NOWA
Opis:
Dlaczego zawodzi. Jak działa. Co pomaga. Śniadanie połykane w pośpiechu przed wyjściem do pracy, świąteczny obiad, po którym trudno wstać od stołu, ciągle nowe i zwykle nieskuteczne diety. Na co dzień większość z nas nie zastanawia się nad tym, jak ważna jest zbilansowana dieta, zapewniająca dobre samopoczucie i zdrowie. Nie pamiętamy o tym, że aby prawidłowo funkcjonować, organizm musi się zaangażować w złożony proces trawienia i wchłaniania. Za ten złożony proces odpowiada jeden z najważniejszych układów narządów wewnętrznych – układ pokarmowy. Książka zawiera dokładny, przystępny opis budowy i funkcjonowania jamy ustnej, gardła, przełyku, żołądka, jelitu cienkiego i grubego, a także gruczołów z nimi związanych, m.in. wątroby i trzustki. Równie starannie zostały omówione przyczyny, objawy i metody leczenia schorzeń układu pokarmowego. Oddzielny rozdział poświęcono diecie. W szczegółowy i przejrzysty sposób przedstawiono rolę witamin i mikroelementów w żywieniu. Książka zawiera informacje na temat ich zawartości w różnych produktach spożywczych, wpływu na funkcjonowanie organizmu i zalecanych dziennych norm spożycia.
Zadaniem układu pokarmowego jest przetworzenie produktów pokarmowych (złożonych cukrów, białek i tłuszczów) na cząsteczki proste, przyswajalne, możliwe do wykorzystania przez komórki ciała i dostarczanie organizmowi w ten sposób substancji energetycznych oraz budulcowych, niezbędnych do życia. Proces ten nazywamy trawieniem. Oprócz niego do funkcji układu pokarmowego należą: przyjmowanie pokarmu, ruchy perystaltyczne, czyli mechaniczne przesuwanie pokarmu w świetle przewodu pokarmowego, wchłanianie — pobieranie już rozdrobnionych cząsteczek do wnętrza komórek przewodu pokarmowego i dalej do krwiobiegu, a także wydalanie, to znaczy usuwanie zbędnych lub niewykorzystanych produktów. Układ pokarmowy składa się z właściwego przewodu pokarmowego — kanału długości mniej więcej 9 metrów, w którym zachodzą wszystkie procesy związane z trawieniem, oraz narządów dodatkowych produkujących m.in. enzymy trawienne, ślinę czy żółć, mówiąc ogólnie — soki trawienne — substancje niezbędne w procesie trawienia, oraz jamy ustnej. Pokarm najpierw trafia do jamy ustnej. Jest to przyjmowanie pokarmu, które odbywa się z udziałem naszej woli i świadomości, zaangażowany jest w nią również układ nerwowy. Oglądanie, smakowanie i wąchanie pokarmu dostarczają pozytywnych wrażeń związanych z jedzeniem. Dzięki temu zapewnione jest w miarę regularne i niewymuszone dostarczanie pokarmu. Czynności te pełnią również funkcję ostrzegawczą - pokarm zepsuty czy produkty niejadalne powinny zostać na tym etapie zidentyfikowane i odrzucone. Jama ustna - pierwszy odcinek przewodu pokarmowego - od przodu ograniczona jest wargami, po bokach policzkami, które utrzymują pokarm w jej wnętrzu, a także biorą udział w funkcji mówienia. Od góry i od tyłu kolejno znajdują się: podniebienie twarde -stanowiące podparcie dla przepychanego w akcie połykania kęsa pokarmowego (w jego obrębie znajdują się zakończenia nerwowe odbierające bodźce węchowe), podniebienie miękkie, zakończone języczkiem, które oddziela jamę ustną od części nosowej gardła i także zaangażowane jest w proces połykania pokarmu. Dno jamy ustnej tworzy język i mięśnie dna jamy ustnej. W jamie ustnej znajdują się zęby, język i ujścia gruczołów ślinowych. Zadaniem zębów jest gryzienie i żucie pokarmu, czyli mechaniczne rozdrobnienie go na mniejsze części i mieszanie ich ze śliną. Zęby człowieka wyrzynają się w dwóch rzutach jako zęby mleczne i stałe. Zęby mleczne pojawiają się mniej więcej między 6.—7. miesiącem a 2. rokiem życia, jest ich w sumie 20 i służą nam przez pierwsze lata życia. Od około 6. roku życia rozpoczyna się proces wymiany zębów na zęby stałe. Do ukończenia 24. roku życia jesteśmy z reguły wyposażeni w 32 zęby stałe: po każdej stronie na górze i na dole po dwa zęby sieczne, służące do cięcia pokarmu, po jednym kle, które służą głównie do odgryzania kęsów pokarmowych, po dwa zęby przedtrzo-nowe i po trzy trzonowe. One z kolei, jako płaskie i szerokie, wykorzystywane są do rozgniatania i miażdżenia pokarmu. To, co powszechnie uznajemy za zęby i widzimy w jamie ustnej to korony zębów. Jako że wykonują one ciężką pracę mechaniczną, a także są narażone na działanie enzymów trawiennych zawartych w ślinie oraz kwasów wytwarzanych przez bakterie bytujące w jamie ustnej, pokryte są najtwardszą substancją ochronną występującą w organizmie, czyli szkliwem. Część umieszczona w dziąsłach, a mówiąc ściślej w zębodole, czyli kieszonce w dziąśle, stanowiąca rdzeń utrzymujący i przytwierdzający do nich ząb to korzeń zęba. W zależności od rodzaju zęba korzenie mogą być pojedyncze - dla siekaczy i kłów, podwójne - dla zębów przedtrzonowych lub potrójne - dla trzonowych. Korona połączona jest z korzeniem za pomocą szyjki. Język to fałd mięśniowy zbudowany z mięśni poprzecznie prążkowanych, a więc poddających się naszej woli, zaopatrzony w zakończenia nerwowe odpowiedzialne za odbieranie bodźców smakowych. W procesie przyjmowania pokarmu pełni podwójną funkcję: mechaniczną, utrzymując cząstki pokarmowe pomiędzy zębami, a także mieszając je ze śliną, oraz nerwową, dostarczając nam wrażeń związanych ze smakowaniem pokarmu. Wyróżniamy cztery rodzaje brodawek smakowych. Są one symetrycznie rozmieszczone na języku. Brodawki: nitkowate — najmniejsze i najliczniejsze pokrywają przednią część języka; brodawki grzybowate - większe, znajdują się na koniuszku; brodawki okolone -największe, układają się na tylnej części języka w kształt litery V; brodawki liściaste, położone po bokach języka. Wszystkie, z wyjątkiem nitkowatych, zawierają kubki smakowe i służą do odbierania bodźców smakowych, a także do mechanicznego rozcierania pokarmu. To za ich pomocą odróżniamy podstawowe smaki: słodki, kwaśny, gorzki i słony, a dzięki włączeniu się zmysłu węchu, który angażuje się na tym etapie, powstaje mieszanina smaków, która w efekcie daje mozaikę doznań. Język zaangażowany jest również w funkcje mowy oraz połykania. Jego uniesienie zapoczątkowuje proces połykania pogryzionego i wymieszanego ze śliną kęsa pokarmowego. Ucisk na podniebienie twarde powoduje przepchnięcie jedzenia w stronę gardła. Na tym etapie kończy się świadoma czynność połykania. Odtąd tracimy kontrolę nad tym, co dzieje się z pokarmem w przewodzie pokarmowym. Wydaje się, że zwolnienie ze świadomego udziału w złożonym procesie, o którym będziemy mówić, jest dla nas bardzo wygodne, a ciało świetnie sobie radzi bez pomocy. Co więcej, często nasz udział w czynnościach przebiegających zwykle mechanicznie przynosi więcej szkody niż pożytku. Mówiąc, śmiejąc się czy „eksperymentując" w trakcie połykania, zaburzamy czynności odruchowe, powodując zachłyśnięcia, a one mają czasem poważne konsekwencje. Mamy trzy pary dużych gruczołów ślinowych - ślinianki przyusz-ne, podjęzykowe i podżuchwowe. Ich ujścia znajdują się w obrębie jamy ustnej i są widoczne w postaci maleńkich punkcików. W sumie w ciągu doby produkują one do około l ,5 litra śliny i jest to jedyna ich funkcja. Wydzielanie śliny jest odruchowe. Zachodzi po zadziałaniu bodźców nerwowych — najczęściej po podrażnieniu receptorów smakowych przez pokarm, ale również przez receptory węchowe czy nawet na samo wyobrażenie lub widok pokarmu. Jest to odruch bezwarunkowy, niezależny od woli. Ślina jest płynną substancją zawierającą głównie wodę, która stanowi około 99% jej składu i służy do nawilżenia pokarmu, oraz chlorki. Ich obecność aktywuje działanie enzymów trawiennych, do których zaliczamy: dwuwęglany i fosforany, zapewniające odpowiedni odczyn śliny (prawidłowe pH wynosi 6,35-6,85, czyli jest lekko kwasowe), mocznik i kwas moczowy jako produkty uboczne przemian zachodzących w jamie ustnej, oraz enzymy, które rozkładającą skrobię — amylazę ślinową, inaczej nazywaną ptialiną, oraz maltazę, rozkładającą maltozę, a także lipazę ślinową odpowiedzialną za zapoczątkowanie trawienia tłuszczów, mucynę — substancję śluzową, służącą nawilżeniu pokarmu i ułatwieniu jego połykania, oraz związek bakteriobójczy — lizozym, a także immunoglobuliny i inne związki. Ślina powstaje z osocza i większość jej składników to związki, które znajdujemy w osoczu. Jako ze jest ona łatwo dostępna, trwają badania nad wykorzystaniem jej w celu wykonywania oznaczeń — jak choćby markerów charakterystycznych dla specyficznych chorób, w tym nowotworów, które do tej pory wykonuje się z użyciem osocza.
Kęs kanapki z indykiem nie przypomina już kanapki, lecz papkę pokarmową. Jest rozdrobniony, nawilżony śliną zawierającą enzymy trawienne, gotowy do dalszej drogi. Im dłużej znajduje się w jamie ustnej, im większy jest stopień jego rozdrobnienia, tym lepszy kontakt z enzymami trawiennymi i sprawniejszy proces trawienia. Nie połykajmy jedzenia w pośpiechu! Połykanie to proces przesuwania się jedzenia z jamy ustnej przez gardło do przełyku. Na pozór czynność ta wydaje się prosta, w rzeczywistości jest to niezwykle złożony proces. Połykanie zachodzi w trzech fazach. Pierwszą — fazę ustną - musimy zapoczątkować sami. Dwie kolejne - faza gardłowa i przełykowa - przebiegają bez naszego udziału. Aby zrozumieć złożoność procesu połykania, przyjrzyjmy się budowie gardła. Gardło jest elementem układu pokarmowego i oddechowego, dlatego połykanie może być potencjalnie niebezpieczne dla naszych dróg oddechowych. Gardło dzielimy na trzy części: górną - nosogardło (Jama nosowo-gardłową), której ścianę górną tworzy sklepienie gardła przechodzące ku tyłowi w ścianę tylną. Ściana przednia nosogardła jest otwarta do przodu i ograniczają ją nozdrza tylne, które łączą gardło z jamą nosową. Na ścianie bocznej nosogardła znajduje się ujście gardłowe trąbki słuchowej, tak zwanej trąbki Eustachiusza, przewodu długości około 35 mm prowadzącego do ucha środkowego. To tu wyrównuje się ciśnienie w uchu wewnętrznym podczas np. szybkiej zmiany wysokości - uczucie zatkania ucha znika po przełknięciu śliny. Ściana dolna nosogardła jest otwarta ku dołowi, częściowo ograniczona górną powierzchnią podniebienia miękkiego. Część ustna gardła — gardło środkowe — jest przedłużeniem otwartej do dołu jamy nosowo-gardłowej. Ku przodowi łączy się ona przez cieśń gardzieli z jamą ustną. Jej ścianę przednią tworzy nasada języka wraz z migdałkiem językowym. Ścianę boczną ograniczają dwa łuki: przedni — podniebienno-językowy oraz tylny - podmebienno-gardłowy. Pomiędzy łukami symetrycznie po obu stronach znajdują się migdałki podniebienne. Ściana tylna, leząca na wysokości mniej więcej III kręgu szyjnego, graniczy od tyłu z wąską przestrzenią zagardłową i kręgosłupem. Na błonie śluzowej ściany tylnej znajdują się liczne rozsiane grudki chłonne oraz dwie linie schodzące prawie pionowo ku dołowi, będące także skupiskami tkanki hmfatycznej tak zwane sznury (pasma boczne). Część krtaniowa gardła, czyli gardło dolne — przedłużenie gardła środkowego — zaczyna się na poziomie linii przechodzącej przez górny brzeg nagłośni. Jest to jedna z chrząstek krtani, a kończy się na dolnej krawędzi chrząstki pierścieniowatej krtani, poniżej której zaczyna się przełyk (na wysokości mniej więcej VI kręgu szyjnego). Część krtaniowa gardła, ku przodowi i pośrodkowo, łączy się z przedsionkiem krtani przez wejście do krtani, które ograniczone jest również przez chrząstki krtani. Pominęliśmy dokładny opis budowy poszczególnych elementów, jednak widać, że budowa gardła nie jest prosta. To samo dotyczy procesu połykania. Połykanie musimy zapoczątkować sami, dalej kontrolę przejmuje ośrodek nerwowy znajdujący się w rdzeniu przedłużonym, i proces przebiega odruchowo. Unosi się podniebienie miękkie, które blokuje dostęp do układu oddechowego od strony nosogardła, krtań również się unosi i zostaje nakryta nagłośnią. W ten sposób zablokowany zostaje dostęp do dróg oddechowych, gardło się kurczy, przez co kęs pokarmowy zostaje przepchnięty do przełyku - wszystko powinno trwać około sekundy! Następnie drogi oddechowe zostają odblokowane, możemy oddychać spokojnie. Co za szczęście, że nie musimy myśleć o tych wszystkich czynnościach! Jeśli jednak któryś z elementów zawodzi i jedzenie trafia do dróg oddechowych, to w zależności od rodzaju i wielkości kęsa pobudzony zostaje odruch kaszlowy i ciało obce jest „wyrzucone" na zewnątrz. W przeciwnym razie zakrztusimy się i będziemy potrzebować pomocy. Kanapka z indykiem, jako kęs pokarmowy, przesuwa się teraz w dół przełyku. Zanim przejdziemy do opisu budowy i funkcji przełyku, przyjrzyjmy się ogólnej budowie przewodu pokarmowego. Będzie to miało znaczenie przy omawianiu budowy jego poszczególnych elementów, a także zrozumieniu istoty niektórych chorób. Przewód pokarmowy składa się z czterech warstw. Każda z nich ma specyficzną strukturę i spełnia odpowiednią funkcję w zależności od tego, w skład którego odcinka przewodu pokarmowego wchodzi. Najbardziej wewnętrzną warstwę stanowi błona śluzowa. Następnie, kolejno znajdują się warstwa podśluzówkowa, mięśniowa oraz położona zewnętrznie błona surowicza, czyli otrzewna, a ściślej mówiąc otrzewna trzewna. Błona śluzowa (w skrócie śluzówka) dzieli się na trzy warstwy. Najbardziej wewnętrznie położona jest błona śluzowa zbudowana z komórek nabłonka. Pełni ona funkcje: ochronne, sekrecyjne, czyli wydziel-nicze oraz absorpcyjne, co oznacza, ze odpowiada za wchłanianie substancji ze światła przewodu pokarmowego. Kolejną warstwą jest cieniutka warstwa tkanki łącznej, tzw. lamina propria, czyli blaszka właściwa, pełniąca funkcje podporowe oraz, jako ze zawiera sieć naczyń krwionośnych i hmfatycznych, także odżywczą i obronną dla komórek nabłonka. Warstwa mięśni gładkich błony śluzowej tworzy np. kosmki pokarmowe, w tej warstwie znajdują się gruczoły wydzielnicze żołądka. Warstwa podśluzówkowa zbudowana jest z luźnej tkanki łącznej i elastycznych włókien. W jej obrębie znajdują się zwoje nerwowe odpowiedzialne za motorykę przewodu pokarmowego, naczynia krwionośne i limfatyczne.
Spis treści:
Miękka
