|
Witold Jan Doroszewski (ur. 1 maja 1899
w Moskwie, zm. 26 stycznia 1976 w Warszawie) – językoznawca
polski, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, członek PAN,
redaktor Słownika języka
polskiego.
Był synem
Antoniego (fizykochemika, dyrektora Centralnego Laboratorium
Chemicznego Ministerstwa Skarbu Rosji, przewodniczącego
Naukowego Koła Polskiego w Moskwie) i Marii z Tynowskich.
Kształcił się w gimnazjum w Moskwie (do 1917), podjął
następnie studia językoznawcze na uniwersytecie moskiewskim; w
1918 przeniósł się na Uniwersytet Warszawski, ale w tymże roku
został powołany do wojska i służył do 1920. W latach 1920–1923
kontynuował studia na UW (m.in. pod kierunkiem Jana Baudouina
de Courtenay) i obronił w 1923 doktorat na podstawie pracy O
znaczeniu dokonanym osnów czasownikowych (słownych) w języku
polskim. Podjął pracę na uniwersytecie jako starszy asystent w
Katedrze Języka Polskiego (1924–1927); w latach 1927–1929
uzupełniał studia w Ecole Nationale des Langues Orientales
Vivantes w Paryżu i był tam lektorem języka polskiego. W 1928
został docentem w Katedrze Języka Polskiego UW, a w 1930
kierownikiem tej Katedry i profesorem nadzwyczajnym; od 1938
profesor zwyczajny. W latach 1935–1939 był dyrektorem
Instytutu Fonetycznego UW; w 1968 odszedł ze stanowiska
kierownika Katedry Języka Polskiego, a rok później przeszedł
na emeryturę. Kierował również Pracownią Dialektologiczną PAN
(1954–1969, od 1957 pod nazwą Zakład Językoznawstwa) w
Warszawie. Na UW prowadził wykłady z języka polskiego,
słowotwórstwa i językoznawstwa ogólnego; gościnnie wykładał na
uniwersytecie w Brukseli (1934), uniwersytecie Wisconsin w
Madison (1936–1937, gdzie zorganizował Katedrę Języka
Polskiego), uniwersytetach w Nancy, Bordeaux i College de
France w Paryżu (1939), w Oxfordzie, Leeds i Londynie (1958).
W 1939 brał udział jako żołnierz w kampanii wrześniowej, a w
latach 1940–1944 wykładał na tajnym Uniwersytecie
Warszawskim.
Był
członkiem czołowych polskich akademii i towarzystw naukowych –
Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (1930
członek-korespondent, 1936 członek rzeczywisty), PAU (1947
członek-korespondent) i PAN (1952 członek-korespondent, 1957
członek rzeczywisty). Był m.in. zastępcą przewodniczącego
Komitetu Językoznawstwa PAN (1954–1966 i 1969–1974, w latach
1960–1961 pod nazwą Komitet Językoznawstwa i
Słowianoznawstwa). W 1925 był w gronie członków założycieli
Polskiego Towarzystwa Językoznawczego; pełnił funkcje
sekretarza (1931–1934), wiceprezesa (1962–1964) i prezesa
(1956–1958, 1971–1974). W latach 1938–1939 i od 1966 był
prezesem Towarzystwa Kultury Języka. Należał ponadto do:
Bułgarskiej Akademii Nauk (1963), Międzynarodowego Komitetu
Slawistów (1968–1975 przewodniczący, 1975 członek honorowy),
Polskiego Komitetu Slawistów (1969–1974), Serbskiej Akademii
Nauk (1972), Austriackiej Akademii Nauk (1974
członek-korespondent), Łomżyńskiego Towarzystwa Naukowego
(1974 członek założyciel), Societe de Linguistique w Paryżu,
Linguistic Society of America, Institut d'Etudes Slaves w
Paryżu, Instytutu Słowiańskiego w Pradze, Comitee
International Permament des Linguistes. Organizował Koło
Warszawskie Towarzystwa Miłośników Języka
Polskiego.
Zajmował
się gramatyką opisową języka polskiego, dialektologią,
słowotwórstwem, fonetyką, semantyką, leksykologią i dydaktyką
języka polskiego. Jest uważany za twórcę warszawskiej szkoły
dialektologicznej. Dokonał krytycznej analizy doktryny
Ferdinanda de Saussure'a i zwrócił uwagę na związki tej
doktryny z koncepcjami Emile Durkheima. Na podstawie analizy
języka Teodora Tomasza Jeża (Język Teodora Tomasza Jeża, 1949)
przedstawił obraz polskiego języka literackiego XIX wieku oraz
określił ogólne prawa ewolucji języka (zasada leksykalizacji i
krystalizowania się dominanty). Badał związki historii
językoznawstwa z historią innych nauk humanistycznych;
interesowało go również pokrewieństwo historyczne języków
słowiańskich. Określił podstawowe metody badawcze w
dialektologii. Sformułował zasady wydawania słowników. Był
redaktorem naczelnym Słownika języka polskiego (11 tomów,
Państwowe Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Państwowe Wydawnictwo
Naukowe 1958-69; reprint, PWN 1996-97) zawierającego ok. 130
000 haseł napisanych na podstawie 5 milionów cytatów z 3
tysięcy utworów literackich, prac naukowych, artykułów
prasowych i innych źródeł.
Współpracował z wieloma czasopismami,
m.in. "Journal de Psychologie Normale et Pathologique",
"Biuletynem Polskiego Towarzystwa Językoznawczego", "Pracami
Językoznawczymi", "Studiami Warmińsko-Mazurskimi", "Pracami
Filologicznymi", "Poradnikiem Językowym"; prowadził pogadanki
radiowe w ramach Radiowego Poradnika Językowego. Uczestniczył
w krajowych i międzynarodowych kongresach językoznawczych i
slawistycznych. Na 30-lecie pracy naukowej dedykowano mu tom
XVIII "Prac Filologicznych" (1961). W gronie jego studentów
byli m.in. Halina Auderska, Jadwiga Puzynina, Zofia Kurzowa,
Jan Tokarski. Był laureatem nagrody państwowej II stopnia
(1955), odebrał doktoraty honoris causa Uniwersytetu Łódzkiego
(1960), uniwersytetu w Berlinie (1960) i uniwersytetu w Pradze
(1968); odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim Legii Honorowej,
Medalem Komisji Edukacji Narodowej, Krzyżem Walecznych,
Orderem Sztandaru Pracy I klasy, Krzyżem Oficerskim i
Komandorskim Orderu Odrodzenia
Polski.
W jego
dorobku jest około 800 publikacji
naukowych.
Był
żonaty z Janiną z Rogowskich, profesorem pedagogiki specjalnej
Uniwersytetu Warszawskiego; syn Jan (ur. 1931) został
profesorem biofizyki Centrum Medycznego Szkolenia
Podyplomowego w Warszawie, syn Marek – profesorem
protozoologii w Instytucie Biologii Doświadczalnej
PAN.
Zobacz w
Wikicytatach kolekcję cytatów
z Witolda
Doroszewskiego
Najważniejsze publikacje naukowe
[edytuj]
O Komisji
Edukacyjnej (1916)
Monografie słowotwórcze (1[zasłonięte]928-19, 4
części)
Jan
Baudouin de Courtenay (1929)
Zarys
ogólnej klasyfikacji znaczeniowej sufiksów w językach
słowiańskich (1929)
Kilka
uwag o metodach badań gwaroznawczych
(1931)
Mowa
mieszkańców wsi Staroźreby. Opis i tezy teoretyczne
(1934)
Z
zagadnień fonetyki ogólnej (1936)
Język
polski w Stanach Zjednoczonych A.P.
(1938)
Studium
języka a studium literatury
(1939)
Język
Warszawy (1945)
Kategorie
słowotwórcze (1946)
Treść
społeczna nauk humanistycznych a uniwersyteckie studia
językowe (1947)
Zasady
poprawnej wymowy polskiej (1947, z Bronisławem
Wieczorkiewiczem)
Fizjologiczny mechanizm błędów
językowych (1950)
Podstawy
gramatyki polskiej (1952)
O
normatywny charakter nauczania gramatyki
(1953)
Słowotwórstwo a geografia lingwistyczna
(1954)
Uwagi o
metodach geografii lingwistycznej
(1954)
Z
zagadnień leksykografii polskiej
(1954)
Jan
Baudouin de Courtenay na tle swej epoki i jako prekursor
nowych prądów w językoznawstwie
(1955)
Słownik
języka polskiego (1958-69)
Studia i
szkice językoznawcze (1962)
Elementy
leksykologii i semiotyki (1970)
O funkcji
poznawczo-społecznej języka
(1973)
Książki
popularne i poradniki językowe
[edytuj]
Myśli i
uwagi o języku polskim (1937)
Rozmowy o języku (1[zasłonięte]948-19, 4
serie)
Kryteria
poprawności językowej (1950)
Wśród
słów, wrażeń i myśli. Refleksje o
języku polskim (1968)
O kulturę
słowa (1[zasłonięte]962-19, 3 tomy; zbiór artykułów o języku
polskim) | 
