Zawisza PANEGIRYKI EPOKI STANISŁAWOWSKIEJ

25-01-2012, 11:20
Aukcja w czasie sprawdzania nie była zakończona.

Aktualna cena: 9.90 zł

Użytkownik alista01

numer aukcji: 2061246778

Miejscowość Warszawa

Koniec: 26-01-2012 18:29:28

Dodatkowe informacje:
Stan: Używany

Zawisza - PANEGIRYCZNY DRUK OKOLICZNOSCIOWY EPOKI STANISŁAWOWSKIEJ , Wrocław PAN 1984, stron 147, stan bdb. xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx WSTĘP - SPIS TREŚCI - OPIS: SPIS TREŚCI Wstęp Rozdział I. Tradycje, opinie, badania 10 Rozdział II. Ludzie: nadawcy i adresaci, autorzy i odbiorcy ..... 37 Rozdział III. Produkcja i ośrodki . 62 Rozdział IV. Struktura panegirycznych druków okolicznościowych ... 87 Rozdział V. Funkcje druków panegirycznych 106 Zakończenie . , 137 Resume 139 Indeks nazwisk 141 Tabela ' 146 xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx WSTĘP Praca, którą tu przedstawiamy, dotyczy zjawiska literackiego i społecznego, jakim był panegiryczny druk okolicznościowy funkcjonujący w kulturze polskiej w ciągu kilku stuleci. Obecność wydawnictw tego typu w historii książki była nader często pomijana dyskretnym milczeniem, niedostrzegana lub potępiana ze względu na zawartość i treści, których nie akceptowano. Chcąc wypełnić tę lukę zdecydowaliśmy się na przebadanie druków wydanych w przedziale czasowym ograniczonym latami panowania ostatniego króla polskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego. Pozwoliło to na ograniczenie się do okresu stanowiącego zamknięcie poprzedniej epoki w historii politycznej i kulturalnej kraju, a jednocześnie początek (w najbardziej uświadomionych warstwach społeczeństwa) nowej epoki, kiedy narodził się nowoczesny naród, którego cząstkę dziś stanowimy. W pracy tej chodzi o dosyć nietypowe spojrzenie na tę specyficzną formę książki, jaką stanowił pochwalny druk okolicznościowy. Nie ma to być opisanie panegiryków jako zbioru druków wydanych w określonym przedziale czasowym lecz raczej przedstawienie zjawiska społecznego, jego oddziaływania i funkcji odbiegających znacznie od tych, jakie występują w innych rodzajach książki z tego samego okresu. Tak więc będzie to praca księgoznawcza, ale daleka od tradycyjnego traktowania przedmiotu, z jakim się spotykamy głównie w studiach historyków książki czy literatury. Podstawowym naszym celem jest znalezienie odpowie¬dzi na pytanie, jak funkcjonował ten rodzaj książki, jakie zadania i przy użyciu jakich środków wypełniał w obiegu społecznym. Będzie to więc dotyczyło również i wzajemnych relacji międzyosobowych uczestników procesu bibliologicznego. Aby rozwiązać te problemy, trzeba wyjść poza najściślej pojętą naukę o książce i zwrócić się w stronę innych dyscyplin, szczególnie zaś socjologii i psychologii społecznej. Szczególną trudność sprawia tutaj konieczność (w przypadku niektórych interesujących nas pytań) odwoływania się do tzw. wiedzy pozaźródlowej, sprowadzającej się do następujących czynników: 1) własnych obserwacji historyka, 2) rezultatów badań historycznych przeprowadzonych przez innych historyków oraz przez siebie, 3) rezultatów badawczych innych nauk1. Stąd też wynika odwoływanie się w niektórych wypadkach do sytuacji spotyka¬nych dzisiaj, szczególnie w przypadku tych zachowań społecznych, które — jak sądzimy — nie uległy większym zmianom na przestrzeni czasu, jaki nas dzieli od badanej epoki. Podobnie należy uzasadnić nawiązanie do okresu poprzedzającego panowanie Stanisława Augusta Poniatowskiego, okresu, którego struktury społeczne, poglądy estetyczne (szczególnie w niższych, niewykształconych warstwach stanu szlacheckiego) nie straciły na znaczeniu i funkcjonowały nadal. Badawczy sens tego rodzaju pracy polega na tym, że druk panegiryczny stanowił pokarm duchowy głównie tej części publiczności literackiej, która rzadko była obiektem zainteresowania badaczy, przede wszystkim ze względu na swą przeciętność i raczej niski poziom intelektualny. Panegiryczny druk okolicznościowy jest więc swoistą próbką pozwalającą w sposób pośredni określić świadomość społeczną i to nie tych warstw, które stanowiły śmietankę intelektualną i społeczną epoki, lecz tych zacofanych, traktowanych przez całe pokolenia uczonych po macoszemu, jako mniej interesujące. Przedstawienie druków panegirycznych, jakie tu prezentujemy, jest pierwszym księgoznawczym spojrzeniem na ten rodzaj książki oraz pierwszym, które w tak poważnym stopniu zwraca uwagę na społeczne relacje wydawnictw tego rodzaju. Ma to duże znaczenie dla określenia obiegu czytelniczego i jest tym bardziej interesujące, że mamy do czy¬nienia z drukiem przeznaczonym do masowego rozpowszechniania. Stanowi to świadectwo przenoszenia się treści pochwalnych z gruntu kontaktów czysto prywatnych do obiegu publicznego, co zmienia w sposób zasadniczy społeczne relacje utworu, który istniejąc jedynie w formie rękopiśmiennej nie mógłby osiągnąć takiego samego rezonansu czytelniczego jak utwór opublikowany drukiem. Całość pracy podzielona została na pięć rozdziałów. W pierwszym z nich omówiono to, co zwykło się określać stanem badań, poprzedzone krótkim rysem historycznym panegiryku. Staraliśmy się tam przekazać nie tylko wyniki pracy uczonych, lecz także opinie zbliżone do tych, które by można uznać za „potoczne", a przynajmniej wskazać te zdania, które opinie takie kształtowały. Chodzi więc tutaj przede wszystkim 0 encyklopedie i podręczniki. W drugim rozdziale staraliśmy się uchwycić 1 przedstawić w sposób schematyczny związki między poszczególnymi osobami i grupami społecznymi biorącymi udział w procesie bibliolo- gicznym właściwym drukom panegirycznym. Rozdział następny poświę¬ cono sprawom produkcji, a więc odpowiedzi na podstawowe pytania: gdzie, ile i kiedy drukowano panegiryki w interesującym nas okresie. Tutaj też znalazła się krótka charakterystyka poszczególnych ośrodków tłoczenia tych wydawnictw. W czwartym rozdziale przedstawiono struk turę druków ze zwróceniem szczególnej uwagi na te ich elementy, jakie służyły spełnianiu funkcji społecznych, których wyróżnieniu i omówieniu poświęcono rozdział piąty, ostatni z kolei. Rozdział, ten jest swego rodzaju podsumowaniem całej pracy, a wyodrębnienie i klasyfikacja funkcji panegirycznych druków okolicznościowych stanowi próbę spojrzenia na te wydawnictwa od strony ich oddziaływania społecznego. Jest to — wedle naszego zdania — propozycja interesująca, choć nie pozbawiona pewnego ryzyka, jakie niosą za sobą rzeczy nowe i nie posiadające nobilitującej podpory wizorów i tradycji). Podstawę naszych rozważań stanowi kartoteka 1875 opisów druków panegirycznych, jakie wyselekcjonowaliśmy z Bibliografii polskiej Estreicherów, oraz druki, do których dotarliśmy bezpośrednio w Bibliotece Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Bibliotece Jagiellońskiej i Bibliotece Narodowej. Część z tych druków cytujemy w przypisach — ze spo¬rządzenia osobnej bibliografii trzeba było zrezygnować ze względów wydawniczych. Praca tutaj przedstawiona ma charakter przede wszystkim interpre¬tacyjny, jest — jak już powiedzieliśmy — mniej opisem przedmiotów materialnych, a bardziej ich oddziaływania społecznego. Nie wyczerpuje ona zagadnienia lecz stanowi próbę określenia miejsca, jakie panegiryczny druk okolicznościowy zajmował w świadomości społecznej swojej epoki, oraz sposobów, w jaki na tę świadomość wpływał i ją kształtował. Postawienie takich pytań i problemów uważamy na obecnym etapie badań nad drukami okolicznościowymi za najbardziej potrzebne i celowe. Na różnych etapach pracy nad podjętym tematem wspomagały autora cennymi radami i krytycznymi uwagami osoby, którym chciałby w tym miejscu serdecznie podziękować. A więc prof. Janowi Trzynadlowskiemu, który był promotorem pracy, prof. Karolowi Głombiowskiemu, recenzentom: prof. Zdzisławowi Liberze i prof. Krzysztofowi Migoniowi oraz doc. Andrzejowi Cieńskiemu, który skierował zainteresowania autora w tym kierunku. ZAKOŃCZENIE Przedstawiona tu praca stanowi pierwszy etap badań nad panegirycznym drukiem okolicznościowym. Zostały one przeprowadzone na materiale ograniczonym do lat panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego, niemniej jednak większość ustaleń i spostrzeżeń (szczególnie jeśli chodzi o wyróżnienie poszczególnych funkcji) można odnieść do innych epok. Badania, jakie przeprowadziliśmy, są pierwszą próbą księgoznawczego spojrzenia na panegiryk drukowany. Najwięcej uwagi poświęcono tutaj społecznym uwarunkowaniom książki tego typu, co — na obecnym etapie badań — należy uznać za sprawę najważniejszą i kluczową. Zostały więc ujęte w formie schematów graficznych sytuacje typowe, obrazujące różne warianty przebiegu procesu bibliologicznego charakterystycznego dla druków tego rodzaju. Przedstawiono też poszczególne grupy osobowe biorące udział w procesie komunikacji, przy czym by utrzymać się w granicach odpowiedniej uniwersalności, charakterystyka ta musiała być z konieczności dość ogólna. Takie jednak rozwiązanie najbardziej odpowiada obecnym potrzebom. Obliczenia statystyczne, jakie tu przedstawiliśmy, będą w pełni wykorzystane wówczas," gdy będą znane wyniki badań nad innymi typami książki wydawanej w tym okresie, w szczególności zaś wydawnictw ulotnych i okolicznościowych. Dopiero wówczas będzie możliwa pełna interpretacja i odpowiedź na pytania dotyczące funkcji i roli książki w życiu epoki. Nasza praca miała na celu — oprócz zadań poznawczych i interpretacyjnych — zwrócenie uwagi przedstawicieli różnych dyscyplin (nie tylko księgoznawców) na panegiryk jako przedmiot badań. To co przedstawiliśmy, powinno przekonać każdego, że druki pochwalne są warte zainteresowania szczególnie ze względu na swoje wyjątkowe, różne od innych typów książki, uwarunkowania społeczne i miejsce w świadomo¬ści swojej epoki. Zamiarem autora było też podjęcie próby interpretacji opisanego zjawiska za pomocą metod księgoznawstwa funkcjonalnego. Pierwszeństwo jednak oddano komentarzowi nad opisem. Czytelnikowi należy się jeszcze jedno wyjaśnienie: praca ta ze względów wydawniczych musiała ulec pewnym skrótom. Zdecydowaliśmy dokonać tego w sposób, który nie naruszałby zasadniczo struktury cało- ści, a więc przenosząc niektóre rzeczy do przypisów lub w ogóle z nich rezygnując, ograniczając egzemplifikację, wycofując całkowicie bibliografię, niektóre wykresy i ilustracje. Czynimy to z żalem, żywiąc jednak nadzieję, że całość, a więc i interes czytelnika ucierpiały na tym w minimalnym stopniu, INDEKS NAZWISK Abramowicz Jakub 99 Ataratowiicz Antoni Odrowąż 92 Aehibaur.F. 33 Albert J. H. 77 Albertrandi Jan 61, 92 Alcymadas 11 Aleksandrowicz Jan Alojzy Witold 92 Aleksandr o wska Elżbieta 45, 129, 132 Andreas Capellanuis 120 Anikwicz Wawrzyniec 42 Aronson Elliot 40, 122 Arystoteles 12 Asseroonus S. E. 84 Augus,t III, 'król polski 77, 84 Badurski Andrzej 59 Bagieński Franciszek Salezy 49, 61, 102 Bandtkie Jerzy Samuel 19, 26, 72, 73 Bartels Jan Fryderyk 71 Bartoszewicz Julian 20 Bary 128 Pauidoin Gabriel 129 Bednawaka-Ruszajowa Krystyna 54 Bednarski Stanisław 46 Belewaki Leon 85 Bentkowsfci Feliks 19 Betański Antoni 43 Bielawsskd Józef 49 Bielaka Krystyna 73 Pieńkowsfci Tadeusz '22, 23, 116 Biernat Czesław 75 Pogacz Teresa 22 Bogdanów Helena 63, 112 Bohomolec Franciszek 54, 129 Borowy Wacław 54 Bosffiuet Jacąues Beniffne 28, 33, 128 Breitkopf Johann Gottlob Immanuel 77 Breza Adam 20 Brożek Mieczysław 13 Bruchnalskl Wilhelm 18, 20, 29, 30, 32, 62, 63, 116, 1136 BriicOcner Aleksander 30 Brutus Lucius Iunius 12 Buchwald-Pelcowa Paulina 96 Burckhardt Jakub 15, 16, 126 Buzyrys 11 Bystroń Jan Stairaislaw 2fi, 27, 62 Caillois Roger 123 Caroli Teofil 61 Cezar (Gaius Iulius Caesar) 12 Chełmicki Jan 100 Ghłędowski Kazimierz 16, 27, 126 Cfcumielowsiki Piotr 19 Chodzikiewicz Szymon 72 Chróśoioki Juliusz A. 22,27,28,114,128 Chrzanowski Ignacy 19, 20, 24 Cieński Andrzej 9, 113 Cieślaik Edmund 75 Cromwell Oliver 132 Oudnicki Jafkub 44 Curtius E. R. 14 Cycero (Marcus Tullius Cicero) 12, 15 Cynansfci Stanisław 27 Czarnowska Maria 62, 63, 83 CzarnowsM Stefan 14 C^aritoryskia Maria 133 Czekajewska Anna 15, 22, 27 Daley Dick 119 Dąbrowski Stanisław 22, 27, 104, 109, 110, 117 Demoistenes 10 Desperes Guiilem 76 Di Salle Miifee 119 Dłuslka Maria 25 Dłużewski Juliusz Nowaik zob. Nowak- -Dłużewsiki Juliusz Dobrzycki Stamisław 19 Doroiszewski Witold 18 Dufour Piotr 67, 68 Dimajówna Maria 82 Duńczewsiki Stanisław Józef 27 Durini Angelo 33 Dziechcińska Hanna 22, 27, 128 Enagoras 11 Enrich B. 12 Excarpit Robert 25, 35, 109, 124 Estivals Robert 62 EstreŁcher Karol 9, 28, 33, 63, 64, 72, 74, 76, 77, 86, 99, 133 Estreicher Stanisław 9, 28, 33, 63, 64, 71, 72, 74, 77, 86, 133 Fabre Jean 132 Feliński Alojzy 132 Filipowicz Jan 69 Finkę M. 90 Flechier 128 Fleury Andre de 28 Floercke J. H. 71 Geremek Bronisław ;128 Giecy Ignacy 99 Gloger Zygmunt 30 Głombiowski Karol 9, 28, 31, 106, 107, 113, 114, 131 , Głowa oka-Pocheć Teresa 134 Głowiński Michał 18, 30, 135 Golański Filip Nereusiż 54 Goliński Zbigniew 29, 50, 53, 104 Gorgiasiz 10, lii Gostyński Andrzej 115 Grafaowiski Ambroży 44 Gramatowski W. 54 Grobel Ignacy 44, 70 Groll Michał 59, 67, 77 G,ryczowa Alodia Kawecka zob. Ka- weoka-Gryczowa Alodia Gueffie* isyn 76 Guyon G. D. 15 Haag Krystin 131