redaktor: Adela Kuik-Kalinowska [Słupsk 2009] 31,50 zł
Wielkie Pomorze. Mit i literatura – taki tytuł nosi przedkładana czy-telnikom książka, inicjująca cykl przedsięwzięć opisujących przestrzeń literacką, artystyczną, kulturową, socjologiczną i antropologiczną Po-morza. To publikacja, która w innych już aspektach będzie miała kontynuację w temacie Wielkie Pomorze – tożsamość i wielokulturowość czy jeszcze później w haśle Wielkie Pomorze – literackie konstrukcje i dekonstrukcje. Powstanie takiej – rozpisanej na wiele tomów – pracy jest intelektualną reakcją na istniejący od wielu lat, a intensyfikujący się od początku lat dziewięćdziesiątych zeszłego wieku ruch społeczny, arty-styczny i naukowy, związany z odkrywaniem fenomenu kulturowego Pomorza. Nasze współczesne literaturoznawcze rozważania dotyczą nie tylko przewartościowania tego, co się wydarzyło niegdyś, ale również tego, co obecnie istnieje na Pomorzu i co może się na nim wydarzyć w bliskiej przyszłości. Referaty składające się na niniejszy tom obejmują problematykę pomorską w wielu kontekstach interpretacyjnych. Pierwszy z nich zatytułowany został Przestrzeń historyczna – przestrzeń mityczna. Rozpoczynający tę grupę artykuł, autorstwa Cezarego Obrachta-Prondzyńskiego, Małe ojczyzny wielkiego Pomorza – tradycje, kreacje, mity stanowi przekrojowe wprowadzenie w problematykę tożsamości kulturowej i terytorialnej, a także związanych z nią mitów etnicznych i narodowych. Na poziomie podstawowego dyskursu zostały tu podjęte pytania status ojczyzny i jej etniczne uwarunkowania oraz złożoności. Z kolei dzięki tekstowi Joanny Flinik Pomorze objawiło się w świetle niemieckiej literatury wspomnieniowej, która przestrzeń tę kreowała poprzez zabiegi mityzujące. Autorkę zainteresował czas do 1945 roku, a zatem takie ujęcie niemieckiego pamiętnikarstwa, dzięki któremu owa zapomniana przez cywilizację prowincja była odbierana jako arkadia dzieciństwa, kraina spełnienia i szczęśliwości. W artykule Jowity Kęcińskiej scharakteryzowano literacki obraz Krajny – rejonu o polskim obliczu językowym i kulturowym, w którym dobitnie zaznaczyła się tożsamość lokalna. Autorka tekstu omówiła m.in. takie postaci przestrzeni kulturowej pogranicza, jak pisarz Leszek Prorok, który w znacznym stopniu opisywał i promował tę kulturę. Ostatnim tekstem z tej grupy artykułów jest wypowiedź Roswithy von Wisniewski o kształtowaniu się mitycznego wizerunku Słupska. To pomorskie miasto w tradycji niemieckiej jawi się z jednej strony jako jedno z pierwszych miast reformacji, drugiej zaś jako jeden z ośrodków ruchu nazistowskiego.Druga z grup tematycznych niniejszej publikacji dotyczy literackich kreacji przestrzeni Północy w ujęciu przede wszystkim tradycji polskiej. Pierwszą propozycją tej grupy jest artykuł Adeli Kuik-Kalinowskiej, która poprzez kategorię mitu kulturowego Północy i skupienie uwagi na kreacji postaci literackich kobiet w literaturze kaszubskiej (Hieronim Derdowski, Aleksander Majkowski, Anna Łajming), niemieckiej (Christian Graf von Krockow) i duńskiej (Karen Blixen) opisuje egzystencjalną przestrzeń Pomorza. W następnym tekście problematykę obecności Słowińców na Pomorzu omówił Tadeusz Linkner na przykładzie twórczości Hieronima Derdowskiego i Melanii Parczewskiej, a także Aleksandra Majkowskiego i Tadeusza Micińskiego. Jego wypowiedź ukazuje losy tej społeczności w zwierciadle literatury polskiej i kaszubskiej począwszy od lat osiemdziesiątych XIX wieku aż do roku 1945. Tę grupę tekstów zamyka artykuł Daniela Kalinowskiego o literackim micie Arkony – najbardziej na zachód wysuniętego kulturowego ośrodka słowiańszczyzny. Arkona jako szczególny znak przestrzeni bałtyckiej przedstawiona została tutaj w ujęciu historycznoliterackim tradycji polskojęzycznej.Ostatnia grupa tematyczna prezentowanej pracy nosi tytuł Twórcy, dzieła, obecność kultury. Rozpoczyna ją artykuł Andrzeja Żurowskiego Gdański sezon Aldridge’a, w którym ukazany został pomorski epizod w biografii światowej sławy czarnoskórego aktora Ira Aldridge’a. Obecność tej rangi talentu na scenach gdańskich wzbogaca jakościowy wymiar pomorskiej różnorodności. Kolejny artykuł, autorstwa Józefa Borzyszkowskiego, ukazuje realizację idei Wielkiego Pomorza na przykładzie twórczości poetyckiej i muzycznej Jana Trepczyka. W proponowanej interpretacji odkrywamy kaszubskiego poetę nie w kategoriach narodowego separatysty, ale liryka budującego utwory o szczególnych walorach mellicznych. Następny w tej grupie artykuł Klausa Hammera prezentuje niemieckiego ekspresjonistę i kubistę Lyonela Feiningera jako artystę, dla którego Pomorze stawało się przestrzenią wielu artystycznych inspiracji. Prace plastyczne Feiningera stanowią przykład przekształcenia rzeczywistego krajobrazu Pomorza w swoisty znak symboliczny i artystyczny. Kolejna wypowiedź w niniejszej pracy dotyczy postaci niemieckiego rysownika Rudolfa Hardowa, żyjącego w pierwszych dziesiątkach lat XX wieku. Autorka Isabel Sellheim opisuje zbiór szkiców, rysunków i grafik Hardowa, ukazujących dawne realia architektury czy życia Pomorza. Tę grupę tematyczną zamyka artykuł Krystyny Krawiec-Złotkowskiej, poświęcony specyfice gatunkowej, tematycznej i stylistycznej pieśni Kalwarii Wejherowskiej, wyjątkowego miejsca kultu religijnego na Kaszubach, którego działanie odznacza się nie tylko w sferze religijnej Pomorza, ale i artystycznej.
(Ze wstępu)
