Wykaz szlachty chrześcijańskiej z kampanii tureckiej 1566 roku

Poznań-Wrocław 2002
160 s.+ ilustr., tw., 24 cm
stan dobry

SPIS TREŚCI
Nota od wydawcy ..................................................... 7
Źródło ............................................................. 19
Verczaichnus aller Fiirsten, Grauen, Herrnstandts, Rittern und vom Adl.............. 21
Indeks osób i miejscowości .............................................. 99
Bibliografia.......................................................... 151
Summary............................................................ 155
Spis ilustracji......................................................... 157
Nota od wydawcy
Szczytowym okresem potęgi państwa osmańskiego, nazwanym złotym wie­kiem w dziejach Turcji, były rządy sułtana Sulejmana II Prawodawcy (Wspania­łego) (1[zasłonięte]520-15). W tym czasie zajął on w Europie Belgrad, Rodos, część Wę­gier, w Azji część Mezopotamii i Armenii, Jemen i Aden oraz wybrzeża Afryki Północnej. W ostatnich latach swojego panowania (1[zasłonięte]552-15) wznowił działa­nia wojenne na odcinku węgierskim. Przez dłuższy czas cesarz Ferdynand I ogra­niczał się do obrony terytorium austriackiego, pozostawiając rozbite na dwie czę­ści Węgry same wobec potęgi osmańskiej, zdobywającej — mimo bohaterskiej obrony — kolejne ich twierdze. Próba stawienia oporu wojskom tureckim w 1562 roku pod Szecseny zakończyła się klęską, w której wycięto podczas ucieczki

większość z dziesięciotysięcznej armii habsburskiej - niedostatecznie wyćwi­czonego pospolitego ruszenia.
W końcu 1565 roku Sulejman II nakazał paszy Budy zorganizowanie nowej wyprawy na następny rok. Jego początek upłynął w imperium osmańskim na go­rączkowych przygotowaniach do wojny, gromadzeniu żywności i wypełnianiu magazynów w Belgradzie. Rozkazy wyruszenia na wojnę odebrali od sułtana także Jan Zygmunt, wojewoda siedmiogrodzki, oraz chan krymski.
W dniu 1 V 1566 roku sułtan Sulejman II wyruszył z Konstantynopola na swoją ostatnią wyprawę na Węgry. Wraz z wielkim wezyrem wiódł 25 tysięcy jazdy i pieszych oraz 2 tysiące janczarów. Tym samym ostatecznie zaprzepaścił — rysujące się od jakiegoś czasu — nadzieje na zawarcie porozumienia z no­wym cesarzem Maksymilianem II. Sądził bowiem, że dzięki tej wojnie rozbu­duje terytorialnie wilajet Budy oraz wzmocni swoją pozycję polityczną w Sied­miogrodzie, w którym z jego łaski rządził od 1541 roku jako lennik Jan Zygmunt, syn zmarłego króla Węgier Jana I Zapolyi. Możliwe, że chciał też odbudować prestiż armii osmańskiej po nieudanej wyprawie przeciw joannitom na Maltę w 1565 roku. Mniej wyraźne były cele wojskowe. Współcześni wydarzeniom pi­sali o niezaspokojonych ambicjach Sulejmana 11 i dążeniu do starcia dwóch wiel­kich armii, chrześcijańskiej cesarza i islamskiej sułtana. Głównym celem tej wy­prawy było bez wątpienia zdobycie Wiednia" ale bliższym — pragnienie zajęcia Szigewa
Zima tego roku była wyjątkowo ciężka i na górskch drogach, mimo późne, wiosny, leżał jeszcze śnieg. Marsz był utrudniony też przez wysoki poziom wód w rzekach i potokach. Od czasu do czasu Turcy robili dłuższe popasy, aby dać odpocząć ludziom i zwierzętom. Drawę przekroczono po moście pontonowym długości pół mili i szerokości 14 łokci10. Wreszcie 6 sierpnia armia turecka sta­nęła pod Szigetvarem, twierdzą umocnioną przez inżynierów włoskich, dobrze zaopatrzoną w żywność i amunicję".
Sułtan nakazał także przeprowadzenie kilku mniejszych wypraw, mających na celu, poza wzmocnieniem geopolitycznej pozycji wilajetu budzkiego, rozdzie­lenie sił cesarskich i zabezpieczenie jego własnych wojsk przed nagłym atakiem Maksymiliana II. W czasie marszu armii sułtana pasza Budy Arslan przystąpił 6 czerwca do oblężenia fortecy Palota (obecnie Varpalota), będącej kluczem do twierdz łączących rejon Balatonu z zamkami nad Dunajem. Po blisko dziesięciu dniach oblężenia, kiedy zdawało się, że zdobycie Paloty jest już tylko kwestią czasu, w obozie tureckim wybuchła panika, a nadchodzące oddziały cesarskie pod wodzą hrabiego Egge von Salmy12 zajęły twierdze Veszprem i Tata. Wojska tu­reckie pierzchły, a nieudolny dowódca przypłacił życiem tę porażkę13.
Więcej szczęścia miał pasza Pertev, którego zadaniem było zajęcie Zacisia, a w pierwszym rzędzie twierdzy Gyula, wrzynającej się klinem w zdobycze tu­reckie w tym rejonie. Nie miała ona zbyt dużego znaczenia, ale ze względu na położenie w terenie podmokłym była dosyć trudna do zdobycia. Nieregularna armia turecka w sile 25-30 tysięcy żołnierzy przystąpiła do jej oblężenia 1 lip­ca, lecz ze względu na spore opady rozpocząć się ono mogło właściwie dopiero po dziesięciu dniach. Dzielnie walczące oddziały węgierskie pod dowództwem Laszla Kerecsenyiego poddały się dopiero 2 września. Turcy z wściekłość po zajęciu twierdzy zmasakrowali wychodzących obrońców, a jej dowodcę, w Belgradzie" Wprawdzie Pertev powierzone mu zadanie wypełnił ale jego wojska przybyły wzmocnić siły tureckie pod Szgevarem zbyt pozno , Turcy
przez długi czas nie mogli dać sobie rady z dobrze zorganizowaną obroną wojsk węgiersko-chorwackich.
Wobec stałego zagrożenia tureckiego cesarz Maksymilian II i jego poprzed­nik nie pozostawali bierni. Po oblężeniu Szigetvaru w 1556 roku uzupełniono ubytki w murach obronnych, wzmocniono stare miasto i wybudowano nowe. Całość była otoczona fosami. Niemal w każdym narożniku pobudowano baszty typu włoskiego; stworzono w ten sposób pierwszy na Węgrzech nowoczesny sys­tem obrony twierdzy. Ale miała ona także słabe strony, gdyż wojskowi inżynie­rowie nie wzmocnili nowego miasta basztami od zachodu, a starego miasta od północnego zachodu, licząc na to, że Turcy, podobnie jak w 1556 roku, będą ata­kowali od południa i wschodu, walcząc kolejno o nowe miasto, stare miasto i zamek. W obliczu tureckiej agresji dowódca obrony Szigetvaru Mikołaj Zrinski (Miklós Zrinyi) zwrócił się do arcyksięcia Karola z prośbą o przysłanie 6000 żołnierzy, gdyż obrona zamku wymagała także obrony nowego i starego miasta, a tym samym większej liczby obrońców. Przysłano mu 2298 Węgrów i Chorwa­tów. Byli to doświadczeni żołnierze, a wielu z nich broniło już Szigetvaru w 1556 roku.
Tymczasem już wcześniej, 23 marca 1566 roku, w związku z przygotowania­mi tureckimi do wojny, cesarz Maksymilian II zażądał na sejmie Rzeszy w Augsburgu 70 tysięcy talarów reńskich na wojnę18 oraz zwrócił się do wszystkich krajów chrześcijańskich z prośbą o pomoc. Strach przed zagrożeniem osmańskim odczuwano w nich powszechnie, stąd też rozpoczęto ożywioną kampanię antyturecką20 Cesarski apel znalazł głęboki odzew w społeczności Europy. Z od­sieczą ruszyli krzyżowcy z wielu krajów. Pomocy Maksymilianowi II udzielili książęta włoscy1, francuscy (mimo sojuszu Francji z Turcją), król Hiszpanii , liczni książęta, biskupi, hrabiowie, baronowie i szlachta z Dolnej i Górnej Au­strii, Czech i Moraw24, obu części Łużyc, Śląska i Węgier.
Wojska chrześcijańskie koncentrowały się w Wiedniu. Miały liczyć 80 tysię­cy pieszych i 25 tysięcy jazdy. Stąd wyruszyły do Magyaróvar, gdzie zgromadzi­ła się potowa cesarskiej armii. W połowie sierpnia dołączył do niej cesarz. Stąd wojska skierowały się do mocno umocnionej twierdzy węgierskiej Gyór (wów­czas Raab, lac. Jaunnum), do której przybyły 14 września, a więc już po śmierci (...)

Słowa kluczowe: