Przedmowa



W Polsce przedrozbiorowej szkoły jezuickie stanowiły największą grupę, bo ponad połowę ogółu szkół średnich. Już choćby z tej racji powinny skupić na sobie zainteresowanie badaczy. Tak się jednak nie stało i przez długi czas zadowalano się powtarzaniem negatywnych opinii, zaczerpniętych z literatury antyjezuickiej, a więc z natury swej stronniczej. Badania źródłowe dziejów szkolnictwa jezuickiego rozpoczęto dopiero w trzecim dziesięcioleciu XX wieku. Po obchodach 150-lecia utworzenia Komisji Edukacji Narodowej (1923), na seminarium historii kultury prowadzonym przez prof. St. Kota na UJ, ks. Stanisław Bednarski SJ rozpoczął pisać pracę o szkołach jezuickich w Polsce w okresie 1[zasłonięte]740-17. Przebadał on materiały jezuickie w bibliotekach polskich: drukowane podręczniki, rękopiśmienne wykłady, korespondencję jezuitów w sprawie szkół. Potem pojechał do Centralnego Archiwum Jezuitów znajdującego się wówczas w Valkenburgu (Holandia), a dziś w Rzymie, porobił wypisy i sprowadził fotokopie wielu tomów archiwaliów dotyczących Polski. Na podstawie tych materiałów napisał obszerne dzieło Upadek i odrodzenie szkół jezuickich w Polsce, za które otrzymał nie tylko doktorat, ale i nagrodę im. Barczewskiego za najlepszą pracę historyczną w roku, przyznaną mu przez PAU na wniosek prof. Ignacego Chrzanowskiego. Po wydrukowaniu tej książki w 1933 r., prof. St. Kot zmienił niektóre poglądy na jezuitów w nowym wydaniu swego podręcznika Historia wychowania (Lwów 1934).
Ks. Bednarski zmarł w obozie koncentracyjnym w Dachau 16 lipca 1942 r., ale zgromadzone przezeń materiały archiwalne, uzupełniane systematycznie po II wojnie światowej, posłużyły następnym badaczom. W okresie powojennym korzystali z nich przede wszystkim jezuici: Jan Poplatek, Bronisław Natoński, Ludwik Piechnik i inni. Opublikowali oni szereg prac, które zmieniają całkowicie obraz szkolnictwa jezuickiego i stanowią niezbędne uzupełnienie podręczników historii wychowania. Niestety, prace te są mało znane, bo rozrzucone w różnych periodykach specjalistycznych o małym nakładzie. Aby ułatwić dostęp do nich szerszemu gronu zainteresowanych, zwłaszcza wykładowcom i studentom pedagogiki i historii, dajemy w niniejszym tomie wybór ważniejszych artykułów. Nie tworzą one systematycznej historii szkolnictwa jezuickiego w Polsce, ale ukazują główne etapy rozwoju i zapoznają z różnymi typami szkół. Wybór jest bardzo ograniczony rozmiarami książki, dlatego na końcu dajemy bibliografię ułożoną tematycznie, aby choć w ten sposób ułatwić zapoznanie się z bogatym dorobkiem badań historycznych w tym zakresie.
WSTĘP
Zakon jezuitów (Towarzystwo Jezusowe) założony przez Ignacego z Loyoli i grupę studentów paryskich różnych narodowości, został zatwierdzony przez papieża Pawła III w 1540 r. Jezuici nie mają swego specyficznego zakresu działalności. Ich zadaniem jest „w jakiejkolwiek stronie s'wiata przebywać, gdzie można się spodziewać więcej służyć Bogu i więcej duszom pomagać". Dlatego oddali się do dyspozycji Namiestnika Chrystusowego, aby on ich posyłał do tych prac, które uważa za najważniejsze. Tego dotyczy specjalny ślub posłuszeństwa papieżowi w sprawach misji. Jezuici działali na różnych polach: katechizacja, kazania, dyskusje z protestantami, udzielanie rekolekcji, pisanie książek religijnych i naukowych, misje ludowe i misje wśród pogan, duszpasterstwo więźniów i żołnierzy. Z polecenia papieża jezuici brali udział w obradach soboru trydenckiego. Początkowo nie mieli zamiaru zajmować się szkolnictwem, wnet jednak docenili znaczenie szkół dla formowania katolickiej inteligencji. W 1551 r. założyli w Rzymie Collegium Romanum, które stało się wzorem dla wszystkich szkół jezuickich.
Jezuici zostali sprowadzeni do Polski ze względu na szkoły. Pierwsze kolegia fundowali im biskupi, których sobór trydencki zobowiązał do zakładania seminariów duchownych. Jezuici mieli dostarczyć profesorów i przygotować kandydatów do tych seminariów. Jezuici zamierzali założyć w Polsce tylko kilka dużych kolegiów w największych miastach, aby w nich kształcić młodzież całego regionu i mieć bazę do wypraw misyjnych w okolice. Musieli jednak zmienić plany pod naciskiem fundatorów. Biskupi chcieli mieć seminaria - a zatem i kolegia - na terenie własnej diecezji, dlatego pierwsze fundacje były zlokalizowane w Braniewie i Pułtusku. Magnaci chcieli mieć szkoły w swoich posiadłościach i jezuici bardzo niechętnie i z oporami osiedlili się w Jarosławiu, Nieświeżu i Kaliszu, a Chodel udało im się zamienić na Lublin. Król Stefan zaciągnął jezuitów na tereny pograniczne: Połock, Inflanty, Siedmiogród. Prowincjał nie mógł nastarczyć ludzi dla nowych placówek. Głównym jego zajęciem stało się uporczywe wymawianie się od nowych fundacji.
Pierwsza grupa jezuitów przybyła na Warmię 1 listopada 1564 r. W styczniu 1575 r. utworzono odrębną prowincję polską. W 1581 r. było w Polsce 200 jezuitów w 6 kolegiach. W ciągu następnych 10 lat przybyło 12 nowych placówek, a liczba jezuitów wzrosła do 340. Nowicjat był przepełniony, ale wykształcenie księdza trwało najmniej 10 lat. Epoka panowania dwóch Wazów była okresem największego rozwoju ilościowego. W 1608 r. podzielono prowincję polską na polską i litewską, do której
przyłączono Warmię i Mazowsze. Przyrost byl tak wielki, że przed połową XVII w. zaczęto myśleć o następnym podziale prowincji. Jednak niespodzianie przyszło załamanie. Wojny kozackie, najazd szwedzki i moskiewski rozpędziły jezuitów. Część z nich opuściła kraj, część została wymordowana, niektórzy wzięci do niewoli, inni zmarli wskutek zarazy. Liczba jezuitów w Polsce spadła z 1390 w 1648 r. do 812 w 1659 r. Zniszczona została podstawa materialna kolegiów: budynki w dużej części spalone, spustoszone folwarki.
Druga polowa XVII w. była okresem bardzo trudnym dla jezuitów. Powoli odbudowywano gospodarkę, z wielkim trudem utrzymano prawie wszystkie szkoły, ale zmniejszono ilość nauczycieli. Zmiejszyła się też znacznie liczba uczniów, zwłaszcza na filozofii. W tym ciężkim okresie mieli jezuici jednak wybitnych naukowców, jak np. Bartłomiej Wąsowski, Stanisław Solski, Adam Kochański, Wojciech Tylkowski. Pojawiły się też projekty reformy szkół.
Drugą klęską dla jezuitów były wojny w początku XVIII wieku, a zwłaszcza wielka zaraza w 1[zasłonięte]709-37 r. W tym roku zmarło w prow. litewskiej 134 jezuitów, a w polskiej 50. Zmniejszyła się przez to liczba nauczycieli. Ale z nastaniem pokoju (favente ąuieto tempore) po 1717 r. rozpoczął się okres odradzania kulturalnego zakonu, a potem reformy szkół i podnoszenia poziomu nauk. Wzrost liczebny zakonu doprowadził do podziału prowincji polskiej w 1756 r. na wielkopolską i małopolską, a litewskiej w 1759 na litewską z Warmią i mazowiecką z Białorusią. W przeddzień pierwszego rozbioru w granicach Rzeczypospolitej było 2341 jezuitów. W momencie największego rozwoju działność zakonu została nagle przerwana.
Papież Klemens XIV, ulegając długotrwałemu naciskowi dworów burbońskich, podpisał dnia 21 lipca 1773 r. brewe Dominus ac Redemptor, którym rozwiązał zakon jezuitów na całym świecie. W Polsce ogłoszono je w listopadzie tego roku, w Prusach dopiero w 1780, a w imperium rosyjskim Katarzyna II zabroniła publikacji papieskiego breve. Wskutek tego jezuici pozostali w kilku kolegiach na Białorusi (część dawnej prowincji mazowieckiej), na terenie pierwszego zaboru rosyjskiego. Po 10 latach papież Pius VI zezwolił otworzyć nowicjat w Połocku. Wtedy zbiegło się tam wielu eks-jezu-itów z różnych krajów. Pius VII zatwierdził jezuitów w Rosji 7 marca 1801 r., a 7 sierpnia 1814 r. przywrócił Towarzystwo Jezusowe na całym świecie.
Po śmierci (5 II 1820) generała zakonu Tadeusza Brzozowskiego, rezydującego w Połocku, car Aleksander I dekretem z 13 marca 1820 r. wydalił jezuitów w Rosji. Rozeszli się więc do różnych krajów, a największa grupa, przyjęta przez cesarza Austrii, stała się zaczątkiem nowej prowincji galicyjskiej. Po I wojnie światowej prowincja polska obejmowała cały obszar Rzeczypospolitej. W 1926 r. została podzielona na prowincję wielkopolsko-mazowiecką i prowincję małopolską (od 1975 r. prow. Polski Południowej). W Galicji jezuici mieli tylko jedną szkołę publiczną: gimnazjum z konwiktem w Tarnopolu, przeniesione w 1886 r. do Chyrowa (między Przemyślem a Sam-borem). Przez krótki czas (1[zasłonięte]838-18) prowadzili także gimnazjum w Nowym Sączu. Później założyli gimnazja w Wilnie w 1921 r. i w Gdyni w 1937 r. W nauczaniu stosowali się do państwowego programu.
W czasie drugiej wojny światowej jezuici zorganizowali w Starej Wsi k. Brzozowa tajne nauczanie w zakresie gimnazjum i liceum ogólnokształcącego, którym objęli 247 uczniów. Po wojnie nie mogli prowadzić szkól dla świeckich, kształcili tylko własnych kleryków.
W 1989 r. przy jezuickim Wydziale Filozoficznym w Krakowie utworzono Instytut Kultury Religijnej (dwuletni kurs z wykładami tylko w soboty), a w 1990 r. sekcję Pedagogiki Religijnej (pięcioletnie studia stacjonarne). Od tego samego roku świeccy studiują także na jezuickim Wydziale Teologicznym „Bobolanum" w Warszawie. We wrześniu 1994 r. rozpoczyna działalność jezuickie liceum ogólnokształcące w Gdyni.



SPIS TREŚCI



PRZEDMOWA...................................................... 5
WSTĘP, MAPKI, WYKAZ SZKÓŁ CHRONOLOGICZNY I ALFABETYCZNY ....... 6
Ks. Stanisław Bednarski SJ
PODSTAWOWE ZASADY SZKOLNICTWA JEZUICKIEGO.................... 14
Ks. Ludwik Piechnik SJ
NOWE ELEMENTY WNIESIONE PRZEZ JEZUITÓW
DO SZKOLNICTWA POLSKIEGO W XVI WIEKU .......................... 20
Ks. Bronisław Natoński SJ
SZKOLNICTWO JEZUICKIE W POLSCE W DOBIE KONTRREFORMACJI ........ 29
Ks. Ludwik Piechnik SJ
POCZĄTKI SEMINARIÓW NAUCZYCIELSKICH W POLSCE W WIEKU XVI...... 58
Ks. Ludwik Piechnik SJ
JEZUICKIE SEMINARIA DIECEZJALNE W POLSCE ........................ 70
Ks. Jan Poplatek SJ
ALUMNAT PAPIESKI W WILNIE ...................................... 92
Ks. Ludwik Piechnik SJ
ZWIĄZKI KULTURALNE DAWNEJ AKADEMII WILEŃSKIEJ Z ZACHODEM
W LATACH 1[zasłonięte]570-17.............................................. 110
Ks. Ludwik Piechnik SJ
STUDIUM MATEMATYCZNE I PROJEKT AKADEMII WOJSKOWEJ
BARTłOMIEJA WĄSOWSKIEGO...................................... 126
Ks. Ludwik Piechnik SJ
STARANIA BISKUPÓW WARMIŃSKICH I JEZUITÓW POLSKICH
O PRZEKSZTAŁCENIE KOLEGIUM W BRANIEWIE W UNIWERSYTET ........ 137
Ks. Ludwik Piechnik SJ
JEZUICKIE COLLEGIUM NOBILIUM W WARSZAWIE ..................... 146
Ks. Ludwik Piechnik SJ
PRZEMIANY W SZKOLNICTWIE JEZUICKIM W POLSCE W XVIII WIEKU ..... 178
Ks. Bronisław Natoński SJ
JEZUICI A KQMISJA EDUKACJI NARODOWEJ........................... 205
BIBLIOGRAFIA HISTORII SZKOLNICTWA.............................. 236
NOTY O AUTORACH .............................................. 240
INDEKS......................................................... 247
Ks. Ludwik PIECHNIK SJ, urodzony w Krzeslawicach k. Myślenic 9 VII 1920 r„ jezuita od 1938 r., oprócz filozofii i teologii studiował pedagogikę na Wydziale Filozoficzno-Historycznym UJ w latach 1[zasłonięte]949-19, uzyskał doktorat 16 III 1962 r. na podstawie pracy Początki Akademii Wileńskiej (promotor Jan Hulewicz). Przez wiele lat wykładał pedagogikę na Wydziale Filozoficznym Tow. Jez. i na Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie. W latach 1[zasłonięte]966-19 był dyrektorem Wydawnictwa Apostolstwa Modlitwy. W latach 1[zasłonięte]983-19 wydał czterotomowe Dzieje Akademii Wileńskiej. Jego bibliografia jest w Roczniku Wydziału Filozoficznego TJ w Krakowie 1988 s. 173-175.



SPIS MAP



-
1. Szkoły jezuickie w prowincji polskiej w XVI wieku . ................... 9
2. Szkoły jezuickie w prowincjach polskiej i litewskiej w czasach
Władysława IV ............................................ 10
3. Szkoły jezuickie w prowincjach* polskiej i litewskiej w roku 1675......... 11
4. Szkoły jezuickie w prowincjach: wielkopolskiej, małopolskiej,
litewskiej i mazowieckiej w latach 1[zasłonięte]759-17....................... 12
5. Szkoły jezuickie w prowincjach białoruskiej i galicyjskiej w XIX wieku..... 13



WIELKOŚĆ 24X17 CM,MIĘKKA OKŁADKA,LICZY 259 STRON.

STAN DB+/BDB-.

WYSYŁKA GRATIS NA TERENIE POLSKI / PRZESYŁKA POLECONA EKONOMICZNA + KOPERTA BĄBELKOWA ,W PRZYPADKU PRZESYŁKI POLECONEJ PRIORYTETOWEJ PROSZĘ O DOPŁATĘ W WYSOKOŚCI 3ZŁ.KOSZT PRZESYŁKI ZAGRANICZNEJ ZGODNY Z CENNIKIEM POCZTY POLSKIEJ / .

WYDAWNICTWO WAM KSIĘŻY JEZUITÓW KRAKÓW 1994.

INFORMACJE DOTYCZĄCE REALIZACJI AUKCJI,NR KONTA BANKOWEGO ITP.ZNAJDUJĄ SIĘ NA STRONIE "O MNIE" ORAZ DOŁĄCZONE SĄ DO POWIADOMIENIA O WYGRANIU AUKCJI.

PRZED ZŁOŻENIEM OFERTY KUPNA PROSZĘ ZAPOZNAĆ SIĘ Z WARUNKAMI SPRZEDAŻY PRZEDSTAWIONYMI NA STRONIE "O MNIE"

NIE ODWOŁUJĘ OFERT KUPNA!!!

ZOBACZ INNE MOJE AUKCJE

ZOBACZ STRONĘ O MNIE