Luźne zestawienie oddzielnych rozpraw, z których składa się publikacja napisanych w różnym czasie i dla różnych odbiorców ma tę zaletę, że czytelnik, zajmując się pojedynczym tematem, ma zawsze zamkniętą w sobie całość.
Według Pestalozziego trwałym elementem istoty człowieczeństwa są sprzeczności, które można wytłumaczyć rozdziałem egzystencji ludzkiej na trzy zasadniczo różniące się od siebie warstwy: naturalną, społeczną i moralną. Trzy ostatnie prace zawierają antropologię i teorię wychowania Pestalozziego. Czytelnicy, którzy przedkładają zapoznanie się najpierw z teorią, powinni przeczytać je na początku, w przeciwieństwie do tych, którzy woleliby w pierwszym rzędzie poznać myślenie Pestalozziego od strony praktyki wychowawczej.
Następną koncepcją, która powiązana jest z pedagogiką Pestalozziego i uzupełnia ją nowszymi wynikami dociekań psychologicznych jest metoda rozwiązywania konfliktów Amerykanina Thomasa Gordona. Gordon w toku badań nad autonomią i autentycznością jednostki nie stracił z oczu różnicy pomiędzy samorealizacją a realizacją własnego ,ja' (tzn. egoizmem). Metoda ta pomaga wywołać odpowiednią atmosferę, potrzebną dla rozwoju osobistych predyspozycji w ramach codziennych stosunków międzyludzkich.
Inne przemyślenia, które rozwinięte zostały w wielu artykułach, dotyczą zasady rezonansu wg Pestalozziego, rozróżnienia psychiki i ducha jak również psychologicznych obserwacji Alfreda Adlera.
Przedmowa autora
PRZYJAZNY STOSUNEK WOBEC SZKOŁY
Teoria człowieka według Pestalozziego
O istocie i możliwościach zawodu nauczycielskiego
Idea wychowania Pestalozziego
Całościowe traktowanie człowieka jako przewodnia idea pedagogiczna
Respekt przed dzieckiem
Naturalne kształcenie umysłu
Zasada bliskości
Rozwój predyspozycji manualnych
Rozwój predyspozycji przez ich użycie
Anielski krąg
Motywacja do osiągnięć poprzez zainteresowanie
Pobudzenie predyspozycji serca przez oddźwięk
Pielęgnacja stosunków międzyludzkich
Przyczyny i znaczeni walki o władzę
Zdolność rozwiązywania konfliktów
Stosunek do negatywnych emocji
O duchu przygotowania zajęć
Życie jako przygotowanie do zajęć
Potrzeba spokoju
Dostosowanie się do poziomu rozwoju uczniów
Wsłuchiwanie się w dziecko, zanim się je zacznie pouczać
Poważne traktowanie teraźniejszości uczniów
Znaczenie elementów estetycznych
Cud indywidualności
Rozwijać własną twórczość
Higiena psychiczna nauczyciela
We wszystkim serce
WŁADZA I AUTORYTET W WYCHOWANIU
Istota władzy
Władza i autorytet w wychowaniu
Podsumowanie
PRZYCZYNY I SPOSOBY ROZWIĄZYWANIA KONFLIKTÓW
O istocie konfliktu
Konflikty własne i cudze
Typowe przyczyny konfliktów
Dramatyzowanie konfliktu
Obchodzenie się z konfliktami z punktu widzenia Pestalozziego
Metoda rozwiązywania konfliktów według Thomasa Gordona
Unikanie konfliktów i inne pomoce
PEDAGOGIKA POTRZEB CZY WARTOŚCI?
Przeciwdziałanie jako konieczny element czynności pedagogicznych
Znaczenie potrzeb i wymagań w sytuacjach konfliktowych
Krytyka „pedagogiki potrzeb'
Wymagania pedagogiczne na bazie norm i wartości
Przeciwdziałanie dotyczące różnych zakresów wartości
Wychowanie w poszanowaniu wartości
We wszystkim miłość
KSZTAŁCENIE DUCHOWE JAKO PODSTAWA MORALNEGO WY¬
CHOWANIA
Podstawowe zadanie pedagogiczne
Co jest postawą pozytywnego działania?
Dygresja: życie duchowe jako baza jakości życia
Kształcenie duchowe w szkole
Bogactwo obrazów
Nauczyciel z sercem
Ożywienie uczuć
Ufność w intuicję
Efekty społeczne
O DUCHOWEJ KARMIE DZIECKA
Wewnętrzne obrazy jako podstawa działania
Karma duchowa jako zaspokojenie aktualnych potrzeb
Parę słów na temat pojęć „umysł' i „duch'
O istocie karmy duchowej
Wychowanie funkcjonalne i intencjonalne
Kształtowanie „odżywczego' środowiska
„Odżywcze' treści i czynności
Wszechobecny wróg: konsumpcja
KSZTAŁTOWANIE CZŁOWIEKA W EPOCE POSTMODERNISTYCZNEJ? — rozważania w oparciu o filozofię Pestalozziego
Odwołanie do filozofii Pestalozziego
Pestalozzi jako empirysta
Empiryka jako poglądowa metoda poznania
Istota człowieka
O zmiennym i niezmiennym
Przyczyna i istota zmiany społecznej
Błogosławieństwo i przekleństwo postępu
O istocie elektroniki
Epoka elektroniki
Konsekwencje dla kształcenia
„Nie' dla elektroniki — „tak' dla życia
INDYWIDUALIZACJA
Problem pojęcia
Indywidualizacja, a wychowanie we wspólnocie
Co to jest indywidualność
Instynkt samozachowawczy a życie wewnętrzne
Istota indywidualizacji
Życie wewnętrzne: między obiektywizmem a subiektywizmem
Rdzeń człowieka: źródło dobra czy zła?
Zadanie wychowawcy
Znaczenie osobowości wychowawcy
Co musi umieć indywidualizujący nauczyciel?
Zajęcia klasowe a indywidualizacja
Na zakończenie: zdanie Pestalozziego
TEORIA CZŁOWIEKA WEDŁUG PESTALOZZIEGO RÓŻNICA POMIĘDZY STANEM SPOŁECZNYM I MORALNYM W ODNIESIENIU DO TEORII PESTALOZZIEGO O TRZECH STANACH
Głos Pestalozziego
Stan społeczny a stan moralny
TEORIA WYCHOWANIA WEDŁUG PESTALOZZIEGO
Zgodność z naturą
Rozwijanie predyspozycji i zdolności
Rozwijanie predyspozycji przez ich używanie
Moc dążenia
Głowa, serce i ręka
Wielostronne, harmonijne kształcenie sił
Moc wspólnoty
Kształcenie serca
Prawa rozwoju
Dygresja: znaczenie matki
Kontynuacja: rozwój moralny
Rozwój predyspozycji intelektualnych
Zasada bliskości
Kształcenie formalne i materialne
Pogląd zewnętrzny i wewnętrzny
Rozwój zdolności manualnych
Znaczenie pracy
Zasada kompletności
Indywidualizowanie
Znaczenie rodziny
Stanowisko nauczyciela
