WSTĘP
Z chwilą powrotu Ziem Odzyskanych do Macierzy, zainteresowanie ich dziejami ogromnie wzrosło. W ciągu kilkunastu ostatnich lat ukazały się różne publikacje, poruszające szereg problemów i zagadnień związa­nych z tymi terenami. Wiele miejsca poświęcono w nich historii ludności polskiej na tym obszarze, jej rozwojowi i walce o zachowanie bytu naro­dowego.
Więcej łaski u historyków znalazły Ziemie Odzyskane na zachodzie Polski niż ziemie warmińsko-mazurskie. A nieliczne rozprawy i arty­kuły, jakie się ukazały na temat byłych Prus Wschodnich, albo dotyczyły głównie Mazur i ludności mazurskiej w większości protestanckiej i tylko ubocznie i fragmentarycznie zajmowały się Warmią i jej ludnością kato­licką, albo nie wykraczały poza okres średniowiecza i pierwsze dziesiątki lat czasów nowożytnych. Dzieje zaś katolickiego ludu polskiego na Warmii i Mazurach, tak za rządów polskich, jak i pod zaborem pruskim, są dotąd prawie nie ruszone i czekają na źródłowe opracowanie.
Ziemie warmińsko-mazurskie cieszą się obecnie największym ruchem turystycznym w Polsce. Ileż razy z ust turystów padają pytania: jakie miasta i wsie Warmii i Mazur były zamieszkałe przez ludność polską, którędy przebiegała granica polskości na Warmii i Mazurach, w jakich warunkach żyli Polacy pod zaborem pruskim, jaki był stosunek władz kościelnych do wiernych języka polskiego, jak nasi rodacy uczyli się pacierza i mowy polskiej, jak walczyli z zalewem germanizacji itp. Rzu­ceniem światła na jedno z tych zagadnień, tj. na stanowisko kościoła kato­lickiego względem polskiej ludności katolickiej, ma być niniejsza rozpra­wa. Pierwsza jej część obejmuje okres lat od r. 1800 do 1870, czyli od początku wieku dziewiętnastego do „KulturkampfuM.
Tak nakreślone ramy czasowe nasuwają najpierw pytanie, dlaczego punktem wyjścia jest początek w. XIX, a nie pierwszy rozbiór Polski, kiedy to Warmia i Prusy Zachodnie dostały się pod panowanie Hohenzol-

              Tytuł: