Opis książki:
Książka przedstawia wyniki badań prowadzonych w latach 2[zasłonięte]007-20 przez zespół Katedry
Rachunkowości Menedżerskiej i Instytutu Ekonometrii Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie
w ramach projektu finansowanego przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Dokonano
analizy 48 skonsolidowanych raportów rocznych spółek giełdowych za trzy pierwsze lata, w których
skonsolidowane sprawozdania finansowe były obowiązkowo sporządzane zgodnie z MSSF.
Zbadano obszary, które w przekonaniu autorów badania są najbardziej istotne w aspekcie jakości
raportu rocznego i przekładają się na sposób postrzegania przedsiębiorstwa przez jego
otoczenie, tj.: zasoby niematerialne, zarządzanie ryzykiem, wartość godziwą,
rachunkowość zabezpieczeń, leasing, segmenty działalności, rezerwy, sprawozdanie z działalności oraz
sprawozdanie
z relacji z otoczeniem. Opracowano zestaw miar pozwalających na określenie faktycznego stopnia
ujawnień w stosunku do ujawnień wymaganych (w przypadku obowiązkowych) lub postulowanych
(w przypadku dobrowolnych). Ustalono wskaźniki pomiaru stopnia ochrony inwestora
oraz oceny pozycji konkurencyjnej. Zbudowano unikatowy dla polskich spółek giełdowych wskaźnik
ujawnień korporacyjnych (Polish Corporate Disclosure Index, PCDI). Następnie zbadano
związek między poziomem ujawnień mierzonym za pomocą PCDI a zmiennymi opisującymi stopień
ochrony inwestorów i pozycję konkurencyjną. Wyniki badań wskazują, że spółki o wyższym
wskaźniku ujawnień charakteryzuje wyższy poziom ochrony inwestora, a także lepsza pozycja
konkurencyjna. Okazuje się, że obecny poziom ujawnień w sprawozdaniach fi nansowych
sporządzanych zgodnie z MSSF nie tylko nie wpływa negatywnie na pozycję
konkurencyjną przedsiębiorstw, lecz wręcz powoduje jej wzrost.
Rynek kapitałowy w Polsce w ciągu ostatnich lat notował znaczną dynamikę wzrostu. Po około pięciu latach działalności kapitalizacja Giełdy Papierów Wartościowych osiągnęła w 1996 r. 20 mld zł. Po kolejnych trzech latach, w 1999 r., przekroczyła 100 mld zł, a w 2004 r. kapitalizacja wynosiła ponad 210 mld zł, by w 2006 r. przekroczyć 430 mld zł. Znacząco także uległa zwiększeniu liczba notowanych podmiotów: z początkowych 4 do ponad 250 w 2005 r. Wejście Polski do Unii Europejskiej zintensyfikowało rozwój rynku kapitałowego. Zgodnie ze Strategią Rozwoju Rynku Kapitałowego, przyjętą przez Radę Ministrów, w Polsce ma powstać silne regionalne centrum finansowe. Projekt zakłada, że w 2010 r. relacja kapitalizacji polskiego rynku kapitałowego powinna odpowiadać średniej w Unii Europejskiej i wynosić ponad 50% PKB. Agenda zakłada zintensyfikowanie ofert publicznych spółek Skarbu Państwa, a także zachęcenie spółek prywatnych do wchodzenia na rynek kapitałowy. Sprzyjać temu ma m.in. ułatwienie i potanienie wejścia do publicznego obrotu. Dodatkowo zakłada się powstanie alternatywnych platform obrotu (ATS), które ułatwią dostęp do rynku także małym i średnim przedsiębiorstwom.
Dynamicznemu rozwojowi rynków kapitałowych w Polsce, lecz także w Unii Europejskiej, towarzyszyła ewolucja potrzeb informacyjnych inwestorów. Inwestorzy coraz częściej oczekują informacji nie tylko na temat strategii przedsiębiorstwa, jej zasobów intelektualnych lub sposobów zarządzania ryzykiem, lecz także związanych z przeprowadzanymi fuzjami i przejęciami, zarządzaniem grupami kapitałowymi, sprawozdawczości według segmentów działalności oraz szeregu innych, które również były przedmiotem niniejszych badań. Obowiązki informacyjne nakładane na emitentów mają zaspokajać potrzeby informacyjne inwestorów. Poza regulacjami giełdowymi spółki muszą ujawniać informacje zgodnie z przepisami zawartymi w Międzynarodowych Standardach Sprawozdawczości Finansowej, dyrektywach Unii Europejskiej oraz zasadach nadzoru korporacyjnego.
W konsekwencji spółki zobowiązane są do sporządzania coraz bardziej skomplikowanej sprawozdawczości, z coraz większą liczbą ujawnień. Pociąga to za sobą rosnące koszty po stronie emitentów, jednak praktyka dowodzi, iż nie przyczynia się to do pełnego zabezpieczenia inwestorów. Dalszy dynamiczny rozwój rynku kapitałowego w Polsce, jego integracja z rynkami Unii Europejskiej wymuszą kolejne zmiany w zakresie ujawnianych informacji. Jednak bez gruntownej analizy stanu i znaczenia obecnych ujawnień z punktu widzenia konkurencyjności przedsiębiorstw oraz ochrony interesów inwestorów niemożliwe jest zaproponowanie wiarygodnego zwiększenia lub zmniejszenia ich zakresu. Celem projektu badawczego było ustalenie wpływu ujawnianych przez polskich emitentów papierów wartościowych informacji na ich pozycję konkurencyjną oraz ochronę inwestorów. Cel ten zrealizowany został w ramach pięciu kolejnych zadań badawczych.
W ramach pierwszego zadania badawczego, którego wyniki zostały przedstawione w rozdziale pierwszym, zdefiniowane zostało pojęcie "ochrony inwestorów" oraz opracowany został wstępny zestaw wskaźników, które umożliwiłyby pomiar stopnia ochrony inwestora na rynku kapitałowym oraz pozycji konkurencyjnej spółki. Wnioski w tym zakresie poprzedzone zostały analizą literaturową oraz analizą obowiązujących i postulowanych regulacji i standardów dotyczących obowiązkowych ujawnień informacyjnych przez spółki notowane na rynku kapitałowym, które to ujawnienia są jednym z gwarantów zapewnienia inwestorom właściwej ochrony w celu ograniczenia ryzyka podejmowanych przez nich decyzji ekonomicznych. W szczególności badaniem objęto obszary ujawnień w sprawozdaniu finansowym, sprawozdaniu zarządu z działalności (w tym projekt Rady Międzynarodowych Standardów Rachunkowości pt. Management Commentary), raportach opisujących relacje z otoczeniem (corporate social responsibility reporting) oraz literaturę z zakresu zarządzania.
W ramach drugiego zadania badawczego przeprowadzona została analiza obowiązkowych i dobrowolnych ujawnień w sprawozdawczości biznesowej emitentów papierów wartościowych. Analiza ujawnień obowiązkowych przeprowadzona została na podstawie rozpoznania zakresu regulacji wymaganych od polskich spółek publicznych m.in. przez przepisy z zakresu rachunkowości (polskie prawo bilansowe i Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej), regulacje giełdowe i prawo europejskie. Ujawnienia dobrowolne zostały zdefiniowane na bazie przeglądu literaturowego, zakresu ujawnień dobrowolnych w raportach giełdowych wybranych emitentów oraz praktycznych doświadczeń autorów badania. Efektem realizacji zadania drugiego było m.in. opracowanie zestawu kwestionariuszy, które stały się podstawą do przeprowadzenia badań empirycznych w kolejnym zadaniu badawczym. Zakres badanych ujawnień został opisany w rozdziale drugim, a formularze ankiet zostały dołączone do raportu w załącznikach 1-10. W ramach zadania trzeciego zbudowany został zestaw miar pozwalających na określenie faktycznego stopnia ujawnień w stosunku do ujawnień wymaganych (w przypadku obowiązkowych) lub postulowanych (w przypadku dobrowolnych). Dokonano analizy 48 wybranych spółek giełdowych za 3 kolejne lata (2[zasłonięte]005-20) w ramach następujących dziewięciu obszarów: zasoby niematerialne, zarządzanie ryzykiem, wartość godziwa, rachunkowość zabezpieczeń, leasing, segmenty działalności, rezerwy, sprawozdanie z działalności oraz sprawozdania o relacji z otoczeniem. Wybór do badania kolejnych 3 lat: 2[zasłonięte]005-20 nie jest przypadkowy i wynika z faktu, iż są to pierwsze 3 lata, kiedy spółki notowane zostały zobligowane do stosowania Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczości Finansowej1. Także wybór obszarów do badania nie jest przypadkowy. W przekonaniu autorów badania obszary te są obecnie najbardziej istotne z punktu widzenia jakości raportu rocznego i w sposób znaczący przekładają się na sposób postrzegania przedsiębiorstwa przez jego otoczenie. Pierwsze siedem obszarów mieści się w kategoriach szeroko pojętej rachunkowości finansowej. Do badania wybrano te tematy, które w dzisiejszej gospodarce są kluczowe z punktu widzenia pozycji konkurencyjnej oraz bezpieczeństwa obrotu gospodarczego. Obszar ósmy dotyczy sprawozdania z działalności, a więc informacji głównie jakościowej, przedstawiającej punkt widzenia naczelnego kierownictwa na sytuację przedsiębiorstwa oraz otoczenie, w którym działa. Obszar dziewiąty dotyczy ujawnień, które obecnie są jeszcze dobrowolne, ale ich znaczenie dla konkurencyjności przedsiębiorstw stale rośnie, a więc relacji z otoczeniem i wpływu na środowisko naturalne. W ramach realizacji zadania trzeciego wypełniono łącznie 1296 kwestionariuszy. Syntetyczne wyniki zaprezentowane zostały w rozdziale czwartym, natomiast wyniki szczegółowe (poszczególne ankiety) z uwagi na ich rozmiar są elementem dokumentacji z badań.
W ramach zadania czwartego urzeczywistniane były dwa cele. Podczas realizacji pierwszej części zadania czwartego ustalone zostały wskaźniki pomiaru stopnia ochrony inwestora oraz oceny pozycji konkurencyjnej. Ochrona inwestora została zmierzona przy wykorzystaniu dwóch wskaźników: zmienności w czasie cen akcji danej spółki oraz kategorii audytora (podmiot, który przeprowadzał przegląd i badanie sprawozdania finansowego spółki). Pierwszy z tych wskaźników jest miarą ryzyka inwestycyjnego, na jakie narażony jest inwestor w odniesieniu do akcji danej spółki. Z kolei wybór przez spółkę firmy audytorskiej, której powierza się przeprowadzenie przeglądów i badań sprawozdań finansowych, może wpływać zarówno na jakość raportu rocznego lub śródrocznego spółki, jak i na format samej opinii oraz raportu z badania lub przeglądu sprawozdania finansowego. Należy podkreślić, iż z punktu widzenia ochrony inwestora kluczowy jest bowiem poziom standaryzacji i jakości wymienionych dokumentów. Pozycja konkurencyjna zmierzona została z kolei przy wykorzystaniu takich miar, jak udział w rynku, pozycja kosztowa, rentowność oraz syntetyczny wskaźnik firmy Pentor mierzący niefinansowe aspekty działania firmy. Pierwsze trzy wskaźniki mają charakter wynikowy, pokazują efekt realizacji określonej strategii konkurencyjnej.
Wskaźnik Pentor zawiera elementy prowadzące do tego wyniku, takie jak kompetencje zarządu, jakość oferowanych produktów i usług, czy też perspektywy rozwoju. Metodologia kalkulacji mierników została przedstawiona w rozdziale trzecim. Syntetyczne wyniki zaprezentowane zostały w rozdziale czwartym (w ramach badań statystycznych), natomiast wyniki szczegółowe, z uwagi na ich obszerność, są elementem dokumentacji z projektu badawczego.
Podczas realizacji drugiej części zadania czwartego przeprowadzono statystyczną analizę danych uzyskanych w ramach zadania trzeciego i pierwszej części zadania czwartego. Tę część zadania poprzedzono zbudowaniem tzw. wskaźnika ujawnień korporacyjnych (Polish Corporate Disclosure Index, PCDI), a następnie zbadano związek między poziomem ujawnień mierzonym za pomocą PCDI a zmiennymi opisującymi stopień ochrony inwestorów i pozycję konkurencyjną. Wykorzystano modele regresji liniowej oraz uporządkowane modele logitowe. Analizie poddano także relację wybranych zmiennych w szerszym kontekście przedsiębiorstw pozagiełdowych z bazy danych InfoCredit. Dla analizowanej próby spółek giełdowych dokonano także analizy czterech części składowych indeksu PCDI: (1) ujawnienia obowiązkowe finansowe, (2) ujawnienia dobrowolne finansowe, (3) relacje z otoczeniem, (4) sprawozdanie z działalności. Ustalono też związki korelacyjne tych składników PCDI ze zmiennymi określającymi stopień ochrony inwestorów i pozycję konkurencyjną. Wyniki przeprowadzonych badań statystycznych zaprezentowane zostały w rozdziale czwartym oraz w załącznikach 10-14. W ramach piątego zadania badawczego sformułowane zostały wnioski w zakresie kierunków zmian w sprawozdawczości biznesowej spółek notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych. Wskazano na związki pomiędzy zakresem ujawnień a ochroną inwestorów i pozycją konkurencyjną oraz pożądane kierunki rozwijania zakresu ujawnień dla spółek notowanych w celu poprawy ochrony inwestorów. Wyniki tej części badania zawarte są w rozdziale czwartym, w zakończeniu oraz w załącznikach 1-9 w zakresie rozszerzania zakresu ujawnień o elementy traktowane obecnie jako dobrowolne. Wyniki te zgodnie z intencją zespołu badawczego mogą stać się podstawą do budowania optymalnych rozwiązań w zakresie sprawozdawczości biznesowej zarówno dla pojedynczych przedsiębiorstw, jak i dla ustawodawców w zakresie rozwijania obowiązków w zakresie ujawnień.
Na potrzeby osiągnięcia celu głównego pracy postawiona została następująca hipoteza główna: wraz ze wzrostem ujawnień w raportach zwiększa się ochrona inwestorów, ale jednocześnie pogarsza się pozycja konkurencyjna spółek notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych. Na potrzeby przyjęcia lub odrzucenia (częściowego odrzucenia) hipotezy głównej postawiono cztery hipotezy cząstkowe.
Po pierwsze założono, że wraz ze wzrostem jakości ujawnień zmniejsza się ryzyko inwestycji w akcje danej firmy, co oznacza, że inwestor ma lepszą ochronę swojej inwestycji. Po drugie założono, iż wzrost jakości ujawnień, a więc poprawa ochrony inwestora jest skorelowana ze wzrostem poziomu kompetencji audytora badającego sprawozdania spółki.
Po trzecie założono, iż wzrost zakresu i jakości ujawnień może pogarszać pozycję konkurencyjną firmy mierzoną za pomocą miar wynikowych, takich jak udział w rynku czy wskaźniki finansowe. Miary wynikowe pokazują zwykle końcowy efekt realizacji strategii firmy, mają więc charakter ex post, tzn. pokazują to, co już zostało zrealizowane.
Po czwarte założono, iż wzrost zakresu i jakości ujawnień może pogarszać pozycję konkurencyjną mierzoną za pomocą tzw. miar prowadzących, takich jak jakość zarządzania, jakość produktów czy perspektyw rozwoju. Miary te zaliczane są do tzw. miar ex ante. Wskazują, czy firma zmierza w kierunku osiągnięcia w przyszłości pożądanych efektów finansowych. Pozwalają więc przewidywać, czy działania przedsiębiorstwa dają perspektywy na sukces rynkowy i finansowy.
Pierwsze dwie hipotezy pomocnicze miały za zadanie wsparcie przyjęcia lubodrzucenia pierwszej części hipotezy głównej, iż wraz ze wzrostem ujawnień w raportach zwiększa się ochrona inwestorów. Kolejne dwie hipotezy pomocnicze miały z kolei za zadanie wsparcie lub odrzucenie drugiej części hipotezy głównej, iż wraz ze wzrostem ujawnień w raportach pogarsza się pozycja konkurencyjna spółek.
Wprowadzenie
1. Ujawnianie informacji a ochrona inwestorów i pozycja konkurencyjna emitentów papierów wartościowych
1.1. Sprawozdanie finansowe i sprawozdanie z działalności jako element ochrony inwestorów
1.1.1. Cele sprawozdania finansowego
1.1.2. Założenia podstawowe sporządzania sprawozdań finansowych
1.1.3. Cechy jakościowe sprawozdań finansowych oraz ograniczenia dotyczące przydatności i wiarygodności informacji
1.1.4. Sprawozdania finansowe jako element raportów przekazywanych przez spółki publiczne
1.1.5. Uregulowania dotyczące sprawozdania z działalności obowiązujące w Polsce na tle wymagań Unii Europejskiej
1.1.6. Sprawozdanie zarządu (management commentary, MC) - dyskusja nad zawartością raportu
1.2. Raportowanie relacji z otoczeniem jako element ochrony inwestora
1.2.1. Uwagi wstępne
1.2.2. Raportowanie relacji z otoczeniem z punktu widzenia przedsiębiorstw
1.2.3. Użytkownicy raportów
1.2.4. Raport relacji z otoczeniem gwarantujący ochronę inwestorów
1.2.5. Wyniki badań nad zasadnością raportowania relacji z otoczeniem w celu ochrony interesów inwestorów
1.3. Ochrona inwestora oraz wskaźniki jej pomiaru
1.3.1. Ochrona inwestora - definicja
1.3.2. Wskaźniki pomiaru ochrony inwestora na rynku kapitałowym
1.4. Pozycja konkurencyjna emitentów papierów wartościowych oraz wskaźniki jej pomiaru
1.4.1. Pomiar pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstwa
1.4.2. Wskaźniki pomiaru pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstwa - wybór wskaźników na potrzeby badania
1.5. Uwagi końcowe
2. Analiza obowiązkowych i dobrowolnych ujawnień w sprawozdawczości biznesowej emitentów papierów wartościowych oraz ich pomiar
2.1. Uwagi wstępne
2.2. Analiza informacji dotyczących ochrony inwestora (obowiązkowe i dobrowolne ujawnienia w sprawozdawczości biznesowej emitentów papierów wartościowych)
2.2.1. Uwagi wstępne
2.3. Zakres ujawnień raportowanych w sprawozdaniu finansowym
2.3.1. Zasoby niematerialne
2.3.2. Zarządzanie ryzykiem
2.3.3. Wartość godziwa
2.3.4. Rachunkowość zabezpieczeń
2.3.5. Leasing
2.3.6. Segmenty działalności
2.3.7. Rezerwy
2.3.8. Zakres ujawnień raportowanych w sprawozdaniu z działalności
2.3.9. Zakres ujawnień w obszarze relacji przedsiębiorstwa z otoczeniem
3. Ochrona inwestora i pozycja konkurencyjna emitentów papierów wartościowych oraz ich pomiar
3.1. Ochrona inwestora
3.1.1. Zmienność kursów akcji
3.1.2. Audytor
3.2. Pozycja konkurencyjna
3.2.1. Udział w rynku
3.2.2. Pozycja kosztowa
3.2.3. Rentowność
3.2.4. Wskaźnik Pentor
4. Ilościowa analiza wpływu jakości ujawnianych informacji na ochronę inwestorów i pozycję konkurencyjną oraz budowa optymalnego modelu ujawnień
4.1.Uwagi wstępne
4.2.Statystyczny obraz ujawnień w próbie 48 wybranych spółek z Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie SA w latach 2[zasłonięte]005-20
4.2.1. Przygotowanie danych do analizy (preprocessing)
4.2.2. Wstępna eksploracja danych
4.3. Wskaźnik ujawnień korporacyjnych dla spółek notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie SA
4.3.1. Uwagi wstępne
4.3.2. Metoda obliczania wskaźnika PCDI
4.3.3. Wskaźnik PCDI dla spółek w próbie badawczej
4.3.4. Wartości PCDI dla innych spółek
4.4. Zmienne określające stopień ochrony inwestorów
4.4.1. Uwagi wstępne
4.4.2. Zmienne reprezentujące ochronę inwestorów
4.5. Zmienne określające pozycję konkurencyjną spółek
4.5.1. Uwagi wstępne
4.5.2. Zmienne reprezentujące pozycję konkurencyjną
4.6. Wpływ ujawnień na poprawę ochrony inwestorów oraz pozycję konkurencyjną spółek
4.6.1. Uwagi na temat dotychczasowych badań
4.6.2. Postawienie problemu badawczego
4.7. Ilościowa analiza wpływu ujawnień na poprawę ochrony inwestorów oraz pozycję konkurencyjną spółek
4.7.1. Skorelowanie poziomu ujawnień z wybranymi zmiennymi
4.7.2. Pojedyncze modele regresji liniowej i uporządkowanej regresji logitowej
4.8. Szersze ujęcie pozycji konkurencyjnej: wykorzystanie danych z bazy InfoCredit
4.9. Dezagregacja wskaźnika ujawnień korporacyjnych PCDI a ochrona inwestorów i pozycja konkurencyjna
4.9.1. Wielkości zdezagregowanych PCDI
4.9.2. PCDI1-PCDI4 a mierniki pozycji konkurencyjnej i ochrony inwestorów
Podsumowanie
Załączniki
Bibliografia
|
