Oddajemy czytelnikowi zbiór artykułów prezentujących problematykę sympozjum Myślenie o Rosji: oglądy i obrazy spraw rosyjskich. Sympozjum zorganizowane przez Komisję Historii Myśli Społecznej i Politycznej Polskiego Towarzystwa Historycznego odbyło się w dniach 16-17 września 1999 roku w ramach XVI Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich. W tym sensie niniejsza książka stanowi odrębny i niezależny, choć oczywiście wiążący się z innymi, tom Pamiętnika XVI Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich . Samodzielność prezentowanej tu pracy wynika ze szczególnego charakteru tak samej Komisji, jak i problematyki prezentowanej na sympozjum.
Zachowaliśmy tytuł sympozjum jako podtytuł naszej książki. Tytuł pierwszy (Zagadnienie rosyjskie) jest tytułem sztuki Konstantego Simono-wa. Autor lansował w niej tezę: Związek Sowiecki (utożsamiany z Rosją, po obu stronach żelaznej kurtyny ) stanowi, dla ludzi złej woli, problem ukazania i uzasadnienia zagrożenia wolności i pokoju mieszkańców świata zachodniego, a zakazem - dla ludzi dobrej woli - pośród mieszkańców świata zachodniego, problem uzasadnionego wyboru na trwałe bliskiego im duchowo ośrodka pokoju i postępu w skali globalnej. Sztukę Simonowa nazwać można dramatopisarskim wypracowaniem na rzecz argumentacji perswazyjnej zawartej w referacie o sytuacji międzynarodowej, który Andrzej Żdanow wygłosił, we wrześniu 1947, w Szklarskiej Porębie na I sesji Biura Informacyjnego Partii Komunistycznych i Robotniczych. Zagadnienie rosyjskie w wersji Żdanowa i Simonowa oraz ich przeciwników w świecie zachodnim to zagadnienie charakteru tego, co sowieckie w aspekcie stałości kanonu wartości właściwych temu, co tradycyjnie zachodnie. Zagadnienie rosyjskie w świetle tekstów naszej książki to kwestia charakteru przeszłości rosyjskiej i definicji sytuacji rosyjskiej w naszej teraźniejszości wraz z kwestią możliwych scenariuszy rosyjskich zachowań się w przyszłości.
fragment Wprowadzenia

Michał Bohun, Janusz Goćkowski, Wprowadzenie
Część pierwsza: Polacy o Rosji
Włodzimierz Suleja: Rusofobia po polsku
Edward Czapiewski: Józefa Ignacego Kraszewskiego myślenie o Rosji
Włodzimierz Rydzewski: Stanisława Brzozowskiego myślenie o Rosji
Krzysztof Brzechczyn: Ukraina w koncepcjach federacyjnych Leona Wasi-lewskiego
Marek Figura: Rosja w politycznej myśli Władysława Studnickiego
Ewa Nowicka: Dystans wobec Rosjan w społeczeństwie polskim
Andrzej de Lazari: O „rusycyzmach" w polskim pojmowaniu Rosji
Część druga: Sowiety i bolszewizm
Janusz Goćkowski: Bolszewizm i Rosja: zmiana i ciągłość
Józef Smaga: Włodzimierz Lenin — przygoda populistyczna
Andrzej Nowak: Polska w strategii Lenina: studium polityki realnej (1918—1920)
Teresa Suleja: Wzory sowieckie w nauce polskiej. Geneza
Przemysław Kisiel: Socrealizm — antyk w służbie perswazji stalinowskiej
Zestaw ilustracji do artykułu (wkładka)
Lucjan Suchanek: Obraz Rosji Sowieckiej u A. Sołżenicyna i A. Zinowiewa
Aleksander Manterys: Socjologia inikroświata transcendentalnego delirium
Część trzecia: Sprawy rosyjskie (dawne czasy i historia współczesna)
Hanna Kowalska: Dysydenci Rusi Moskiewskiej
Zbigniew Opacki: Turańsko-azjatyckość Rosji w polskiej i rosyjskiej myśli społeczno-politycznej XIX—XX wieku
Michał Bohun: Kultura kontra Plemię — Rosja w myśli politycznej Konstan-tina Leontjewa
Anna Raźny: Chrześcijańska tradycja przeciw utopii socjalizmu w Rosji końca XIX i początku XX wieku
Elżbieta Kaczyńska: Społeczeństwo pod nadzorem — prawo, opinie, życie (Rosja 1860—1914)
Wiktor Makarenko: Biurokracja rosyjska: właściwości ogólne i szczegółowe
Urszula Cierniak: Współczesna Rosja w oczach publicystów rosyjskich: „Litieraturnaja Gazieta" (Moskwa) i „Russkaja Mysi'" (Paryż)