WIELKORZĄDCY KRAKOWSCY KRAKÓW DZIAŁALNOŚĆ XVI WIEK

24-01-2012, 5:15
Aukcja w czasie sprawdzania była zakończona.

Aktualna cena: 40 zł

Użytkownik serdecznie

numer aukcji: 2039709571

Miejscowość Kraków

Koniec: 15-01-2012 20:03:35

PONIŻEJ ZNAJDZIESZ MINIATURY ZDJĘĆ ZNAJDUJĄCYCH SIĘ W DOLNEJ CZĘŚCI AUKCJI (CZASAMI TRZEBA WYKAZAĆ SIĘ CIERPLIWOŚCIĄ W OCZEKIWANIU NA ICH DOGRANIE)

PEŁNY TYTUŁ KSIĄŻKI - BIBLIOTEKA WAWELSKA 5

DZIAŁALNOŚĆ WIELKORZĄDCÓW KRAKOWSKICH W XVI WIEKU
AUTOR - ANTONI FRANASZEK
WYDAWNICTWO - MINISTERSTWO KULTURY I SZTUKI, ZARZĄD MUZEÓW I OCHRONY ZABYTKÓW, KRAKÓW 1981, WYDANIE - 1, NAKŁAD - 1000 EGZ.
STAN KSIĄŻKI - BARDZO DOBRY JAK NA WIEK (ZGODNY Z ZAŁĄCZONYM MATERIAŁEM ZDJĘCIOWYM)
RODZAJ OPRAWY - ORYGINALNA, MIĘKKA + OBWOLUTA
ILOŚĆ STRON - 216 + TABLICE I ROZKŁADÓWKI
WYMIARY - 24 x 17 x 1,4 CM (WYSOKOŚĆ x SZEROKOŚĆ x GRUBOŚĆ W CENTYMETRACH)
WAGA - 0,404 KG (WAGA BEZ OPAKOWANIA)
ILUSTRACJE - ZAWIERA
KOSZT WYSYŁKI - 8 ZŁ - KOSZT UNIWERSALNY, NIEZALEŻNY OD ILOŚCI I WAGI (NP. JEŚLI KUPISZ 7 KSIĄŻEK ŁĄCZNY KOSZT ICH WYSYŁKI WCIĄŻ BĘDZIE WYNOSIŁ 8 ZŁ), DOTYCZY PRZESYŁKI PRIORYTETOWEJ NA TERENIE POLSKI. ZGADZAM SIĘ WYSŁAĆ PRZEDMIOT ZA GRANICĘ. KOSZT WYSYŁKI W TAKIM PRZYPADKU, USTALA SIĘ INDYWIDUALNIE WEDŁUG CENNIKA POCZTY POLSKIEJ I JEST ZALEŻNY OD WAGI PRZEDMIOTU.

SPIS TREŚCI LUB/I OPIS - PRZYPOMINAM O KOMBINACJI KLAWISZY CTRL+F (PRZYTRZYMAJ CTRL I JEDNOCZEŚNIE NACIŚNIJ F), PO NACIŚNIĘCIU KTÓREJ Z ŁATWOŚCIĄ ZNAJDZIESZ INTERESUJĄCE CIĘ SŁOWO O ILE TAKOWE WYSTĘPUJE W TEKŚCIE WYŚWIETLANEJ WŁAŚNIE STRONY.

Od Autora

Publikowana praca stanowi próbę ukazania roli i znaczenia krakowskich wielkorządców w XVI wieku. Związani ściśle z zamkiem królewskim na Wawelu byli oni bliskimi współpracownikami monarchów, co szczególnie uwidoczniło się w czasach panowania ostatnich Jagiellonów.
Za podjęcie powyższego tematu jestem winien wdzięczną pamięć zmarłemu w maju 1976 roku prof. dr Józefowi Garbacikowi. Za przekazane zaś w trakcie pisania pracy wnikliwe, a równocześnie życzliwe uwagi składam serdeczne podziękowanie prof. dr Janowi Małeckiemu, doc. dr Stanisławowi Cynarskiemu oraz prof. dr Krystynie Pieradzkiej. Swoje podziękowanie kieruję również na ręce dyrektora Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu, prof. dr Jerzego Szablowskiego, z którego inicjatywy opracowanie niniejsze ukazuje się w serii wydawniczej Biblioteki Wawelskiej.

TREŚĆ

Od Autora......................... 5
Wstęp........................... 7
Geneza i historyczne przemiany urzędu wielkorządcy od w. XII
do XV........................... 12
Struktura administracyjna wielkorządów w w. XVI...... 20
System prowadzenia rachunkowości wielkorządów ej....... 39
Ekonomiczno-finansowe podstawy działalności wielkorządów. Dochody ........—.................. 53
Gospodarowanie funduszami wielko rządowy mi. Wydatki..... 101
Zakończenie........................ 116
Przypisy.......................... 123
Aneksy: Tablice....................... 162
Zestawienie źródeł i opracowań ............... 194
Resume.......................... 199
Indeks........................... 205
Spis tablic......................... 213
Spis map, planów i ilustracji ................ 215

SPIS TABLIC

1. Wykaz generalnych prokuratorów krakowskich w w. XV
2. Wykaz wielkorządców od początku w. XVI do r. 1615
3. Skład familii wielkorządowej
4. Wykaz miast i wsi należących do wielkorządów
5. Miasta i wsie wielkorządowe płacące należne czynsze
6. Dochody z podatku domowego i pierściennego
7. Dochody z łanów miejskich
8. Dochody od rzeźników
9. Dochody od piekarzy
10. Dochody od sukienników i postrzygaczy
11. Dochody od szewców
12. Dochody od garbarzy, krupników i garncarzy
13. Dochody z targowego i wolnicy
14. Dochody ze straży rybnej, od rybaków i ze sprzedaży śledzi
15. Dochody z karczmy, warzenia piwa i pędzenia gorzałki
16. Dochody różne
17. Zestawienie dochodów z miast w różnych latach
18. Zestawienie dochodów z miast za r. 1549/50
19. Zestawienie dochodów z miast w/g Lustracji 1564
20. Zestawienie dochodów z miast w r. 1574
21. Dochody od mieszkańców wsi tzw. czynszowych
22. Dochody od mieszkańców pozostałych wsi wielkorządowych
23. Szacunkowe dochody ze wsi uznawanych formalnie za wielkorządowe
24. Wysokość czynszów kmieci i zagrodników z 1 łana
25. Cena jednostkowa za zboże, ser i koguty
26. Dochody z folwarków wielkorządowych
27. Wysokość plonów w folwarku rakowickim w r. 1558
28. Przeznaczenie zebranych plonów w folwarku rakowickim w r. 1558
29. Wysokość plonów w folwarku rakowickim w r. 1574
30. Przeznaczenie zebranych plonów w folwarku rakowickim w r. 1574
31. Ceny zbóż w folwarku rakowickim w poszczególnych latach
32. Plony zbóż w folwarku czernichowskim w r. 1574 oraz ich przeznaczenie
33. Plony roślin uprawnych w r. 1574 w poszczególnych folwarkach
34. Dochód ze sprzedaży zbóż i siana w r. 1574 z czterech folwarków
35. Ceny zbóż w r. 1574 w poszczególnych folwarkach
36. Ilość kóp zboża w jednym stogu w poszczególnych folwarkach w/g Lustracji 1564
37. Ceny zbóż w/g Lustracji 1564
38. Dochód z hodowli w r. 1574 w poszczególnych folwarkach
39. Dochody z poradlnego i sepu w poszczególnych latach
40. Dochody z młynów wielkorządowych
41. Dochody z młyna Kutlowskiego w poszczególnych latach
42. Dochody ze słodu i przemiału zboża z młynów krakowskich i proszowickich w poszczególnych latach
43. Ilość sprzedanych miar słodu oraz uzyskane kwoty w młynie Kutlowskim
44. Cena żyta i pszenicy w poszczególnych latach
45. Dochody z młyna Kutlowskiego ze sprzedaży żyta i- pszenicy w poszczególnych latach
46. Dochody z młyna Rakowickiego w poszczególnych latach
47. Dochody z młyna Na Piasku w poszczególnych latach
48. Dochód z młyna Mikołajskiego w poszczególnych latach
49. Dochody, z młynów proszowickich
50. Zestawienie dochodów wielkorządowych według źródeł pochodzenia
51. Sumaryczne zestawienie dochodów wielkorządowych
52. Wykaz płac familii wielkorządowej
53. Wykaz płac familii folwarcznej
54. Wykaz płac czeladzi młyńskiej
55. Wydatki na wyżywienie familii wielkorządowej
56. Ilość korcy przeznaczonych na wyżywienie w folwarku rakowickim
57. Ilość korcy przeznaczonych na wyżywienie w folwarkach proszowickim i kucharskim
58. Zestawienie wydatków na potrzeby gospodarcze wielkorządów
59. Zestawienie dochodów i wydatków krakowskich młynów
60. Zestawienie całości wydatków wielkorządowych
61. Zestawienie całości dochodów i wydatków wielkorządowych
62. Wrydatki na materiały budowlane dla zamku i na transport
63. Wydatik na rzemieślników pracujących dla zamku
64. Zestawienie wydatków na roboty ciesielskie i murarskie
65. Zestawienie wydatków wielkorządowych oraz na roboty zamkowe Q6. Wydatki na materiały i robociznę na zamku
67. Różnorodne jednostki występujące w opracowaniu

SPIS MAP, PLANÓW I ILUSTRACJI

1. Dziedziniec arkadowy królewskiego zamku na Wawelu. Fot. S. Michta
2. Dawne pomieszczenie wielkorządowe na parterze skrzydła wschodniego zamku na Wawelu. Fot. S. Michta
3. Andrzej Kościelecki, fragment obrazu w muzeum klasztornym w Szczyrzycu, około 1515. Fot. E. Kozłowska-Tomczyk
4. Płyty nagrobne Seweryna Bonera i jego żony Zofii w kościele NP Marii w Krakowie. Fot. J. Krieger (Archiwum Fotograficzne Muzeum Historycznego m. Krakowa)
5. Fragment rachunków wielkorządowych 1556. Fot. S. Michta
6. Fragment rachunków wielkorządowych 1573. Fot. S. Michta
7. Fragment Lustracji wielkorządów krakowskich 1615. Fot. S. Michta
8. Fragment Lustracji wielkorządów krakowskich 1615. Fot. S. Michta Dobra wielkorządowe według Lustracji 1564 (wklejka po s. 52)
Plan sytuacyjny zabudowań na wzgórzu wawelskim (wklejka po s. 116) Schematyczny plan zamku królewskiego na Wawelu w w. XVI (wklejka po s. 316)

INDEKS

Albrecht Hohenzollern, wielki mistrz krzyżacki 54, 138
Aleksander Jagiellończyk, król polski 38, 57, 72, 127, 158, 161
Aleksander Włoch, właściciel cegielni 79, 111, 114
Alzacja 157
Anna Jagiellonka, królowa polska 113, 157, 158
Anna św.: ulica 97
Asth Fryderyk, lekarz 72
Barański, rajca krakowski 154
Bartłomiej (Bartosz) Obulcc z Góry, prokurator generalny 22, 130, 162
Bawół, w. należąca do m. Kazimierza 35
Berrecci Bartłomiej, architekt i ^rzeźbiarz 113, 117, 161
Biecz 10, 54, 55, 145
Bieniarz Mikołaj s. Gerlacha, młynarz ku-tlowski 94
Biruński Wojciech, pisarz wielkorządowy 133
Błeszczyński Mateusz (Blesiński), wielkorządca krakowski 67, 82, 83, 95, 144,160, 162
Bochnia 37; żupy 138
Bodzanta, prokurator generalny, arcybiskup gnieźnieński 15, 21, 34, 125, 126, 128, 134
Bolek, pomieszczenie w zamku 133
Bona Sforza, królowa polska 79, 85, 159
Bonar, staw w Czernichowie 89
Boner Franciszek 60, 96
Boner Fryderyk 144
Boner Jan młodszy, wielkorządca krakowski 9, 32, 34-36, 38, 50, 55, 73, 81, 95, 99, 104, 111, 114, 118, 129, 135, 143, 144, 158, 162
Boner Jan starszy, wielkorządca krakowski 11,23,25, 42^6, 49, 53, 54, 118-121,
135, 137-139, 146, 157, 159, 161, 162
Boner Seweryn, wielkorządca krakowski 9, 11, 25, 29, 44-50, 54, 55, 67,99, Ul, 118, 120, 121, 129, 140, 141, 159-162
Bonerowa Zofia, żona Seweryna 54
Bonerowie 21, 51, 121, 130
Borek Stanisław ks., dziekan krakowski, kolektor świętopietrza 38
Borzykowski Jakub, wiceprokurator 25
Borzymowski Marcin, prokurator generalny 23, 131, 159, 162
Borzymowski Mikołaj, ojciec Marcina 131, 159
Boturzyn zob. Jakub z Boturzyna
Boże Ciało: klasztor 80, 94, 96, 147, 154
Brzesko 131
Brzezinka, w. wielkorządowa 76, 82, 83, 164, 174, 175
Buczacz zob. Jan z Buczacza
Bucher Zygmunt, faktor króla Zygmunta I we Wrocławiu 47
Buda 127
Buszyna zob. Gronostagius z Buszyny; także świctosław Litwos z Buszyny
Bzowski, postrzygacz z Kleparza 64
Bydgoszcz 139
Castiglione Mikołaj, architekt i rzeźbiarz
111; wdowa 79 Casimiria zob. Kazimierz Castrum Cracoviense zob. Wawel — zamek
Chajduga, karczma 76, 82, 83, 164 Chełm, w, wielkorządowa 139, 181 Chełm zob. Mikołaj Probolowski z Chełmu Chełm Góra, młyn k. Czernichowa 82 Chęciny: kopalnia 141; żupnik 156 Chmiel Adam, archiwista, wydawca źródeł 9 Chodorowski, dzierżawca łąk w Płaszowie
Chojnice 16
Chotomski Jan, klucznik zamkowy 26 Chrząstowicz, pisarz zanikowy 30 Ciężkowice, m. królewskie 54, 55, 145 Cikowski Mikołaj, burgrabia zamku wawelskiego 160
Civitas Cracoviensis zob. Kraków Collegium Minus zob. Kapituła Mniejsza Cristinus zob. Krystyn, prokurator generalny Czarna Wieś, w. wielkorządowa 55, 56,
66, 135, 146, 164 Czarna Ulica, część Czarnej Wsi 135
Czapliński, dzierżawca karczmy 81 Czchów, m. królewskie 10, 23, 54-56, 145
164
Czechowski, właściciel wsi Zielonki 85, 151
Czernichów, folwark i w. wielkorządowa
32, 33, 55, 76, 81-83, 87, 88, 91, 94,
103, 109, 112, 120, 145, 148, 152, 154,
155, 164, 165, 174-177, 179, 182, 188
Curylo, burgrabia zamku wawelskiego 160
Czywiński Bartłomiej, podrzęczy (wice-
prokurator) 25 Czyżowski Melchior, podrzęczy (wice-
prokurator) 25, 27, 47, 48 Czyżowa Wola, w. królewska 59, 146
Danegell Erazm, właściciel wsi Mydlniki
60, 146
Dąbie, w, królewska 94, 135 Dąbrowski ks., kanonik krakowski 80 Decjusz Jodocus Ludwik, wielkorządca
krakowski 156, 157, 162 Decjusz Jodocus Ludwik (ojciec), historyk
43, 128, 138 Decjusz Ludwik, wielkorządca krakowski
110, 115, 143, 156, 162 Dembieński Jan, pisarz skarbowy 24 Dębniki, w. wielkorządowa 34, 36, 54, 55,
76, 78-80, 112, 132, 149, 154, 164, 165, 174-176
Dębno zob. Jakub z Dębna Dębny, młyn 54, 95, 153, 154 Dębski (Dąbski) Stanisław Rola podrzęczy
(wiceprokurator) 40, 137 Deresław z Rytwian, rycerz 72 Długa: ulica 97
Długopole (Dlugiepole), w. królewska 127 Dorotka: więzienie n Wawelu 136
Dottula Wespazjan (Wioch), podczaszy królowej Bony 79, 85, 96, 151, 154
Duńska Baszta zob. Jordanka
Duńska Wieża, dzisiaj nazywana Pawilonem Gotyckim 117, 157
Diirer Hans, malarz 121, 161
Dybkowski, szlachcic 84
Działyński Paweł h. Ogończyk 54
Elżbieta, królowa polska, żona Kazimierza
Jagiellończyka 158
Elżbieta, żona Spytka z Melsztyna 127 Europa 12, 13, 43, 124, 156
Fabian Włoch, właściciel cegielni 80, 111
Falęcki Marcin, dworzanin króla Zygmunta Augusta 54
Fedorowicz Kazimierz, historyk 15, 22
Florian św.: kościół 21, 22, 129; ulica 97
Florian z Siedmiogrodu, płatnerz królewski 153
Franciszek Florentczyk, murator królewski 114, 117, 121, 161
Franciszek z Miechowa, wikary katedralny 37, 38, 130
Franciszek św.: klasztor 31
Francja 108
Frankstin Jan, wrotny zamkowy, także klucznik 26, 131
Frejowicz Stanisław, klucznik zamku 132
Fuggerowie 46, 141
Galgaci (Galeaci) Guicciardini Florentczyk, murator królewski 114 Gdańsk 126, 145 Gerlach Mikołaj, młynarz 94, 96 Głogoczów, w. kościelna 77 Głogów 43
Gobelbudus, włodarz książęcy 124 Gnojeński Jędrzej, starosta korczyński 84 Gnojno zob. Pałka z Gnojna Góra zob. Bartłomiej Obulec z Góry Górnicki Łukasz, sekretarz królewski, pisarz 72
Grabowiecki Gabriel, starosta mławski 72 Gradowski Wawrzyniec, podrzęczy (wiceprokurator) 25
Gródecki Roman, historyk 40 Grodzka: brama 145; ulica 156
Gronostagius z Buszyny, wiceprokurator z Nowego Miasta Korczyna 126
Gród, starostwo na Wawelu 116, 117
Grunwald 16
Gruszecki Antoni, superintendent zamku 132
Gruszowski, właściciel karczmy 150
Gryzelda księżna, żona Leszka Czarnego 125
Grzechinia, w. wielkorządowa 55, 73-76, 80, 95, 99, 144, 164, 165, 174-176, 182
Grzegorz, kowal 112
Grzegorz z Lubrańca, prokurator generalny 22, 116, 119, 130, 159, 162
Grzegórzki, w. należąca do Krakowa 135
Henryk Walezy, król polski 85, 93, 108,
113, 115, 149, 151, 157 Herman, prokurator generalny 14, 15, 21,
125, 129
Hinczka, podskarbi królewski 39 Hungaria zob. Węgry
Iwkowa, folwark oraz w. wielkorządowa 55, 76, 81, 85, 87, 89, 144, 145, 149, 151, 164, 165, 174, 175
Iwo z Obychowa, prokurator generalny 22, 130
Istula zob. Wisła
Jadwiga bł. królowa, żona Władysława Jagiełły 110, 126, 156, 157
Jadwiga, żona Mikołaja Castiliogne 79, 111, 150
Jagiellonowie 34, 116, 119, 134, 157
Jakub z Boturzyna, prokurator Generalny 22, 130, 162'
Jakub z Dębna, starosta krakowski 160
Jan, biskup krakowski zob. Jan z Rzeszowa
Jan Gałka z Niedźwiedzia, prokurator generalny 130, 162
Jan Jordan z Zakliczyna, wielkorządca krakowski (magnus procurator) 38, 42, 117, 119, 131, 137, 159, 162
Jan Kazimierz, król polski 28, 132, 148
Jan Olbracht, król polski 17, 53, 62, 72,
158, 159, 161
Jan III Sobieski, król polski 25, 131, 132 Jan z Buczacza, cześnik 72
Jan z Rzeszowa, prokurator generalny, biskup krakowski 18, 22, 128, 130, 162
Jan z Tęczyna, wojewoda krakowski 127
Jan św.: ulica 97
Januszowke, w. królewska 76, 86, 145, 175, 176
Jarochowska, mieszczka krakowska 67
Jordanka, baszta 34, 114, 116, 117, 136, 158, 159
Kaczorowski Stanisław, klucznik zamkowy
28, 132
Kadzice, folwark i w. wielkorządowa 32, 33, 55, 76, 81, 84, 87, 89, 120, 155, 164, 165, 174-177, 179-181, 188 Kamieniec Podolski 141 Kamienny młyn 54, 95, 96, 97-99, 103,
106, 120, 153, 154, 182 Kapituła Mniejsza 109, 143, 156 Karwasińska Jadwiga, archiwista, historyk 40 Katarzyna Jagiellonka, córka Zygmunta I
i Bony 158
Katarzyna, mieszczka krakowska 38 Katarzyna św.: kościół i klasztor 31, 80,
131, 159
Kazimierz, m. królewskie 31, 34, 35, 36, 38 53, 55, 57-60, 64, 65, 68-72, 74, 80, 96, 112, 134, 135, 137, 145-147, 154, 164-169, 171-173
Kazimierz Jagiellończyk, król polski 16, 22, 43, 53, 61, 66, 72, 80, 126, 127, 128, 153, 158 Kazimierz Wielki, król polski 15, 17, 21,
94, 116, 119, 125, 157, 158, 159 Kesinger Mikołaj, mieszczanin krakowski
22, 128
Kesinger Walter (z Trzebini), prokurator generalny 18, 22, 40, 128, 130, 137, 162 Kierst Władysław, historyk 7, 9, 13, 15,
18, 22, 25, 55, 57, 58, 153, 155 Kleparz 34-36, 55, 57-59, 61, 63, 64, 69, 74, 97, 112, 134, 145, 147, 164-167, 171-173
Kobieca baszta (Panieńska) 136 Kopytkowa, w. królewska 76, 82, 83, 145,
150, 164, 174, 175 Korczyn: starostwo 138; wiceprokuratoria
39 Koszyczek Piotr, ślusarz 112
Koszyczki, m, wielkorządowe 53-55, 57-61, 63, 66, 69-70, 75, 94-97, 144, 145, 147, 151, 154, 155, 164-166, 168, 169, 171, 172, 182, 188 Kościelecki Andrzej, wielkorządca krakowski II, 18, 19, 21, 25, 42-44, 46, 49, 119, 120, 129, 137-140, 159, 162 Kowalski Wincenty, klucznik zamkowy 132 Kozanecki Jan, klucznik zamkowy 26 Kraków 9, 14, 16-18, 20, 31, 34-37, 43, 53-55, 57, 59-61, 63, 65, 68, 69, 80, 92, 94-96, 99, 110, 121, 128, 131, 134, 135, 139, Ml, 142, 144-146, 148, 150, 152, 153, 157, 159-161, 164, 165-169, 171-173, 186
Królówka (Królewka), w. królewska 55, 75 Krupniki: ulica (Krupnicza) 134 Krzyżacy 16, 126, 137 Krzyżanowski Stanisław, księgarz i wydawca 40 Krystyn, prokurator generalny 20, 21, 126,
128 Książ: powiat 152
Kuchary, folwark oraz w, wielkorządo-wa 32, 33, 53-55, 76, 81, 83, 84, 87, 89, 94, 95, 105, 120, 145, 151, 155, 164, 165, 174-177, 179-182, 188, 189 Kula, prokurator krakowski 21, 126 Kurza Noga, gotycka budowla zamkowa
156, 157
Kury Wojciech, klucznik zamkowy 27 Kutlowski młyn 31, 54, 94-98, 106, 108,
133, 143, 153, 154, 182, 184, 186 Kutrzcba Stanisław, historyk prawa i ustroju 9, 25, 28, 29
Lanckorona, zamek królewski 17
Lang Jerzy, dzierżawca Proszowic 53, 145
Ląd: klasztor 124
Leon X, papież 141
Lelów: powiat 92, 152
Leszczyc, herb 54
Leszczyna, w. wielkorządowa 55, 75
Leszek Czarny, książę 125
Liebenthal Andrzej, młynarz królewski 9^
Licznerski Michał, pisarz wielkorządowy 2C.
Upną Wol», folwark i w. królewska 86
87, 90, 145, 164, 175-177 Litwa 42, 160 Lubcza Duea, w. kościelna 54
Lubcza Maia, w. kościelna 54
Lublin 37
Lubraniec zob. Grzegorz z Lubrańca
Lubranka (Senatorska) baszta 116, 135
158, 159
Ludwik Węgierski, król polski 11, 13, 91 Lutko, pisarz skarbowy 127 Lutko Jan z Brzezia, biskup krakowski 128 Lutko z Tokar, prokurator generalny 22
130, 162
Łabędź, herb 128
Łaska Beata z Odrowążów, wojewodzina
sieradzka 154
Łaski Jan, krajczy koronny 80, 145 Łaszczyńska Olga, historyk, wydawca źródeł 142
Łąki, w. królewska 127 Łęczyca: archidiakon 21; prokurator 14 Łętkowice, w. wielkorządowa 32, 55, 56,
75, 139, 151, 164
Łobzów: dwór 48, 134, 164; folwark 33; tenuta 181; w. królewska 55, 56, 81, 85, 87,90, 144, 146, 153, 155, 175-177, 188 Łuczanowice zob. Piotr z Łuczanowic Łuczyce zob. Szafraniec Piotr z Łuczyc Łuczyński Jan, burgrabia zamku wawelskiego 30 Ługowski Szymon, pisarz skarbowy 144
Maciej, prokurator 14, 125
Maciej, ślusarz 112
Maciejowski Bernard, wielkorządca (mag-
nus procurator) 50, 107, 111, 162 Maków Podhalański, w. królewska 150 Maleczkowski Michał, wielkorządca (mag-
nus procurator) 36, 38, 162 Małecki Jan, historyk 9, 55, 145 Małopolska 15, 125 Marcin, mistrz ciesielski 115 Marcin Czech, dzierżawca młyna tocznego
153
Maria, córka Ludwika Węgierskiego S Mazurkiewicz, wrotny zamkowy 28, 132 Maski, właściciel karczmy 151 Merlini Dominik, architekt 132 Michał, malarz 161 Michał, prepozyt z Miechowa 130 Michał Korybut Wiśniowiecki, król polski 135
Miechów: klasztor boźogrobców 181; zob. też Franciszek z Miechowa
Mieszko Stary, książę 124
Mika Stanisław, dzierżawca młyna 154
Mikołaj Jordan, wielkorządca (magnus procurator) 21, 43, 117, 119, 129, 139, 162
Mikołaj Pieniążek z Witowic, prokurator 130, 162
Mikołaj z Pińczowa, murator 114
Mikołaj Probolowski z Chełma, prokurator 22, 162
Mikołaj z Zakrzowa, tenutariusz 20, 57, 127, 128, 130, 162
Mikołajska: brama 94, 145, 154; ulica {św. Mikołaja) 97
Mikołajowa wdowa zob. Castiliogne Mikołaj v
Miłocice, w. wielkorządowa 85, 145, 164, 175-177; folwark 56, 87, 90
Mirów, w. kościelna 127
Mbctura, klucznik zamkowy 132
Mogiła: klasztor 31, 96
Mojecki Stanisław, klucznik zamkowy 26
Mora wieki Jan, szlachcic 38, 137
Mordbir Jan, młynarz królewski 94
Mordbirowie: rodzina 94
Moskwa: państwo 54
Mstyczów zob. Jan Płaza z Mstyczowa
Mścigneus, prokurator generalny 129
Mulicz, dziesiętnik (decimator) 133
Mydlniki, w. kościelna 146
Na Piasku, młyn 94, 97, 106, 155, 182, 184,
185
Na Błoniu zob. Proszowice: młyny Nieciecki Jan, wrotny zamkowy 132 Nieciecza, rzeka 65, 66, 134, 146 Niedźwiedź zob. Jan Gałka z Niedźwiedzia Niemiec, postrzygacz na Kleparzu 64 Niepołomice: dwór 48; wiceprokurator 39 Nieszawa: statuty 16, 17, 53 Niewierski, właściciel domu w Wieliczce
58
Nikiewicz, klucznik zamkowy 132 Norbertanki: klasztor 30 Norymberga 22, 121, 128 Nowe Miasto Korczyn 22, 84, 125, 126,
151 Nowa Wieś, w. wielkorządowa 55, 56, 164
Obychowo zob. Iwo z Obychowa Ocieski Jan, kanclerz w. koronny 36 Ogończyk, herb 54 Ogrodzieniec, zamek 161 Ojców, zamek 127 Okalin zob. Wilhelm z Okalina Oksa, herb 22 Olbromka zob. Lubranka Oleśnicki Zbigniew, kardynał, biskup krakowski 80
Olkusz: kopalnia 141; żupnik 156 Olsztyn: zamek 127; starostwo 138 Opacki Mikołaj, wielkorządca 122, 162 Opacki Zygmunt, wielkorządca 26 Opatów: dziekan 21 Opoczno, miasto 126 Oświęcim 68, 82, 138
Padovano Jan Maria, rzeźbiarz 114 Palczowski (Palczewski) Jan, szlachcic 150 Panieńska baszta zob. Kobieca Parczów 27
Pawilon Gotycki zob. Duńska Wieża Pełka z Gnojna, prokurator krakowski 126 Petrus (Petrassius), prokurator generalny
125, 129
Pędzkhów, jurydyka m. Krakowa 155 Piaseczny młyn zob. Na Piasku Piastowie 15, 18 Piekosiński Franciszek, historyk, wydawca
źródeł 9, 16, 39, 40 Pieskowa Skała, zamek 17, 126 Pierzchowiec, w. królewska 54, 55, 75 Pińczów zob. Mikołaj z Pińczowa Piotr, klucznik zamkowy 26 Piotr, pisarz wielkorządowy 92 Piotr z Łuczanowic, prokurator generalny
130, 162
Piotrków: sejm 17, 53, 118, 145, 146 Płaza Jan z Mstyczowa, wielkorządca 38,
78, 83, 98, 147, 150, 162 Płaszów, folwark i wieś wielkorządowa 30,
34, 54, 55, 75-78, 80, 89, 150, 164,
165, 174-176
Pod Baranami, kamienica 110 Podbrzezie, osada rybacka 60, 67, 68, 148 Podedworny zob. Proszowice: młyny Poddebice zob. Stanisław z Poddebic Podgórny zob. Proszowice: młyny Podłazienny zob. Proszowice: młyny
Podole 139
Podzamcze wawelskie 34, 37, 38, 55, 57,
60, 64-, 68, 70, 96, 145, 163, 165, 167,
169, 171-173
Polska 9, 13, 14, 22, 59, 69, 79, 85, 141, 151 Pomorze 137
Pons Regalis zob. Stradom Postękalski Tomasz, podrzęczy (wicepro-
kurator) 25 Poznanitą,, doktor, właściciel młyna 80,
154
Półwsie (Pólwieś), w. kościelna 135 Prandota, burgrabia zamku wawelskiego
160 Praszot Bartłomiej, właściciel cegielni 79,
111, 150
Prądnik, rzeka 31, 94, 95, 108, 144 Proszowice: miasto 35, 41, 55, 58, 59, 60, 62-64, 68, 70, 73-75, 94, 96, 97, 109, 145, 148, 155, 156, 163, 165-169, 171-173, 177-181, 186, 188, 189; folwark 32, 33, 87, 89, 102, 105, 120, 134; młyny 32, 48, 53, 95, 133, 154, 182, 186 Prusy 42 Przeginia, w. wielkorządowa 76, 82, 145,
164, 174, 175
Przegorzały, w. kościelna 67 Puck Dominik, klucznik zamkowy 132 Putanowicz Kazimierz, klucznik zamkowy 132
Rabsztyn, zamek 17 Rabsztyn, dom na Podzamczu 106 Radom, starostwo 138
Rakowice; folwark i w. wielkorządowa 32-34, 51, 55, 61, 76, 81, 87, 95, 103, 105, 109, 142-145, 149-152, 164, 165, 174, 175-178, 180, 181, 188, 189; młyn 97, 106, 155, 182, 184 Rawa Mazowiecka 110, 143, 156 Regnum Poloniae zob. Polska Rózga Sebastian, chłop, wybraniec 84 Rudawa, rzeka 31, 38, 61, 66, 77, 94, 95,
108, 144, 146, 149 Rutkowski Jan, historyk !3 Rybicka Elżbieta, żona pisarza wielkorzą-
dowego 30, 133
Rylski Franciszek, wielkorządca 84,122,162 Rytwiany zob. Deresław z Rytwian
Rzeszów zob. Jan z Rzeszowa Rzym 137, 139
Sandomierz: prokurator 14, 15, 18
Saszor, herb 150
Sącz: wiceprokurator 39
Schiling Jurek, klucznik 26
Sebastian, dziesiętnik (decimator) 133
Senatorska baszta zob. Lubranka
Sepna kamienica 107, 108
Siedmiogród zob. Florian z Siedmiogrodu
Sieklec, rzeczka, dopływ Szrenią wy 95
Siemichów (Siemiechów), w. królewska
54, 55, 75, 145
Sierakowice, w. królewska 55, 75 Skałka: przeor 80 Skarbowa baszta zob. Lubranka Skaryszów: prokurator 126 Skawa, rzeka 95
Skotniki, w. wielkorządowa 27, 36, 55, 75, 77, 80, 144, 149, 174, 175, 176; folwark 109, 164, 165 Skotniczanie 149 Sławkowska ulica 97
Słomniki 41, 53-57, 59, 60, 62, 65, 66, 68, 69, 75, 94-97, 145, 164, 166-169, 171-173, 188 Stomniczki, folwark 56, 86, 87, 90, 145,
164, 175-177
Sobótka, w, królewska 127 Soderm, karzeł króla Henryka Walezego
85, 151
Sokolowski Marcin, podrzęczy (wiceprokurator) 140
Spieszyński Sebastian, dzierżawca karczmy
83 Spytek z Melsztyna, wojewoda krakowski
17, 127
Spytek z Tarnowa, podskarbi koronny 42 Stanisław z Poddębic, prokurator generalny
22, 162
Stano Jan, właściciel cegielni 111 Stara Wisła, rzeka 67 Stary Koń, herb 54 Stefan Batory, król polski 26, 27, 145 Stefan, prokurator krakowski 125 Stopnica, jw. królewska 54, 55, 75, 145 Stradom 34-36, 38, 55, 57-60, 68, 69, 96,
112, 130, 134, 137, 145-147, 163, 165,
166, 169, 171-173
Strasz Mikołaj, dworzanin Władysława Jagiełły 17
Strasz Walenty, szlachcic 137 Stróża, w. królewska 54, 55, 75, 145 Stróżka Wola, w. królewska 55, 75, 145 Stryszawa, w. szlachecka 150 Strzała, dzierżawca karczmy 83 Strzelce zob. Wątróbka Klemens ze Strzelc Strzeszkowski Jan, pisarz wielkorządowy 25 Sucha, w. szlachecka 150 Sucheni-Grabowska Anna, historyk 54 Sulko, prokurator generalny 21, 126 Sulikowski Mateusz, rajca kazimierski 35,
36
Sułoszowa, w. kościelna 17 Suski Kacper, złotnik i 11, 150 Szafraniec Krzysztof 136 Szafraniec Piotr młodszy 127 Szafraniec Piotr starszy 17, 126 Szafraniec Stanisław, burgrabia zamku wawelskiego 160 Szafrańcowie 126 Szczepańska ulica 97 Szczyrzyc: powiat 92, 152 Szeligi, w szlachecka 129. Szewska brama 95, 153 Szlachecka baszta 136 Szpitalna ulica 97 Szreniawa, rzeka 71, 83, 95, 154 Szwarc Jerzy, mistrz stolarski 51 Szydłowiecki Jakub, podskarbi 138 Szydfowiecki Krzysztof, wojewoda krakowski 27
Szydłowiecki Mikołaj, podskarbi 43, 138 Szyszko-Bohusz Adolf, architekt, kierownik odbudowy wawelskiego zamku 29
Śmitowice, w. królewska 55, 75 Świctosław Litwos z Buszyny, prokurator generalny 22, 162
Świdnicka ulica 97
Tarnów 37
Tarnów zob. Spytek z Tarnowa
Tatarzy 26, 48, 93, 104, 105, 107, 131, 141,
142, 156, 163, 187, 188 Tatry 46
Tauerbach Sebastian, snycerz 121 Tenczyn zob. Jan z Tęczyna Tokary zob. Lutko z Tokar
Tomkowicz Stanisław, historyk sztuki
25-29, 116, 117
Tomasz, murator zamkowy 114, 144 Tomasz, piwniczny zamkowy 107 Toruń 126 Tretko Jan (Tricius Joannes), nadworny
malarz króla Sobieskiego 26, 131, 132 Trevano Jan, architekt 122 Trojanowice, w. wielkorządowa 55, 56,
75, i 64; folwark 32 Trzciński Jan, podrzęczy (wiceprokurator)
25
Trzebinia zob. Kesinger Walter z Trzebini Trzemeszno: klasztor 124 Tymbark, m. królewskie 10, 54, 55, 56,
145, 164; tenuta 145 Tyrzyński, klucznik zamkowy 132
Ujście Solne: wiceprokurator 39
Valtherus procurator generalis zob. Kesinger Walter
WTacław II, król czeski 14
Warszawa 9, 54, 90, 110
Wawel 7-9, 11, 20, 23, 25-27, 29,-31, 79,99, 102, 106, 108, 110, 111, 113-122, 129, 130, 132, 136, 156, 157, 159, 160; kapituła katedralna 156; katedra 139, 156; kościół Św. Jerzego 130; więzienie 135; zamek 38, 41, 45, 47, 50, 71, 73-75, 78, 79, 81, 90, 100, 101, 104, 106, 108, 110, 111, 113, 115-118, 120, 143, 149, 150, 157, 159, 160, 191, 192
Wątróbka Klemens ze Strzelc, prokurator generalny 22, 162
Węgry 127
Wenecja: szkło 115
Wieliczka: miasto 55, 58, 82, 137, 145, 164, 165, 171-173; żupy 22, 41, 138
Wielogłowski Sebastian, członek Komisji Lustracyjnej 54
Wiesicki, ksiądz 61
Wielkopolska 15
Więckowski Jan Kanty, klucznik zamkowy 132
Wilhelm, kanonik wrocławski 130
Wilhelm z Okaliny, prokurator generalny 15, 125, 126, 129
Wisła, rzeka 30, 31, 36, 38, 67, 71, 75, 80, 81, 95, 108, lii, 132, 137, 148, 154
Wiślica 38, 39, 125, 126
Witowice zob. Mikołaj Pieniążek z Wito-wic
Witowski Stanisław, wielkorządca 30, 133, 147
Władysław IV Waza, król polski 30, 134 Władysław Jagiełło, król polski 15, 16, 24,
80, 126, 127, 131, 159, 160 Władysław Łokietek, król polski 14, 17,
21, 57, 94, 119, 125, 134 Władysław Odonicz, książę 124 Władysław Warneńczyk, król polski ] 7, 20,
54, 57, 127, 128 Włochy 44, 85, 151 Włodkowski Mikołaj, wrotny zamkowy 28,
132
Wojciech św.: kościół 159 Wojnicz, podrzęczy (wiceprokurator) 39 Wojnowski Marcin, wrotny zamkowy 27 Wola, w. królewska 54 Wolbromka zob. Lubranka baszta Wolf, mistrz ciesielski 115, 144 Wolski Mikołaj, marszałek w. koronny
122
Wrocław: faktor królewski 121 Wychowaniec Maciej, mistrz ciesielski
114 Wysocki Jan, szlachcic, dzierżawca młyna
85, 96, 154
Zabłocie, wieś 146
Zakliczyn zob. Jan Jordan z Zakliczyna Zakrzów zob. Mikołaj z Zakrzowa Zamek zob. Wawel
Zapolya Barbara, żona króla Zygmunta I
Starego 139 Zator: starostwo 138 Zawada, w. królewska 54, 145 Zawadka, w. królewska 55, 75 Zawisza z Kurozwęk, biskup krakowski,
kanclerz koronny 13
Zborowski Piotr, wojewoda krakowski 26 Zborowski Samuel 136 Zembocki, szlachcic 85, 151 Ziełiński, dzierżawca młyna 154 Zielonki, w. wielkorządowa 53, 55, 56,
75, 76, 81, 85, 95, 96, 149, 151, 164,
166, 174-176, 182 Złodziejska baszta 115, 118, 136 Zofia Jagiellonka, córka Zygmunta I
i Bony 158 Zwierzyniec; ogród królewski 30, 73, 108;
w. klasztorna 65, 134 Zybenbergier Walenty, płatnerz królewski
153 Zygmunt August, król polski 25, 26, 27,
35, 36, 38, 46", 54, 67, 69, 83, 104, 110,
115, 135, 144-146, 154, 157, 158, 160 Zygmunt, dzwon 109, 143, 156 Zygmunt, kuchmistrz królewski 79 Zygmunt I Stary, król polski 18, 21, 36,
38, 42, 43, 49, te, 67, 69, 83, 104, 110,
115, 135, M4-146, 154, 157, 159 Zygmunt III Waza, król polski 30, 36,. 61,
90, 121, 122, 134, 150, 157
Żarnowiec: wiceprokurator 39
Żydek Aleksy, rajca kazimierski 35, 36
Żydowska ulica 37
Żydzi 30, 60, 71, 72, 139, 148, 149

WSTĘP

Cel opracowania
W r. 1910 w warszawskim Przeglądzie Historycznym ukazała się praca Władysława Kiersta pt. Wielkorządy krakowskie w XIV-XVI stuleciu1, jak dotychczas jedyne opracowanie na ten temat2. Podjęcie tego problemu pozwoliło wówczas wyjaśnić niektóre zagadnienia z historii ustroju oraz dziejów gospodarczych kraju. Chociaż od tego czasu minęło już ponad 60 lat, podane tam fakty i ich interpretacje nie straciły nic ze swoich wartości naukowych. Oparte są bowiem na rzetelnych źródłach, głównie rękopiśmiennych. Tak wysoka ocena pracy Kiersta nie oznacza wszakże, iż problematyka krakowskich wielkorządów została przez niego całkowicie omówiona, a temat w pełni wyczerpany. Nie pretendował do tego sam autor, który, chociaż oparł się na szerokiej bazie źródłowej, stwierdza, że korzystał tylko z tych, do których mógł mieć dostęp3. Były więc materiały źródłowe, do których Kierst nie dotarł, co mogło stanowić zachętę do ponownego podjęcia zapomnianego przez historyków tematu, zwłaszcza że w ciągu minionych dziesiątków lat znaczna ilość archiwalnych źródeł dotyczących krakowskich wielkorządów została opublikowana4.
W podjętym na nowo temacie autor pragnie ukazać nie tyle strukturę organizacyjną wielkorządów, ile raczej wszechstronną działalność królewskich urzędników w w. XVI, zwanych początkowo generalnymi prokuratorami, a później wielkorządcami. Zadanie nie było łatwe, ponieważ zakres obowiązków krakowskich wielkorządców w omawianym okresie wybiegał daleko poza przyjęte ramy zarządzenia dobrami królewskimi. Wpływała na to, szczególnie w 1. poł. w. XVI, sytuacja ekonomiczno-finansowa kraju i związana z nią realizacja reform skarbowości oraz fakt niebagatelny w skali całego państwa—budowa renesansowego zamku na Wawelu. Różnorodną i wszechstronną działalność wielkorządców można sprowadzić do 3 dziedzin:
1. działalności administracyjno-sądowej w dobrach królewskich zwanych krakowskimi wielkorządami8,
2. działalności ekonomiczno-finansowej,
3. zarządzania wawelskim zamkiem.
Każda z wymienionych dziedzin stanowi szeroki wachlarz zagadnień i dysponuje bogatym zasobem archiwalnych źródeł. Konieczna była selekcja tak co do źródeł, jak i w zakresie problematyki. Stąd autor omawiając np. podstawy ekonomicznej działalności wielkorządców zajął się prawie wyłącznie źródłami i wysokością dochodów, a pominął sprawy bardzo istotne zresztą dla historyków, zwłaszcza zajmujących się problemami gospodarczymi, a mianowicie zagadnienia analizy produkcji rolniczo-hodowlanej wsi i folwarków, dynamiki rozwoju tejże produkcji, kształtowania się cen itp. Podobnie zwracając uwagę na zasługi wielkorządców dla budowy renesansowego zamku na Wawelu autor jedynie dotknął i krótko scharakteryzował takie problemy, jak: źródła siły roboczej, struktura płac, wykorzystanie materiałów itp6.
Dla osiągnięcia zamierzonego celu, jakim jest przedstawienie wszechstronnej działalności wielkorządców, poprzedzono omówienie głównych zagadnień przypomnieniem genezy urzędu prokuratora oraz przemian, jakim ulegał od w. XIII do końca w. XV. W rozdziale drugim scharakteryzowano strukturę administracyjną wielkorządów w w. XVI, ukazano grupy ludzi, przy pomocy których wielkorządca kierował folwarkami czy młynami, ściąga! daniny z podległych miast i wsi, zarządzał królewskim zamkiem na Wawelu. Kolejno zwrócono uwagę na podstawy działalności ekonomiczno-finansowej, przede wszystkim źródła dochodów, ich wysokość i związane z tym wydatki. Szczególne zasługi w skali ogólnopaństwowej położyli wielkorządcy w dziedzinie udoskonalenia rachunkowości własnej, a pośrednio królewskiej i państwowej. Temu problemowi poświęcono odrębny rozdział.
Przyjęcie wieku XVI jako ram chronologicznych dla niniejszego opracowania ma wielorakie uzasadnienie. Wielkorządcami byli wówczas -— szczególnie w 1. połowie stulecia — wybitni mężowie, których nazwiska zostały związane na trwale z takimi dziełami, jak reforma królewskiej i państwowej skarbowości, budowa i wyposażenie renesansowego zamku na Wawelu czy wreszcie procesem określanym jako walka o egzekucję dóbr koronnych.
Uwagi o źródłach
Materiały źródłowe dotyczące działalności krakowskich wielkorządców w omawianym okresie historycznym są bardzo bogate i różnorodne. Przyjmując jako kryterium ich przydatność dla rozwiązania zadań podyktowanych zakresem tematu podzielono je na kilka grup:
regestry rachunkowe pochodzące z kancelarii wielkorządowej, lustracje wielkorządowych dóbr oraz inwentarze wawelskiego zamku, podskarbińskie regestry rachunkowe oraz regestry małopolskich żup solnych,
akta kancelarii wielkorządowej, akta kancelarii królewskiej, akta kapituły katedralnej na Wawelu, akta kancelarii miasta Krakowa, konstytucje sejmowe, relacje, listy i kroniki.
Większość zachowanych XVI-wiecznych regestrów rachunkowych znajduje się w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie oraz w Bibliotece Czartoryskich Muzeum Narodowego w Krakowie. Pojedyncze zaś księgi zachowały się w różnych bibliotekach i archiwach krajowych, jak np. księga Rachunków Jana Bonera z r. 1558 w Bibliotece Raczyńskiego w Poznaniu. Niektóre księgi rachunkowe zostały opublikowane w wawelskich wydawnictwach z serii jfyódła do dziejów Wawelu7. Są to: Rachunki budowy zamku wawelskiego 1535, Rachunki generalne Seweryna Bonera 1545, Rachunki Jana Bonera 1558. Znaczną ilość fragmentów wielkorządowych rachunków, odnoszących się do budowy wawelskiego zamku, opublikował Adam Chmiel8. Cenne materiały, wykorzystane w pracy, są zawarte w wydanej przez J. Małeckiego Lustracji województwa krakowskiego 15649, oraz w rękopiśmiennych lustracjach z r. 156910, 161511 i 166012. Te dwie ostatnie dotyczą wprawdzie wieku XVII, ułatwiają jednak rozwiązanie niektórych XVI-wiecznych problemów. Wielkorządowe regestry rachunkowe, lustracje oraz zamkowe inwentarze stanowią podstawowy materiał wykorzystany w niniejszym opracowaniu. Regestry podskarbińskie18 i małopolskich żup solnych14 posłużyły jako materiał porównawczy przy analizie formalnej systemu prowadzenia księgowości w wielkorządowej kancelarii. Akta sądowe wielkorządów, obszernie omówione w pracach W. Kiersta15 oraz St. Kutrzeby16, były pomocne przy omawianiu działalności administracyjno-sądowej. Dokumenty pochodzące z kancelarii królewskiej, kapitulnej i miejskiej, w części opublikowane przez Fr. Piekosińskiego17 a także innych wydawców18, pozwoliły dokładnie ustalić zakres kompetencji generalnych prokuratorów oraz wykonywane przez nich różnorodne czynności. Uchwały sejmowe19 regulujące uprawnienia monarchów w zakresie zastawiania i rozdawnictwa dóbr wielkorządowych oraz uchwały wprowadzające obowiązek przeprowadzania okresowych lustracji królew-szczyzn stanowią cenne źródło dla charakterystyki przemian zachodzących w polityce finansowej Polski za ostatnich Jagiellonów. Relacje, kroniki i listy20 umożliwiły wprowadzenie do opracowania licznych szczegółów charakteryzujących wielkorządców.
Literatura naukowa, o ile co do samego przedmiotu bardzo skromna, o tyle w odniesieniu do historii Wawelu w w. XVI oraz do zagadnień prawno-ustrojowych i polskiej skarbowości w tym czasie jest bardzo bogata. Dzięki temu można było działalność krakowskich wielkorządców
przedstawić na szerszym tle dziejów kraju, a także ukazać z bliska najważniejszy teren ich działania — reznesansowy zamek w okresie jego budowy i rozkwitu: główny ośrodek kultury, a zarazem centrum polityczne państwa.
Metody pracy
Przedstawienie wszechstronnej działalności wielkorządców wymagało zastosowania różnorodnych metod badania i opracowania uzyskanych wyników. Regestry rachunkowe i lustracje z w. XVI zawierają liczne informacje dotyczące obowiązków i uprawnień generalnego prokuratora, urzędników i służby należącej do wielkorządowej familii, a także innych urzędników zamkowych, jak np. burgrabiów czy wrotnych. Dla właściwego wyjaśnienia niektórych problemów zachodziła konieczność sięgania do źródła starszych, z w. XV, a czasem do źródeł późniejszych, z w. XVII a nawet w. XVIII. Wykorzystując teksty pisane po łacinie autor zwracał szczególną uwagę na poprawność tłumaczenia oraz interpretacji. Zagadnieniem istotnym dla niniejszego opracowania jest analiza ekonomiczno--finansowej podstawy działalności wielkorządców. Zwrócono tu uwagę
na trzy problemy:
1. zasięg terytorialny dóbr wielkorządowych oraz zmiany zachodzące
w w. XVI,
2. pochodzenie i wysokość dochodów,
3. przeznaczenie i wysokość wydatków.
Zestawienie wykazu wsi i miasteczek podlegających wielkorządcy zostało wykonane na podstawie ksiąg rachunkowych z różnych lat w. XVI. Ukazały one stan faktyczny oraz zachodzące zmiany, szczególnie w 2. połowie stulecia. Z kolei uzyskane dane porównano z wykazami zawartymi w lustracjach, które dają obraz stanu formalnego, czyli informują, co do wielkorządów powinno należeć. Porównanie tych zestawień uwidoczniło różnicę między stanem faktycznym a formalno-prawnym. Dzięki tej metodzie ustalono np., że miasteczka: Tymbark, Czchów i Biecz po r. 1569 nie należały już do wielkorządów. Przy omawianiu źródeł dochodów oraz ich wydatkowania zachowano podział rzeczowy zgodny z XVI-wiecznymi księgami rachunkowymi. Wyodrębniono więc dochody od mieszkańców wielkorządowych miast, ludności wiejskiej, z folwarków, z poradlnego i sepu, z młynów królewskich. Po stronie wydatków wykazano: koszty utrzymania służby wielkorządowej, folwarcznej i młyńskiej; wydatki na potrzeby gospodarcze; budowlane na zamku oraz różne. Dane cyfrowe zawarte są w tabelach szczegółowych i w zestawieniach ogólnych. W tabelarycznych zastawieniach całorocznych starano się wyprowadzać saldo końcowe, czyli tzw. condusio rationis, jeśli nie było wykazane w źródłach. Dane cyfrowe zawarte w tabelach wykorzystano prawie wyłącznie do
ukazania ekonomiczno-finansowej działalności wielkorządców. Pominięto natomiast takie zagadnienia, jak wysokość produkcji roślinnej czy zwierzęcej fluktuacji cen i inne, które zdaniem autora powinny być przedmiotem odrębnego opracowania. Wprowadzenie, a następnie upowszechnienie systemu prowadzenia rachunkowości jest bezsprzeczną zasługą krakowskich wielkorządców, szczególnie Andrzeja Kokieleckiego, Jana i Seweryna Bonerów. Przeprowadzając analizę formalną zachowanych regestrów rachunkowych z w. XV i XVI uzyskano obraz zmian, jakie nastąpiły w systemie księgowania w wielkorządowej kancelarii. Wyniki tej analizy zaprzeczają poglądom, jakoby unowocześnienie systemu rachunkowości w Polsce było wynikiem oddziaływania wpływów włoskich czy zachodnioeuropejskich. Potwierdzenie przyjęcia wielkorządowego systemu prowadzenia ksiąg rachunkowych przez polską skarbowość w 2. poł. w. XVI i później znajdujemy w regestrach podskarbińskich. Całość powyższego zagadnienia ukazuje autor na tle reformy skarbowości państwowej, w której niemały wkład mieli również wspomniani wyżej krakowscy wielkorządcy. Szczególną rolę w w. XVI odegrali wielkorządcy w okresie budowy renesansowego zamku na Wawelu, a później w dziele konserwacji i odbudowy jego części, kilkakrotnie niszczonych pożarem. Ukazanie ich zasług było możliwe jedynie na drodze dedukacji w oparciu o wspomniane wyżej materiały źródłowe i naukowe opracowania o wawelskim zamku.

Możesz dodać mnie do swojej listy ulubionych sprzedawców. Możesz to zrobić klikając na ikonkę umieszczoną poniżej. Nie zapomnij włączyć opcji subskrypcji, a na bieżąco będziesz informowany o wystawianych przeze mnie nowych przedmiotach.

ZOBACZ INNE WYSTAWIANE PRZEZE MNIE PRZEDMIOTY WEDŁUG CZASU ZAKOŃCZENIA

ZOBACZ INNE WYSTAWIANE PRZEZE MNIE PRZEDMIOTY WEDŁUG ILOŚCI OFERT

NIE ODWOŁUJĘ OFERT, PROSZĘ POWAŻNIE PODCHODZIĆ DO LICYTACJI