WIELOKULTUROWOŚĆ :
POSTULAT I PRAKTYKA
pod redakcją
Leszka Dronga i Wojciecha Kalagi
wyd. Katowice 2005, stron 285 , summ., Zsfg. ,
oprawa twarda foliowana, format ok. 15 cm x 21 cm
Nakład tylko : 250 + 50 egz. !!!
Z notatki wydawniczej :
Autorzy zamieszczonych w tomie esejów nie unikają konfrontacji z zasadniczymi kwestiami,
które stawia ekspansja wielokulturowości. Począwszy od dialektyki tożsamości i obcości,
poprzez strategie oporu i asymilacji, a skończywszy na hybrydyzacji i defiguracji, eksponują,
a czasem także kontestują przyjęte sposoby postrzegania i definiowania relacji między
kulturą a wielokulturowością. Tworzące część pierwszą - Konfrontacje - teksty odwołują się
do metaforyki oraz ilustracji przedstawiających ścieranie się kultur, problemy asymilacji
i negocjacji tożsamości indywidualnej oraz zbiorowej / grupowej.
Część druga - Perspektywy - zawiera próby spojrzenia na wybrane zjawiska związane
z wielokulturowością z różnych perspektyw, m.in. mitu globalizacji. Problem tożsamości -
i tożsamość jako problem - powraca w części trzeciej. Autorzy odnajdują jej przejawy
na płaszczyźnie jednostkowej tożsamości twórcy lub jego porte-parole, ale także
w wymiarze etnicznym i ogólnonarodowym, na emigracji i w ojczyźnie (często w ramach
tzw. wewnętrznej emigracji duchowej albo intelektualnej), wśród swoich i wśród obcych,
w bezpośrednim kontakcie z tym, co inne, jak również z perspektywy czasu
i dystansu przestrzennego / geograficznego.
WSTĘP :
Czy wielokulturowość ma w ogóle rację bytu? Jeżeli - jak twierdzi Tadeusz Rachwał
w otwierającym ten tom eseju Dylematy wielokulturowości? - już samo pojęcie wielokulturowości
jest oksymoroniczne, to czy rozważania na jego temat nie wiodą z definicji na manowce?
Czy możemy z perspektywy naszej kultury, perspektywy, którą identyfikujemy poprzez założenie
jej tożsamości i jednorodności, artykułować zjawisko wielokulturowości? Czy wielokulturowość
nie jest wreszcie już z założenia mnoga - wszak wymykając się dyskursowi tożsamości i homogenizacji,
przeciwstawia mu swą nieredukowalną poliwalencję i heterogeniczność? Wielokulturowość
w refleksji teoretycznej występuje przede wszystkim w postaci pytania - w tym elementarnego pytania
o warunki możliwości - oraz dylematu związanego z wyborem perspektywy analitycznej,
z wyborem kultury oglądu tego, co nazywa. A z punktu widzenia kultury wielokulturowość jest tym,
co jawi się pod postacią zewnętrzności, zagrożenia, odmienności, obcości.
Autorzy publikowanych w tych tomie esejów nie unikają konfrontacji z zasadniczymi kwestiami,
które stawia przed nami problematyczna ekspansja wielokulturowości. Począwszy od dialektyki tożsamości i obcości,
poprzez strategie oporu i asymilacji, a skończywszy na hybrydyzacji i defiguracji, eksponują, a czasem także kontestują
przyjęte sposoby postrzegania i definiowania relacji między kulturą a wielokulturowością.
Wpisują się tym samym w niejednoznaczną przestrzeń pomiędzy tym, co wielokulturowe, międzykulturowe i transkulturowe.
Namysł nad wielokulturowością jest, być może zbyt pochopnie, przyjmowany za dowód jej istnienia; możliwe, powtórzmy,
że wielokulturowość jest raczej tworem / produktem dyskursu, który służy jej rozpowszechnianiu.
W społeczeństwach, które zwykliśmy uważać za par excellence wielokulturowe, ujawniają się granice i tamy ekspansji
zainicjowanej przez zwolenników pluralizmu, otwartości oraz równouprawnienia kultur.
Przykład Stanów Zjednoczonych uzmysławia nam nieprzezwyciężalny paradoks wpisany w postawę wielokulturową:
postawa taka jest możliwa tylko z perspektywy pozakulturowej, niewpisanej w historię i politykę jakiegoś „tu i teraz"
Pojęcie wielokulturowości rzuca wyzwanie tożsamości podmiotu i przedmiotu. Jakby tego było mało, wielokulturowość,
godząc się na współistnienie mnogości sposobów rozumienia kultury, godzi jednocześnie w swą własną tożsamość.
W tak zdefiniowanym obszarze badawczym tożsamość jest kategorią elementarną i nieuniknioną.
Poprzez próbę ujęcia wielokulturowości w kategoriach tożsamości i różnicy oswajamy wielokulturowość, redukujemy jej nadmiar,
szukamy do niej klucza. Tożsamość jest właśnie słowem-kluczem, którego używają autorzy esejów do otwarcia przed nami labiryntu
zależności pomiędzy poznającym podmiotem - zawsze wypowiadającym się z wnętrza pewnej kultury, nawet gdyby to była swoista kultura
wielokulturowości - a przedmiotem uwikłanym w dwojaki kontekst: horyzontalny - wytyczony przez najbliższe otoczenie,
i wertykalny - narzucony przez optykę podmiotu.
W otwierającym ten tom eseju Tadeusz Rachwał sięga w głąb freudowskiej interpretacji kultury i wydobywa na światło dzienne
jej wymiar antagonistyczny. Podobne w duchu eseje tworzące część pierwszą - Konfrontacje - odwołują się do metaforyki
oraz ilustracji przedstawiających ścieranie się kultur, problemy asymilacji i negocjacji tożsamości indywidualnej,
a także grupowej / zbiorowej. I tak, Kazimiera Szczuka, Krystyna Mazur i Tomasz Basiuk dopatrują się w utworach
Djuny Barnes, Narcyzy Żmichowskiej i Witolda Gombrowicza krytyki ideologicznych założeń dotyczących podmiotowości, ciała i pożądania.
O iście schizofrenicznym czy wręcz zabójczym dla tożsamości pisarza emigracyjnego zawieszeniu między obczyzną a ojczyzną
pisze Józef Olejniczak w eseju Tożsamość emigranta. Tomasz Łysak podnosi kwestię tożsamości językowej i asymilacji
w kontekście poholokaustowych utworów autobiograficznych pisanych przez imigrantki amerykańskie pochodzenia żydowskiego.
Z kolei w przewrotnie zatytułowanym tekście Adama Regiewicza Ich troje...? dochodzi do konfrontacji średniowiecznego
pojmowania świata Boga ze światem diabła, z tym, co obce, inne, potencjalnie zagrażające wspólnocie.
W eseju Katarzyny Smyczyńskiej stawką obok inności, jest także tożsamość gatunkowa - tożsamość rodzącego się
gatunku literackiego, za jaki autorka uznaje popularną (przede wszystkim anglojęzyczną) powieść kobiecą.
I wreszcie zamykający tę część esej Dariusza Trześniowskiego odwołuje się do modernistycznej antynomii wybitnej,
nonkonformistycznej jednostki i społeczeństwa polskiego w okresie kryzysu instytucji religijnych
i świadomości religijnej na początku XX wieku.
Jako wprowadzenie do tematyki dominującej w drugiej części tomu służyć może esej Marka Jezińskiego,
który podejmuje próbę spojrzenia na wybrane zjawiska związane z wielokulturowością z perspektywy mitu globalizacji.
Z kolei specyficznie literacki, bo naznaczony gombrowiczowskim poczuciem groteskowości, jest ogląd autorytetu politycznego,
jaki proponuje w swoim tekście Maciej Nowak. Rafał Szczerbakiewicz zabiera czytelnika na kresy europejskich doświadczeń
- do Sycylii, zachęcając do spojrzenia na kulturę tej wyspy oczami współczesnych pisarzy polskich.
Odwrotną optykę wprowadza Beata Abdallah, przedstawiając stereotyp Słowian funkcjonujący wśród mieszkańców
średniowiecznego imperium muzułmańskiego. Podobny, słowiański kontekst dominuje w eseju Łucji Demby,
która skupia się na twórczości filmowej Nikity Michałkowa. Na koniec Ewa Tichoniuk kreśli wizerunek włoskiego pisarza
Prima Leviego jako uważnego obserwatora rzeczywistości i zarazem wizjonera zepchniętego na margines społeczeństwa.
Problem tożsamości - i tożsamość jako problem - powraca w trzeciej części, którą otwiera esej Jadwigi Zieniukowej
Kaszubskość i polskość w komunikacji językowej i świadomości Kaszubów, podejmujący kwestię odrębności etnicznej
i etnolingwistycznej ludności kaszubskiej zamieszkującej obszar polskiego Pomorza.
Mała ojczyzna, zakorzenienie, swój i obcy - to również kluczowe pojęcia w tekstach Tomasza Cieślaka,
który opisuje oscylacje bliskości i dalekości w twórczości Aleksandra Jurewicza, oraz Tatiany Czerskiej,
odnajdującej dynamiczny i niejednoznaczny e-kodeks ogląd tożsamości w prozie Zbigniewa Żakiewicza.
Autorka eseju poświęconego wielokulturowej tożsamości Romana Brandstaettera, Anna Wieczorek,
zwraca również uwagę na wpływ otoczenia, w tym wypadku rodzinnego miasta, Tarnowa,
na kształtowanie się poczucia przynależności narodowej i kulturowej pisarza.
I wreszcie na zakończenie jeszcze jeden wyrazisty przykład tożsamości emigracyjnej, naznaczonej konfrontacją
z inną kulturą i językiem, konfrontacją, której zapis możemy odnaleźć, zdaniem Marzeny Woźniak-Łabieniec,
w twórczości Czesława Miłosza.
Wielokulturowość zatem niejedno ma imię i niejedną formułę. Odnajdujemy jej przejawy na płaszczyźnie jednostkowej
tożsamości twórcy lub jego porte-parole, ale także w wymiarze etnicznym czy ogólnonarodowym; na emigracji i w ojczyźnie
(często w ramach tzw. wewnętrznej emigracji duchowej albo intelektualnej); wśród swoich i wśród obcych;
w bezpośrednim kontakcie z tym, co inne, jak również z perspektywy czasu i dystansu przestrzennego / geograficznego.
Wielokulturowość jawi się tutaj jako strategia asymilacji, ale także zagrożenie dla tożsamości, dla elementarnego poczucia
zakorzenienia w egzystencjalnym „tu i teraz" podmiotu. I dlatego możemy śmiało mówić o czymś w rodzaju lekcji wielokulturowości,
nauki, do której zachęca nas współczesność, nieodwracalnie naznaczona mnogością i niejednokrotnie dramatyczną bliskością
odmiennych kultur. Jak pokazują wydarzenia historyczne ostatnich lat, jest to lekcja, którą warto odrobić...
SPIS TREŚCI :
Wstęp
Tadeusz Rachwał — Dylematy wielokulturowości?
Konfrontacje
Kazimiera Szczuka, Krystyna Mazur, Tomasz Basiuk — Groteska i wzniosłość. Strategie oporu wobec
koncepcji tożsamości, ciała i pożądania w powieści modernistycznej i w gotyku na przykładzie Nightwood, Ferdydurke i Poganki
Józef Olejniczak — Tożsamość emigranta
Tomasz Łysak — Próba scalenia tożsamości: proza autobiograficzna Helen Epstein i Evy Hoffman
Adam Regiewicz — Ich troje...? Problem kategorii „obcego" w średniowiecznej kulturze
na przykładzie civitas Dei — civitas diaboli
Katarzyna Smyczyńska — Między innością a normalizacją. Implikacje zmiany dyskursywnej w popularnej
anglojęzycznej literaturze kobiecej
Dariusz Trześniowski — Sytuacja polskiego inteligenta wobec modernistycznego kryzysu Kościoła.
Przypadek Tadeusza Micińskiego
Perspektywy
Marek Jeziński — Globalizacja wobec mitu i tendencji mitologicznych w dyskursie politycznym u progu XXI wieku
Maciej Nowak — Papa, Narcyz i to inne, czyli literackie defiguracje autorytetu politycznego w kulturze
Rafał Szczerbakiewicz — Kresy europejskich doświadczeń. Kultura Sycylii w spojrzeniu polskiej literatury współczesnej
Beata Abdallah — Słowianie w oczach średniowiecznych pisarzy arabskich
Łucja Demby — Urga, czyli pamięć ziemi
Ewa Tichoniuk-Wawrowicz — „Jestem centaurem". Twórczość Prima Leviego
Tożsamości
Jadwiga Zieniukowa — Kaszubskość i polskość w komunikacji językowej i świadomości Kaszubów
Tomasz Cieślak — Oscylacje bliskości i dalekości, obcości i swojskości w Lidzie ekodeks oraz
Pan Bóg nie słyszy głuchych Aleksandra Jurewicza
Tatiana Czerska — Gra o tożsamość. Dylematy wielokulturowości w prozie Zbigniewa Żakiewicza
Anna Wieczorek — „Biblio, ojczyzno moja..." - rzecz o wielokulturowości życia i poezji Romana Brandstaettera
Marzena Woźniak-Łabieniec — Późna poezja Czesława Miłosza jako zapis kształtowania się tożsamości podmiotu
Summary
Zusammenfassung
Stan bardzo dobry !
Nie wysyłam za pobraniem !
|
| |
| |
