królewskiego na Wawelu, Warszawa 1969. Stella M. Szacherska, Złoty wiek miasta 1[zasłonięte]495-15, w: Dzieje Płocka, red. Aleksander Gieysztor, wyd. 2, Płock 1973.
Stanisław Świerz-Zalewski, Królewski zegar na Wawelu, Światowid, 14, 1937, nr 13.
Tempus tene. Zegary mechaniczne w Polsce - tradycja i współczesność. Katalog, red. Katarzyna Kluczwajd, Toruń 2000.
Tadeusz Twarogowski, Bibliotekarz króla Jana, Warszawa 1965.
Tym, co przyjdą po nas. 0 działalności BRE Banku w dziedzinie mecenatu kultury, Warszawa 2003, s. 51.
Uhren und Uhrmacherei in Berlin 1[zasłonięte]450-19 - Miniaturen zur Geschichte, Kultur und Denkmalspflege Berlins. Kulturband der DDR, Berlin 1988.
Libuśe Ureśova, Zegary, Warszawa 1987.
Uhrmacher Adressbuch. Verzeichnis der selbstdndigen Uhrmacher Deutschlands, der Uhren-Fabriken und Grosshandlungen sowie der Lieferanten des Schmuckwaren-Gewerbes, Halle a.d. Saale 1925.
Benedetta G. di Vergano, Emilio Strada, Zegary. Dzieje instrumentów mierzących czas - od zegarów słonecznych do elektronicznych, Warszawa 2000.
Jarosław Włodarczyk, Zegary mechaniczne i zegarmistrzostwo, w. Z dziejów techniki w dawnej Polsce, red. Bolesław Or-łowski, Warszawa 1992, s. 451^66.
Jerzy Wojtowicz, Studia nad kształtowaniem się układu kapitalistycznego w Toruniu. Stosunki przemysłowe miasta Torunia, Toruń 1960.
Ludwik Zajdler, Dzieje zegara, wyd. 2, Warszawa 1977.
Zakłady Mechanizmów Precyzyjnych MERA - POLTIK 1[zasłonięte]945-19, oprać. J. Grabowski, T. Kowalski, A. Szart, Z. Wojek, T. Ziółkowski, Łódź 1985.
Zegar. Ogólnopolski konkurs wzornictwa przemysłowego. Wystawa, red. Barbara Kańska-Bielak, Kraków 1999.
Zegary gdańskie, red. Zuzanna Prószyńska, Ewa Barylewska-Szymańska, Dariusz Kaczor, Konrad Nawrocki, Stefan S. Mieleszkiewicz, Wojciech Szymański, Gdańsk 2005.
Zegary mechaniczne, red. Katarzyna Kluczwajd, (Rzemiosło artystyczne i wzornictwo w Polsce, t. 1), Toruń 2000.
Zegary i zegarmistrzostwo w Polsce, red. Katarzyna Kluczwajd, (Rzemiosło artystyczne i wzornictwo w Polsce, t. 5), Toruń 2005.
Marek G. Zieliński, Chełmno. Civitas totius Prussiae metropolis XVI-XVI1I w., Bydgoszcz 2007.
Ziemia chełmińska w przeszłości. Wybór tekstów źródłowych, red. Marian Biskup, (Towarzystwo Naukowe w Toruniu, Prace Popularnonaukowe, nr 1), Toruń 1961.
Ernst Zinner, Die altesten Raderuhren und modernen Sonnenuhren, Bamberg 1939.
Antoni Ziółkiewicz, Adam Paczuski, Pomniki Torunia, Toruń 2002.
KATALOGI AUKCYJNE - cytowane w przypisach (głównie do Tabeli 1). KATALOGI ZABYTKÓW SZTUKI W POLSCE - cytowane w przypisach. PRASA CODZIENNA - artykuły cytowane w przypisach.

INDEKS OSÓB / INDEX OF PERSONS
(uwzględniono także nazwiska autorów wymienione w: Wybrana literatura)

Abelerjiirgen Allenów von rodzina Amenhotep I Anshirtz Jan Arszyński Marian Auschwitz Jan Antoni Awiżeń Krystyna zob Oniszczuk Awiżeń Krystyna B Bach Daniel Baillie Granville Hugh Barański Janusz Bartnik Bernard Barylewska Szymańska Ewa Becker Gustav ii Bellair Francois Berckmann Johann zob Bergmann Johann Bergmann Barbara Bergmann (Bergman Berckmann) Johann Betlejewska Czesława Betzmeyer Simon Bibik Kazimierz Bielak Barbara zob Kańska Bielak Barbara Bindemann H Birecki Piotr BiriukovaN J Biskup Marian Błoński Bronisław Bogucka Maria Bojocki Stanisław Bona Sforza Borowski Marcin ii Bohm Gotfryd Bothke ii Breguet Abraham Louis Britten Frederick James Brusa Giuseppe Buczkowski Kazimierz Bulanda Lenczowska Stanisława Burbon Henryk IV zob Henryk IV Burbon Burbon Ludwik XIII zob Ludwik XIII Burbon Burbon Ludwik XIV zob Ludwik XIV Burbon Burbon Ludwik XV zob Ludwik XV Burbon Burbon Ludwik XVI zob Ludwik XVI Burbon Biittner Jan Jakub Cackowski Zdzisław Chmarzyński Gwidon Chmielnicki Wacław Chudziński Anatol Churski Andrzej Cieński Marcin Cieńskich rodzina Cieślak Edmund Cipolla Carlo M CluttonCecil Cołbecki Cezary Cołbecki Jakub Cołbecki Zbigniew Crettes Tobias zob Krette (Krett Crettes La Krette) Tobias Czachorowski Zygmunt Czapek Franciszek Czartoryskich rodzina Czerkosz Józef D Dam Nicolaus zob Damm (Dam) Nicolaus Damm (Dam) Nicolaus ii Daniels George Dąbrowscy bracia Debes Jan August Descartes Renę zob Kartezjusz Dobrzeniecki Wiesław Dolczewski Zygmunt Domasłowski Jerzy Doring Hans zob Diiringer Hans Drączkowski Andrzej Dreścik Jan Jakub Drób Janusz A Dumanowski Jarosław Diirer Albrecht Duringer Hans ii ii Dybaś Bogusław Dygdała Jerzy Działowski Zygmunt EckhardtJoanna Eichstedtjohann Eielbelljan Engelschalck Barbara Engelschalck Benedict (Benedikt) Engelschalck Johann Erhardt Mateusz Erhart Barbara Erhart (Euchardt) Jacob ii Euchardt Jacob zob Erhart Jacob Euchetet Jan Krystian Bogumił Fabian Christoph Młodszy Fabian Christoph Starszy Fabian Jacob Fabian Jadwiga Fabian Michael (Michel) ii Farbiszewski Marek Felt Michał Ferdynand II Medici Filip IV Piękny Kapetyng Fischer Amantus Fischer Karol Jakub Fleet Simon Fleming Satnford Flik Józef Franciszek I Walezjusz Frólich Jerzy GabJanEfraim Galileo Galilei zob Galileusz Galileusz Gans Richard ii Gaysler Hans Gąsiorowski Eugeniusz Gąsowski Wacław Geret Samuel Luther Gering Efraim Bogumił Gierkę Jakub Gierod Grzegorz Dawid zob Gieroud (Gierod) Grzegorz Dawid Gierod Jerzy Dawid zob Gieroud (Gierod) Jerzy Dawid Gieroud (Gierod) Grzegorz Dawid Gieroud (Gierod) Jerzy Dawid Gieysztor Aleksander Girau Giziński Andrzej Glaser Alexander Głębocki Wiesław Gorodziński Hersz Gottlieb Johann GrabowskiJ Grabowski Lech Grabowski Leon Grabowski Zygmunt ii Graham George Grimm Kurt ii ii ii ii ii ii ii Grunwald Louis ii Grzybkowska Teresa Gugenmus Franciszek Adam Gugenmusów ród Griinbaum Moritz Gumowski Marian Giinther Simon Giinther Wolfgang H Habsburg Rudolf II zob Rudolf II Habsburg Habsburgów ród Harrison John Hartung Hugo Heesejan Heinjorg Heinrichs Krzysztof Fryderyk Henckelman Johann Henryk IV Burbon Herbst Stanisław Heuer Reinhold Heweliuszjan Hintz Krystian Hochberg Otto Hoffmann Tomasz ii Hoheisen Johann Carl zob Hoheysen Johann Carl Hoheysen Johann Carl Hollinger Johann Gottlieb ii Hollmanowa Regina Horn Michał Beniamin Hoffjohannes Huntenburg (Hutenburg)Julius ii ii ii ii ii ii Hutenburg Juliusz zob Huntenburg (Hutenburg) Julius Huygens Christian I Ingarden Roman J Jagiellończyk Zygmunt Stary zob Zygmun Stary Jagiellończyk Jagiellończyk Zygmun I August zob Zygmun I August Jagiellończyk Jagielski Andrzej Jamnizter Wentzel Jan Kazimierz Waza Jan Paweł II Jan III Sobieski Jankowski Lech Januszajtis Andrzej Jarosz Stefania Jaworski Franciszek JaworskiJ Jlgner Krystian Herman John Gottfried Wilhelm zob Johne (John) Gottfried Wilhelm Johne (John) Gottfried Wilhelm Joussen Engelbert K Kaczor Dariusz Kałdowski Jerzy Kantt Efraim Kańska Bielak Barbara Kapetyng Filip IV Piękny zob Filip IV Piękny Kapetyng Karaszewski Kazimierz Kardas Alina Kartezjusz Kasandra (Kasendra) Józef Kasendra Józef zob Kasandra (Kasendra) Józef Kellner Karol Fryderyk Kenig August Kępczyński Klemens Kęsicki Stanisław Kick Dominik Kiryk Feliks Kleefeld Karl Kluczwajd Katarzyna Knapp Stefan ii Knobloch Dawid Kochański Adam Adamandy ks Koegel Tomasz Kołaczkowski Julian Koncka Janina Koncki Ludwik Kondratowicz Ludwik Władysław Franciszek zob Syrokomla Władysław Kopernik Mikołaj Koperników rodzina Koplin (Kuplin) Krystian Kossakowska Szanajca Zofia Kowal Stanisław Kowalski T Koźmińska Renata Kónig Krystian Kbrte Krantz Michał Krantzów ród Krause Janusz ii Kressing Abraham Krett Tobias zob Krette (Krett Crettes La Krette) Tobias Krette Abraham Krette Tobias La zob Krette (Krett Crettes La Krette) Tobias Krette (Krett Crettes La Krette) Tobias Krosz Johann Gottfried Krukowski Czesław Kruszelnicka Janina Krzyżanowski Alfred Kucharzewska Joanna Kucharzewski Feliks Kuczborski Jan bp Kulek Krystian Ludwik Kuntz Kuplin Krystian zob Koplin (Kuplin) Krystian Kurtzek Paweł Bogumił Kurz Otto Labuda Gerard Lachert Wacław Lachmann Nathan zob Nachmann (Lachmann) Nathan Lakrett Abraham zob Krette (Lakrett) Abraham Landrock Horst Lange Daniel Lange Max Langenhahn Antoni Starszy Langenhahn Jan Antoni Langenhahn Katarzyna Dorota Lasse Stefan Leman Aron Lemke Gotfryd Lenczowska Stanisława zob Bulanda Lenczowska Stanisława Letau Jan Krystian Letkiewicz Ewa Lettauer (Littauer) Johann Lewęgłowski Edmund Lewin Samuel Kacper Leyster Michael Liebert Wacław Klemens Linkę Andreas Lipczyński Czesław ii Littauer Johann zob Lettauer (Littauer) Johann Lochter Logan Johann Christian zob Loghan (Logan) Johann Christian Loghan (Logan) Johann Christian ii ii ii Loghan Samuel Bogumił Louisjoseph Lucas (Lukas Lux) Hans ii ii ii Lucas Jan Efrem Ludwik XIII Burbon Ludwik XIV Burbon Ludwik XV Burbon Ludwik XVI Burbon Lukas Hans zob Lucas (Lukas Lux) Hans Lukas Jan zob Lucas (Lukas Lux) Hans Łukowski Hermann ii Lux Hans zob Lucas (Lukas Lux) Hans LiibkeAnton Łubieński Maciej bp Łubiński M M Maciołek Mieczysław Majchrowicz Bonifacy Majewska Maszkowska Bożenna Malinowski Kazimierz Malitzius Szymon Malitzius Zygmunt Mansfeld Bogusław Marolewski Adam Marrison Warren A Marszałek Ewa Marszałek Przemysław Maszkowska Bożenna zob Majewska Maszkowska Bożenna MauriceKlaus Medici Ferdynand II zob Ferdynand U Medici Meis Reinhard Mellin Krystyna Metsys Jan Metzke Filip Meyer Daniel Bogumił Meyer Rabę Michel Henry Mieleszkiewicz Stefan Stanisław Mierzejewska Aleksandra Mikulski Krzysztof Miller Joseph zob Miiller (Miller) Joseph Mistrz słonecznego zegara Świętojańskiego w Toruniu Mistrz toruńskiego zegara kazalnicowego Mistrz zegara wieżowego z kościoła Benedyktynek w Chełmnie Mistrz zegara wieżowego z kościoła pw Św Trójcy w Toruniu Mistrz zegara wieżowego z kościoła Świętojańskiego w Toruniu Mistrz zegara wieżowego z Ratusza Staromiejskiego w Toruniu Morawski Michał Mossinger ii Mrugalski Zdzisław MiiheRichard Miiller (Miller) Joseph Muzalewski Roman Mycio Andrzej Myszczyński Ignacy N Nachmann (Lachmann) Nathan Nalaskowski Jan Nalaskowski Marek Narębski Stefan Nasilowski Ernest Nawrocki Józef Nawrocki Konrad Neisser Fabian ii Neisserów rodzina ii NerlingGeorg Niedzielska Magdalena Nierzwicki Jan Nitsche Tobiasz NorbergOlof Nowicki Michał Nowowiejski Antoni J Nussbaum Heinrich Johann Philip Johann Friedrich Philip Nussbaum Katarzyna O Odrzywolska Stanisława Ojdowska Genowefa Oniszczuk Awiżeń Krystyna Opaliński Kazimierz Jan bp ii Orłowski Bolesław Osowski Wiesław Ossowski Gotfryd Otzen Johannes ii Pablelborn Fabian zob Papelbaum Fabian Paczuski Adam Panfil Tomasz Papelbaum (Pappelborn Pablelborn) Fabian Patek Antoni Peterek ii Pfahlmer (Pfalmer) Friedrich Wilhelm Pfahlmer (Pfalmer) Joachim Ludwik Pfahlmer (Pfalmer) Karol Ludwik Pfalmer Fryderyk Wilhelm zob Pfahlmer (Pfalmer) Fryderyk Wilhelm Pfalmer Joachim Ludwik zob Pfahlmer (Pfalmer) Joachim Ludwik Pfalmer Karol Ludwik zob Pfahlmer (Pfalmer) Karol Ludwik PhilippJ Pietrykowski Tadeusz Pippa Luigi Pirnesius Anna ii Pitt William Młodszy Podwapiński Wawrzyniec Maria Polte Wolfgang Poniatowski Stanisław August zob Stanisław August Poniatowski Popielewski Lech Preiss C Prenger Andreas Prószyńska Zuzanna Przegiętka Krzysztof Przybyszewski Kazimierz „Pseudo Steiner" ii ii Purski Wacław Pusch Baltazar R Raffz Jan Bernard Rehberg Julian Reich Juliusz ii Reimer Reinboldt Jan Henryk Reinke Marian Remer Jerzy Reyer Georg Abraham Richard z Wallingford Rochlitz C F ii Rostworowski Marek Rosner Johann Gottfried Rudolf II Habsburg Rudysz Krystyna zob Toczyńska Rudysz Krystyna Rybka Przemysław Sabinianus Samekjan Schaffer Casper zob Schaffer (Schaffer Schefer Schef fer) Casper Schartt (Schartt) Ephraim Schartt Gotfryd Schafer Carl Schaffer Barbara Schaffer (Schaffer Schefer Scheffer) Casper ii ii ii Schartt Efraim zob Schartt (Schartt) Efraim Schefer Casper zob Schaffer (Schefer Scheffer) Casper Scheffer Casper zob Schaffer (Schefer Scheffer) Casper SchefflerR Schepcke Daniel Schinde Jerzy Schinkel Karl Friedrich Schmidt Rudolph Schneidereit Albert Schnide Jerzy Schott Casper Schreter Jakub Schroter Dawid SchulteCarl Schultz Carl ii Schultz Krystian Schultz R Schulz Otto ii Schultze Anthoni Seidelman Wentzel zob Seidelmann (Seidelman Se itelman) Wentzel Seidelmann Andreas Seidelmann Christoph Seidelmann (Seidelman Seitelman) Wentzel ii Seitelman Wentzel zob Seidelmann (Seidelman Seitelman) Wentzel Semrau Arthur Senderjan Fryderyk Serczyk Jerzy Sforza Bona zob Bona Sforza Sibenhar Gotfryd Siedlecka Wiesława Sieg Hugon Siodliński Siuda Mieczysław Siwicka Ewelina zob Szczech Siwicka Ewelina Siwicki Henryk Slobachjan Smith W ii Smuglewicz Franciszek ii Sobieski Jakub Sobieski Jan III zob Jan III Sobieski Solski Stanisław ks Spychalski Hermann ii Stadtlander Antoni ii Stall Hans Ekiert Stanejko Ilona Stange Franz Stanisław August Poniatowski Starzyński Wacław zob Zajder Sura Stec Franciszek Steinborn Otto ii Steiner Georg Friedrich Stohn Mateusz Strada Emilio Strzyżewski Johann Styrbicki Ludwik Sudziński Ryszard Syrokomla Władysław Szablowski Jerzy Szacherska Stella M Szanajca Zofia zob Kossakowska Szanajca Zofia SzartA Szczech Siwicka Ewelina Szczepański Johann Szymańska Ewa zob Barylewska Szymańska Ewa Szymański Wojciech Szymocha Marek Smigły Rydz Edward Świerz Zalewski Stanisław Tandecki Janusz TeufelJ Thiem Johann Gottlieb zob Thym (Thim Thiem Thijm) Johann Gottlieb Thijm Johann Gottlieb zob Thym (Thim Thiem Thijm) Johann Gottlieb Thim Johann Gottlieb zob Thym (Thim Thiem Thijm) Johann Gottlieb Thomas Otto Thym (Thim Thiem Thijm) Johann Gottlieb ii ii Toczyńska Rudysz Krystyna Treder Dawid Tusk Kazimierz Twarogowski Tadeusz U Ulrich Antoni Ureśova Libuśe Vergano Benedetta G Vogel Anna Krystyna Vogel Horand M Vogel Jan Fryderyk Vogel Jan Gotlieb Vogel Krystian Fryderyk VogenJanStofs(?) Yormeng Karol w Walbrecht Lorenz (Wawrzyniec) zob Wolbrecht (Wal brecht) Lorenz (Wawrzyniec) Walezjusz Franciszek I zob Franciszek I Walezjusz Wasilewski Witold Wasz Jan Bernard Waza Jan Kazimierz zob Jan Kazimierz Waza Weinhart Jerzy WeissC Weissjohann Friedrich Weulejohann Friedrich Weydmann Łukasz Weyman Daniel Wieczorek Paweł Wiehl Abraham zob Will (Wiel Wiehl Wilk Witt) Abraham Wiel Abraham zob Will (Wiel Wiehl Wilk Witt) Abraham Wilde Adam Wilhelm Greger Grzegorz Wilk Abraham zob Will (Wiel Wiehl Wilk Witt) braham Will (Wiel Wiehl Wilk Witt) Abraham ii ii ii Wi!l Abraham Młodszy Will Elżbieta Will Johann Samuel Will Karl Witt Abraham zob Will (Wiel Wiehl Wilk Witt) Abraham Witt Bogumił Krystian Wittwerck Michael ii Włodarczyk Jarosław Wódka Mikołaj Wojczakowski Janusz WojekZ Wojtowicz Jerzy Wojtyła Karol zob Jan Paweł II Wolbrecht (Walbrecht) Lorenz (Wawrzyniec) ii ii Wollbrecht Lorenz (Wawrzyniec) zob Wolbrecht (Walbrecht) Lorenz (Wawrzyniec) Wolf Stanisław Wosinsky Andrzej Wrzesień Teodor Wrześniowski Bolesław Zabłockijan Zajder Sura (Starzyński Wacław) Zajdler Ludwik Zakrzewski Tadeusz Zechjacob Zernecke Jacob Heinrich ii ii Zernecke Katarzyna zob Zobner Katarzyna z d Zernecke Zernecke Marcin Ziedhaan Johann Zieliński Marek G Zimmer Beniamin Zinner Emst Ziolkowski Cesar Ziółkiewicz Antoni ZiółkowskiT Zoil Beniamin Zobner Katarzyna z d Zernecke ZiirnerAdamF Zygmun Stary Jagiellończyk Zygmun I August Jagiellończyk ZehornA Oprać Katarzyna Kluczwajd

INDEKS NAZW GEOGRAFICZNYCH CEOCRAPHICAL NAMES INDEX

Aloast Anglia Asyria Augsburg Austria B Babilonia Badenia Belgia Berlin Bockenem Brandenburgia Brno Brugia Budapeszt Bydgoszcz Cambridgeshire Cantenbury Chełmno Chełmża Chiny Czarnolas Czechy D Drezno Dusseldorf Edynburg Egipt Elbląg Europa Exeter Florencja Francja Frankfurt n Menem Frombork Furtwangen Gdańsk Genewa Genk Głogów Gniezno Góry Harzu Graz Grecja Greenwich Grossenhain koło Drezna Grudziądz H Haagenwalde nad Odrą Haga Hamburg Hanower Hiszpania Holandia I Indie J Jena Jędrzejów Joniec koło Płońska K Kaifeng Katowice Konin Kraków Królewiec Kwidzyn Leżajsk Lichnowy Londyn Lubicz koło Torunia Lublin Lugano Lwów Łańcut Łobez M Malbork Mediolan Men Modena Moguncja Monachium Motława R Rogalin Rostok Rouen Rzym Saksonia Salisbury Schónwald Miinster Wolbeck N Neukirch Neuchatel Neustadt Newark Niemcy Niderlandy Norwich Norymberga Nowy Jork O Odra Olsztyn Ołomuniec Opole Lubelskie Oxford Padwa Paryż Petersburg Płock Płońsk Podgórz (Toruń) Polska Pomorze Poznań Praga Prusy Prusy Królewskie Schwedt St Alban Stany Zjednoczone Ameryki Północnej Strasburg Stróżyska Stuttgart Szczecin Szwajcaria Szwarcwald Świebodzice T Toruń Toskania Triberg Turyngia U Upton koło Newark W Wallingford Wandesbeck Warmia Warszawa Waszyngton Wattenscheid Wawel Wąbrzeźno Wells Wenecja Węgry Wiedeń Wilanów Wilno Winterthur Wisła Włochy Włocławek Wrocław Wiirzburg Zurych Ż Żuławy Oprać Katarzyna Kluczwajd

WRÓĆ DO WYBORU MINIATUR ZDJĘĆ

WRÓĆ DO WYBORU MINIATUR ZDJĘĆ

Możesz dodać mnie do swojej listy ulubionych sprzedawców. Możesz to zrobić klikając na ikonkę umieszczoną poniżej. Nie zapomnij włączyć opcji subskrypcji, a na bieżąco będziesz informowany o wystawianych przeze mnie nowych przedmiotach.