Podstawą empiryczną prezentowanych w tomie analiz są wyniki badań prowadzonych w latach 2008−2011 przez zespół pod kierunkiem piszącej te słowa w ramach projektu SPHERE („Space, Place and the Historical and contemporary articulations of regional, national and European identities through work and community in areas undergoing economic Restructuring and regeneration”, 7 PR UE). Badania prowadzone były w kilku miastach europejskich, których geneza i ekspansja związana była z przemysłem: w południowej części Norymbergi, gdzie od polowy XIX wieku rozwijał się przemysł metalurgiczny, a pod koniec XIX wieku − elektryczny, Corbeil-Essonnes oraz Evry na południowy wschód od Paryża, z dominantą przemysłu metalurgicznego i papierniczego, Elda i Alcoy (Alicante) w Hiszpanii, gdzie rozwinęły się przede wszystkim przemysły obuwniczy i tekstylny, górnicze miasta Zonguldak w Turcji oraz Barnsley (Płd. Yorkshire) w Wielkiej Brytanii. W badaniach polskich uwzględniono wewnętrzne zróżnicowanie województwa śląskiego i wybrano dwa miasta − Rudę Śląską (Nowy Bytom, Wirek) w części śląskiej i pogranicze Dąbrowy Górniczej i Będzina (Ksawera i Koszelew) w części zagłębiowskiej. W opracowaniach składających się na obecny tom korzystamy przede wszystkim z danych i opracowań przygotowanych w ramach polskiej części projektu, wzbogacając je o doświadczenia zgromadzone w ciągu ponad 20-letniej działalności badawczej Zakładu Badań Kultury Współczesnej (por. Aneks 1). Kiedy w 2007 roku pomysłodawca i inicjator projektu SPHERE, zmarły przedwcześnie w 2010 roku John Kirk, zwrócił się do piszącej te słowa z zaproszeniem do współpracy w ramach projektu SPHERE, bardzo szybko mógł się przekonać o zaskakującym podobieństwie wniosków wynikających z jego badań nad znaczeniem procesów deindustrializacji dla zbiorowej i indywidualnej tożsamości przedstawicieli różnych grup zawodowych, głównie robotników związanych z tradycyjnymi branżami przemysłu do ustaleń poczynionych w trakcie wieloletnich obserwacji przekształceń dokonujących się w województwie śląskim. Te pierwsze wstępne porównania zyskały gruntowne potwierdzenie w obszernym materiale empirycznym, zebranym w ramach projektu SPHERE w sześciu badanych regionach, uzyskane wyniki pozwoliły na sporządzenie niezmiernie interesującego opisu przebiegu procesów restrukturyzacji i ich konsekwencji kulturowych w postaci czterech raportów tematycznych, a następnie publikacji, obejmujących wszystkie badane regiony (Kirk, Contrepois, Jefferys (eds.) 2012; Wódz, Gnieciak, w druku). W obecnym tomie − jak już wspomniano – odwołujemy się do wyników badań zrealizowanych w województwie śląskim − dla jasności wywodu rozpoczniemy od prezentacji założeń i metodologii projektu SPHERE, aby następnie przejść do opisu przebiegu procesów restrukturyzacji rozpoczętych ponad 20 lat temu w tym województwie. W trzech kolejnych rozdziałach (II, III i IV) przedstawiamy najistotniejsze naszym zdaniem konsekwencje społeczne i kulturowe transformacji ekonomicznej, które zgodnie z przyjętymi założeniami analizujemy na poziomie osobistych narracji, wypowiedzi ekspertów, reprezentacji symbolicznych, praktyk kulturowych, zastanych i wywołanych materiałów wizualnych (szerzej patrz rozdział I).

Pracę zamyka prezentacja wystawy przygotowanej we współpracy z partnerami zagranicznymi: „Stare regiony przemysłowe w procesie zmian. Ludzie – pejzaże – narracje”. Mamy nadzieję, że choć w okrojonej formie będziemy w stanie oddać założenia ideowe całego projektu, a także efekty końcowe tej współpracy. Naszym partnerom – z Francji, Niemiec, Hiszpanii, Turcji i Wielkiej Brytanii – jesteśmy wdzięczni za udostępnienie materiału zdjęciowego, przygotowanego w ramach projektu.

Do książki załączono płytę CD z 16 planszami z wystawy w ramach projektu SPHERE