Lech Wyszczelski

Działalność oświatowo-wychowawcza w Wojsku Polskim w latach 1[zasłonięte]918-19

Bellona, Warszawa 1995

184 s., 24 cm

stan dobry (stemple i sygn. bibl.)

SPIS TREŚCI

Wstęp.................................... 5

1. Doświadczenia i wnioski z prowadzenia pracy oświatowo-wychowawczej

w polskich formacjach zbrojnych w I wojnie światowej........ 8

2. Zasady prowadzenia działalności oświatowo-wychowawczej podczas działań wojennych w latach 1[zasłonięte]918-19................ 19

3. Struktura pionu oświatowo-wychowawczego i kierunki działalności w la­tach 1[zasłonięte]921-19............................. 46

4. Formy i metody działalności oświatowo-wychowawczej w latach 1[zasłonięte]926-19................................ 70

5. Zmiany organizacyjne i merytoryczne podjęte w latach 1[zasłonięte]934-19. . 90

Zakończenie................................. 108

Bibliografia................................. 111

Załączniki..................... 122

Wstęp

Potrzeba prowadzenia działalności oświatowo-wychowawczej ujawniła się wraz z przejściem do etapu tworzenia wojska narodowego opartego o powszechny pobór. Zapoczątkowane to zostało podczas rewolucji francuskiej i dalszych zmian, jakie ona za sobą niosła w zakresie wojskowości europejskiej. W Polsce jeszcze przed rewolucją francuską, bo w Szkole Rycerskiej, doceniono znaczenie działal­ności oświatowo-wychowawczej w procesie szkolenia przede wszystkim kadr oficerskich. Ideały wychowawcze zaszczepione w Szkole Rycerskiej jej wychowan­kowie starali sie realizować praktycznie. Z przemyślaną i planową działalnością oświatowo-wychowawczą w Wojsku Polskim mieliśmy do czynienia w czasie powstania kościuszkowskiego, a następnie w tworzonych we Włoszech Legionach Polskich walczących u boku wojsk napoleońskich.

Ponad stuletnia niewola narodowa zahamowała pracę nad wypracowaniem spój­nego modelu działalności oświatowo-wychowawczej. Pewnych prób w tym wzglę­dzie dokonywano podczas powstań narodowych, głównie w powstaniu listopado­wym i styczniowym.

W okresie poprzedzającym wybuch I wojny światowej, kiedy krystalizowała sie koncepcja podjęcia walki o przynajmniej częściową odbudowę niepodległości, powstał zamysł zintensyfikowania działań nad pobudzeniem postaw patriotycznych Polaków poddawanych intensywnym poczynaniom służącym ich wynaradawianiu. Dostrzeżono fakt, że największą przeszkodą w budzeniu świadomości narodowej był ogromny analfabetyzm - skutek celowej polityki okupantów - i słaba znajomość własnych dziejów i tradycji orężnych.

W polskich formacjach zbrojnych walczących na frontach I wojny światowej podejmowano próby prowadzenia działalności oświatowo-wychowawczej. Ich głów­nym celem było budzenie świadomości narodowej poprzez akcję oświatową i wy­chowawczą.

Szczególna potrzeba prowadzenia intensywnej pracy oświatowo-wychowawczej w szeregach odrodzonego Wojska Polskiego ujawniła się podczas walki o granice Polski w latach 1[zasłonięte]918-19. Wówczas to uznano, iż działalność wychowawcza winna dominować nad innymi dziedzinami życia wojskowego. Stawiano ją nawet wyżej nad działalność szkoleniową. Postanowiono także, że działalność oświatowo--wychowawczą winni prowadzić wszyscy oficerowie. W pierwszym polskim podręczniku dla szkół podchorążych Mariana Porwita pt. Służba oficerska, wy­danym w 1919 r., ujęto obowiązki spoczywające na oficerach. „Służba oficerska - pisał Porwit - jest ważna, gdyż jest wychowawcza. Wychowując wiernych i karnych, żołnierzy, damy państwu naszemu takich samych zalet obywateli. [...] Oficer występuje w służbie zawodowej: a) jako nauczyciel i wychowawca, b) jako dowódca".

Działalność oświatowo-wychowawcza w Wojsku Polskim po przyjęciu przez nie struktury pokojowej przechodziła różne fazy. Była bardziej lub mniej doceniania przez centralne władze wojska, Stanowiła jednak istotny czynnik szkolenia żoł­nierzy, zwłaszcza zasadniczej służby wojskowej, a przede wszystkim wyrabiania

u nich poczucia przynależności narodowej i świadomości obywatelskiej. W okresie poprzedzającym wybuch (I wojny światowej działalności tej nadano wysoką rangę i przystąpiono do fazy intensywnego oddziaływania propagandowego.

Pomimo dużego znaczenia, jaką działalność oświatowo-wychowawcza od­grywała w życiu wojska w okresie międzywojennym, nie doczekała się ona wszechstronnej analizy i opracowania naukowego. W polskiej historiografii wojskowej brak jest opracowań prezentujących działalność oświatowo-wychowa­wcza w Wojsku Polskim w latach 1[zasłonięte]918-19. Pod względem badawczym tema­tyka ta jest mocno zaniedbana. Ukazały się drukiem tylko nieliczne artykuły naukowe i populamo-naukowe. Problematyka ta jest z reguły pomijana w opraco­waniach monograficznych poświęconych omawianemu okresowi, poza niewiel­kim rozdziałem jaki jej poświęcił prof. Piotr Stawecki w pracy Polityka wojsko­wa Polski w latach 1[zasłonięte]921-19. Praca J. Karwina, E. Pomianowskiego i S. Rut-kowskiego Z dziejów wychowania wojskowego w Polsce jest mocno zdezaktuali­zowana, zwłaszcza w odniesieniu do analizowanej problematyki i dlatego wyko­rzystana została tylko w niewielkim stopniu. W powyższych uwarunkowaniach zaszła potrzeba oparcia się na materiałach źródłowych, niezwykle rozproszonych w archiwach, zwłaszcza w Centralnym Archiwum Wojskowym, gdzie przecho­wywana jest większość tego typu źródeł. Wykorzystane zostały instrukcje i inne dokumenty normatywne przechowywane zwłaszcza w Centralnej Bibliotece Wojskowej.

Niechęć historyków wojskowości do wszechstronnego przebadania działalności oświatowo-wychowawczej w Wojsku Polskim w latach 1[zasłonięte]918-19 wynika nie tylko z rozproszenia źródeł i dużej pracochłonności w opracowaniu niniejszej problematyki. Spowodowana ona była także małą atrakcyjnością powyższego tematu badawczego do końca lat osiemdziesiątych. Ówczesne władze wojskowe nie były zainteresowane wszechstronnymi badaniami nad dziejami Wojska Pol­skiego w okresie międzywojennym, a przede wszystkim nad działalnością oświa­towo-wychowawcza. Korzystano bowiem z zupełnie innych wzorców w prowadzo­nej wówczas pracy partyjno-politycznej.

Wojsko Polskie III Rzeczypospolitej, starające się wykorzystać wiele doświadczeń z okresu międzywojennego, winno być zainteresowane w zapoznaniu się z prowa­dzonym wówczas modelem działalności oświatowo-wychowawczej, zwłaszcza gdy nadal poszukiwany jest współczesny model prowadzenia działalności wy­chowawczej.