Oddajemy do rąk Czytelników pierwszy tom trzyczęściowego cyklu monograficznego pt. Szkoła – Państwo – Społeczeństwo, na który składają się artykuły historyków kultury, historyków wychowania i pedagogów z kilkudziesięciu środowisk naukowych z całego kraju (i gościnnie jednego ośrodka zza granicy – czeskiego Brna).
Niniejszy tom, będący zarazem pierwszą częścią całej serii Szkoła – Państwo – Społeczeństwo, otrzymał podtytuł Z dziejów polskiej kultury i oświaty od średniowiecza do początków XX wieku i chronologicznie obejmuje najszerszy okres ojczystych dziejów. Zestawiono go w sześciu rozdziałach. Tom pierwszy serii zawiera 37 artykułów dotyczących czasów przed odzyskaniem przez Rzeczpospolitą niepodległości w 1918 r. [...]
W celu wyodrębnienia trzech tomów komitet redakcyjny przyjął porządek chronologiczny: tom pierwszy porusza bowiem zagadnienia do 1918 r., drugi skupia się na problematyce oświatowej okresu dwudziestolecia międzywojennego, w trzecim zaś poddano analizie kwestie edukacyjne od czasów drugiej wojny światowej do współczesności. Z kolei w obrębie danych tomów redaktorzy zaproponowali Czytelnikom przyjęcie układu problemowego, co znalazło swoje odzwierciedlenie w postaci wydzielenia w strukturach wewnętrznych każdej z części kilku rozdziałów zbierających szkice poruszające kwestie o zbliżonej tematyce…
Zadaniem trzyczęściowej monografii jest ukazanie różnorodnych interakcji, związków i relacji zachodzących pomiędzy szeroko rozumianymi tytułowymi obszarami życia społeczno-polityczno-gospodarczego na ziemiach polskich, a więc szkołą, państwem i społeczeństwem w kolejnych okresach historycznych – od średniowiecza do czasów współczesnych. Celem przygotowanego wydawnictwa jest ukazanie złożonych i różnorodnych typów relacji i ich uwarunkowań pomiędzy wskazanymi podmiotami w obrębie edukacji w polskich dziejach narodowych. Przedmiotem szczególnego zainteresowania redaktorzy poszczególnych tomów i zaproszeni przez nich do współpracy Autorzy uczynili historyczną rekonstrukcję relacji szkoły i innych instytucji edukacyjnych z kulturą, ideologią, władzą, środowiskiem lokalnym i rodziną.
Spis treści:
Wprowadzenie
Część I
SZKOŁA POLSKA – DZIEDZICTWO PRZESZŁOŚCI
Lech Mokrzecki
Szkolnictwo gdańskie na tle szkolnictwa Rzeczypospolitej w okresie przedrozbiorowym
Antoni Smołalski
Szkoła a państwo w polskiej nowożytnej myśli pedagogicznej
Karol Poznański
Szkoła polska bez własnego państwa (na przykładzie jej losów w Królestwie Polskim)
Agnieszka Wałęga
Obraz reform oświatowych XVIII i XIX w.
w polskich podręcznikach do historii wychowania
Część II
Z HISTORII KSZTAŁCENIA ELIT
Jan Ryś
Wykształcenie wojskowe hetmanów Rzeczypospolitej w XVI–XVIII w.
Jan Krukowski
Czy w XVIII w. w Krakowie kształcono elity władzy?
Bogumiła Burda
Zespoły Kształceniowe w Sulechowie i ich związki z ziemiami polskimi w XVIII/XIX w. w aspekcie kształcenia elit
Joanna Dąbrowska
Początki szkolnictwa żeńskiego – Instytut Guwernantek
Maria Stinia
Rola społeczeństwa galicyjskiego jako organizatora średniego szkolnictwa prywatnego w okresie autonomii
Ewelina M. Kostrzewska
Szkolnictwo gospodarczo-rolnicze ziemianek Królestwa Polskiego na przełomie XIX i XX w. Między tradycją a nowoczesnością
Część III
W KRĘGU SZKOLNICTW KRĘGU SZKOLNICTWA I DZIAŁALNOŚCI OPIEKUŃCZEJ INSTYTUCJI RELIGIJNYCH
Krzysztof Ratajczak
Przyczyny powstania i rozwój sieci szkół kościelnych w średniowiecznej Wielkopolsce
Ryszard Skrzyniarz
Parafialne szkolnictwo bożogrobców na tle procesu alfabetyzacji społeczeństwa na ziemiach polskich w średniowieczu
Roman Pelczar
Szkolnictwo we Lwowie w okresie przedrozbiorowym
Artur Konopacki
Początki szkolnictwa ewangelików reformowanych w Wielkim Księstwie Litewskim na przykładzie szkoły słuckiej w XVII w.
Anna Szylar
Edukacja dziewcząt w szkołach klasztornych w XVIII w.
Hanna Markiewiczowa
Społeczna działalność opiekuńczo-edukacyjna na Litwie na przełomie XVIII i XIX w. i jej podstawy materialne
Dariusz Szewczuk
Ewangelickie szkoły wyznaniowe na Lubelszczyźnie przełomu XIX i XX w.
Część IV
KULTURA I OŚWIATA W OKRESIE ZABORÓW
Mirosława Bednarzak-Libera
Oświata szkolna w programach stronnictw ludowych założonych na ziemiach polskich w okresie zaborów
Andrzej Kliś
Edukacja małego dziecka w Galicji doby autonomicznej
Jerzy Potoczny
Wkład galicyjskich towarzystw oświatowo-kulturalnych w rozwój teorii i praktyki andragogicznej XIX i XX w.
Czesław Galek
Społeczne inicjatywy edukacyjne w drugiej połowie XIX w. w świetle źródeł publicystycznych
Janusz Smykowski
Czy program nauczania w gimnazjach rosyjskich na ziemiach polskich w drugiej połowie XIX w. można uznać za część polityki rusyfikacji mniejszości?
Paweł Śpica
Szkoła a ludzie. Stosunek ludności polskiej Prus Zachodnich do szkoły pruskiej na przełomie XIX i XX w.
Karol Sanojca
Od zmierzchu monarchii austriackiej do narodzin Rzeczypospolitej – życie codzienne polskiej szkoły średniej
w Galicji u progu niepodległości (1[zasłonięte]914-19)
Jaroslav Vaculík
Warunki zdrowotne i higieniczne w szkołach na początku XX w.
Część V
WYCHOWANIE W RODZINIE W PERSPEKTYWIE DZIEJOWEJ
Dorota Żołądź-Strzelczyk
Polska rodzina szlachecka XVI–XVIII w. i źródła jej oddziaływań wychowawczych
Ewa Witkowska-Urban
Środowisko rodzinne a edukacja twórczych Polek w Królestwie Polskim w pierwszej połowie XIX w. Wybrane przykłady
Aneta Bołdyrew
Wychowanie patriotyczne w polskiej rodzinie ziemiańskiej w latach 1[zasłonięte]864-19. Wizje i rzeczywistość, tradycja i przemiany
Renata Bednarz-Grzybek, Monika Hajkowska
Wychowanie patriotyczne w rodzinie polskiej w Królestwie Polskim na przełomie XIX i XX w. w świetle pamiętników
Andrzej M. de Tchorzewski
Rodzina w kontekście współczesnych problemów egzystencjalnych i pedagogicznych
Część VI
PEDAGODZY PRZESZŁOŚCPEDAGODZY PRZESZŁOŚCI I ICH KONCEPCJE W KONFRONTACJI Z RZECZYWISTOŚCIĄ
Adam Fijałkowski
Jan Amos Komeński w kontekście dziejów komunikacji społecznej
Antoni Krawczyk
Rola rodziny, religii i społeczeństwa w wychowaniu człowieka według Erazma Glicznera
Mariusz Brodnicki
Nauczanie filozofii praktycznej w Gdańskim Gimnazjum Akademickim w koncepcji Bartłomieja Keckermanna
Jacek Taraszkiewicz
Stanisław Konarski a pijarska reforma oświatowa z XVIII w.
Jan Wnęk
Publicystyka pedagogiczna Ignacego Boczylińskiego na kartach Dziennika Powszechnego w latach 1[zasłonięte]861-18
Joanna Falkowska
Twórcy koncepcji wychowania narodowego w Galicji w okresie autonomii Zarys problemu
Jadwiga Suchmiel
Szkoła i próby jej reformowania w opinii Eugenii Schwarzwald (1[zasłonięte]872-19)