Wstęp ... 5

1. Rolnictwo ekologiczne - dzieło ludzi niezwykłych ... 7

1.1. Rolnictwo biodynamiczne ... 7
1.2. Rolnictwo organiczno-biologiczne ... 9
1.3. Rolnictwo organiczne ... 11
1.4. Rolnictwo biologiczne ... 12
1.5. Powstanie i dokonania IFOAM ... 13

2. Rolnictwo ekologiczne w Polsce ... 15

2.1. Początki rolnictwa ekologicznego w Polsce - okres przed II wojną Światową ... 15
2.2. Powojenne odradzanie się rolnictwa ekologicznego – okres przed powstaniem ruchu ... 16
2.3. Powstanie ruchu rolnictwa ekologicznego - działalność Stowarzyszenia EKOLAND ... 19
2.4. Ważniejsze inicjatywy wydawnicze niezwiązane z EKOLANDem ... 22
2.5. Rolnicy, pionierzy rolnictwa ekologicznego ... 23
2.6. Rozpowszechnienie metody biodynamicznej ... 23
2.7. Instytucjonalizacja rolnictwa ekologicznego w Polsce ... 24
2.8. Rozwój rolnictwa ekologicznego ... 25

3. Zasady uprawy roślin w gospodarstwie ekologicznym ... 29

3.1. Organizacja gospodarstwa ... 29
3.2. Kształtowanie krajobrazu ... 30
3.3. Płodozmian ... 34
3.4. Gospodarka nawozowa ... 52
3.5. Dobór odmian ... 83
3.6. Uprawa roli ... 89
3.7. Ochrona roślin ... 95

4. Chów zwierząt w gospodarstwie ekologicznym ... 103

4.1. Warunki utrzymania zwierząt ... 104
4.2. Dobór ras zwierząt ... 111
4.3. Pochodzenie zwierząt ... 116
4.4. Żywienie zwierząt ... 117
4.5. Opieka nad młodymi zwierzętami ... 126
4.6. Profilaktyka i medycyna weterynaryjna ... 130

5. Wpływ rolnictwa ekologicznego na środowisko ... 132

5.1. Rolnictwo a eutrofizacja wód ... 133
5.2. Rola rolnictwa ekologicznego w ochronie wód pitnych ... 143
5.3. Rozmieszczenie pestycydów w środowisku ... 147
5.4. Wpływ rolnictwa na stan atmosfery ... 152

6. Wpływ metod gospodarowania na bioróżnorodność ekosystemów rolnych ... 155

6.1. Industrializacja rolnictwa a biologiczna różnorodność ... 156
6.2. Ekstensyfikacja rolnictwa a biologiczna różnorodność ... 160
6.3. Jak należy chronić bioróżnorodność ekosystemów rolnych ... 161
6.4. Znaczenie polityki rolnej dla zachowania walorów przyrodniczych ekosystemów rolnych ...162
6.5. O potrzebie wprowadzenia programów rolnośrodowiskowych na przykładzie doliny Biebrzy 163
6.6. Metody gospodarowania chroniące bioróżnorodność ... 164
6.7. Hipotetyczny przykład pakietu rolnośrodowiskowego ... 166

7. Regulacje prawne w rolnictwie ekologicznym na gruncie prawa prywatnego ... 168

7.1. Ogólne zasady tworzenia kryteriów rolnictwa ekologicznego - listy pozytywne ... 168
7.2. Pierwsze regulacje prawne w rolnictwie ekologicznym ... 168
7.3. Kryteria bazowe rolnictwa ekologicznego Międzynarodowej Federacji Rolnictwa Ekologicznego (IFOAM) ... 169
7.4. Zasady akredytacji jednostek kontrolnych przy IFOAM ... 175
7.5. Międzynarodowo uznane, prywatne kryteria rolnictwa biodynamicznego Demeter - International ... 177
7.6. Prywatne kryteria rolnictwa ekologicznego w Polsce ... 177
7.7. Współczesna rola prywatnych kryteriów rolnictwa ekologicznego ... 178

8. Regulacje prawne w rolnictwie ekologicznym na gruncie prawa państwowego ... 179

8.1. Pierwsze państwowe regulacje prawne w Europie ... 179
8.2. Rozporządzenie EWG 2092/91 w sprawie rolnictwa ekologicznego ... 180
8.3. Codex Alimentarius ... 190
8.4. Organic Farming Production Act - USA ... 190

9. Kontrola w rolnictwie ekologicznym ... 191

9.1. Ogólne zasady funkcjonowania systemu kontroli w rolnictwie ekologicznym ... 191
9.2. Zasady prowadzenia inspekcji ... 191
9.3. Certyfikacja ... 194
9.4. Wymagania systemu kontroli wynikające z Rozporządzenia 2092/91 ... 195

10. Jakość żywności ekologicznej ... 197

10.1. Problemy ze zdefiniowaniem jakości żywności ... 197
10.2. Zakres analiz żywności a adekwatność oceny jakości ... 198
10.3. Nowe wyróżniki jakości ... 199
10.4. Niekonwencjonalne metody badania jakości żywności ... 200
10.5. Kryteria przetwórstwa surowców pochodzących z rolnictwa ekologicznego ... 202
10.6. Kontrola w przetwórstwie surowców ekologicznych ... 203
10.7. Znakowanie żywności ekologicznej ... 204

11. Rynek żywności ekologicznej ... 206

11.1. Rozwój rynku żywności ekologicznej w krajach Unii Europejskiej ... 206
11.2. Kanały sprzedaży żywności ekologicznej... 211
11.3. Poziom cen żywności ekologicznej ... 218
11.4. Obrót produktami rolnictwa ekologicznego a idea sprawiedliwego handlu ... 220
11.5. Zachowania polskich konsumentów na rynku żywności ekologicznej ... 221
11.6. Warunki dalszego rozwoju rynku żywności ekologicznej ... 241
11.7. Założenia systemu informacji rynkowej w rolnictwie ekologicznym ... 244

12. Efektywność ekonomiczna gospodarstw ekologicznych ... 247

12.1. Czynniki kształtujące efektywność ekonomiczna ... 247
12.2. Dopłaty państwowe ... 247
12.3. Efektywność ekonomiczna gospodarstw ekologicznych w świetle badań IUNG ... 249
12.4. Próba całościowej oceny efektywności ekonomicznej na podstawie danych FADN ... 251

13. Obecny stan rozpowszechnienia rolnictwa ekologicznego ... 254

13.1. Rolnictwo ekologiczne w kontekście światowym ... 254
13.2. Rolnictwo ekologiczne w Europie ... 255
13.3. Rolnictwo ekologiczne w Polsce ... 257

Piśmiennictwo ... 260
Suplement: Kryteria rolnictwa ekologicznego Stowarzyszenia EKOLAND ... 269