W książce opisane są przemiany, jakim podlegał na ziemiach polskich w okresie średniowiecza, zwłaszcza wskutek wygasania ruchu krucjatowego, model zakonu krzyżowego. Pojęciem „zakony krzyżowe” autorka określa grupy wyznaniowe, które rozwinęły się z bractw obsługujących ożywiony w XI i XII w. ruch pielgrzymkowy do Ziemi Świętej i innych sanktuariów europejskich. Bractwa te od końca XI w. zaczęły przekształcać się w zakony.

Zakonem, który realizował najobszerniejszą gamę różnorodnych zadań byli joannici, którzy angażowali się w równym stopniu w opiekę nad pielgrzymkami, a następnie szpitalnictwo, walkę zbrojną w obronie wiary i propagandę idei krzyżowej w Europie. Inne zakony zazwyczaj podejmowały tylko część z tych zadań.

Na ziemiach polskich działały następujące zakony krzyżowe: joannici, templariusze, Krzyżacy, bożogrobcy, kalatrawensi, rycerze Chrystusowi (określani w literaturze mianem braci dobrzyńskich) krzyżowcy z czerwoną gwiazdą, kanonicy regularni od pokuty św.św. Męczenników, zwani cyriakami lub markami, duchacy i antonianie. Wśród zakonów tych wyjątkową pozycję zajmowali Krzyżacy, którzy w ciągu kilkunastu lat po osiedleniu się na pograniczu pruskim stworzyli własne państwo.

Treść:

• Proces fundacyjny i organizacja zakonów krzyżowych na ziemiach polskich;
• Zakony powstałe w Ziemi Świętej (klasztory pierwotnie joannickie, templariusze, rozwój i organizacja joannitów po kasacie templariuszy, bożogrobcy);
• Zakony europejskie wzorowane na jerozolimskich (rycerze Chrystusowi i kalatrawensi, krzyżowcy z czerwoną gwiazdą, duchacy, antonianie, cyriakowie);
• Formy adaptacji;
• Wobec Ziemi Świętej;
• Udział w krucjatach pruskich;
• Pozakrucjatowa działalność rycerzy zakonnych;
• Szpitalnictwo;
• Duszpasterstwo i udział w życiu diecezji.