FRAGMENT Z ZAKOŃCZENIA:



Fantazje malarskie No akowskiego na temat architektury epok minio¬nych były jego kreacją na wskroś osobistą, którą zawdzięczał niezwy¬kłej pamięci wzrokowej i żywej wyo¬braźni, ogromnemu bogactwu spo¬strzeżeń i wspomnień nagromadzo¬nych w ciągu wielu lat, rozległym studiom historycznym i niepospoli¬temu znawstwu zabytków. Można było je imitować, nie można było ich kontynuować. Dzieła niewielu artys¬tów polskich pierwszej ćwierci XX wieku przyjęły się jednak tak silnie, stały się w tej mierze elementem polskiego życia kulturalnego. W la¬tach trzydziestych akwarela Noa-kowskiego była jednym z charakte¬rystycznych akcentów polskiego mie¬szkania inteligenckiego.
Swymi rysunkami, wykładami i odczytami Noakowski przyczynił się walnie do rozniecenia zachwytu i miłości do dawnej architektury pol¬skiej, ukazał jej bogactwo, różnorod¬ność, piękno i jej odrębny charak¬ter — jej polskość — a tym samym przyczynił się do wzmożenia dumy z polskiego dziedzictwa artystyczne¬go. Jeśli po wojnie z taką miłością i takim pietyzmem odbudowano sta¬re ulice i dzielnice Warszawy -— No¬wy Świat, Krakowskie Przedmieś¬cie, Stare i Nowe Miasto — to m.in. dlatego, że robili to uczniowie i wielbiciele Noakowskiego.
z Zakończenia



WSTĘP


Książka niniejsza jest drugą i ostatnią częścią biografii Stani¬sława Noakowskiego, której część pierwsza, pt. Kraj lat dziecin¬nych Stanisława Noakowskiego, ukazała się w 1960 r.
Do poświęcenia pracy nad biografią Noakowskiego wielu lat życia skłoniły mnie dwie rzeczy: zachwyt nad! jego fantazjami malarskimi na temat architektury epok minionych i sympatia dla niego jako człowieka.
Usiłowałem przedstawić koleje jego życia i dzieje jego twór¬czości i umieścić go na tle środowisk, w których przebywał ko¬lejno — małych miast byłego Królestwa Kongresowego lat sie¬demdziesiątych i osiemdziesiątych, Petersburga za Aleksandra III, Paryża fin-de-siecle'u, Moskwy z początku XX wieku, Warszawy pierwszych lat po odzyskaniu niepodległości — i życia artystycz¬nego, jakie go otaczało. Starałem się także pokazać instytucje, z którymi był związany, i krąg jego kolegów, przyjaciół i znajo¬mych. Carl Justi zatytułował jedno ze swych dzieł Winckelmann und seine Zeitgenossen. Podobnie tę książkę można by nazwać „Noakowski i jego współcześni".
Jako źródła do napisania tej biografii służyły mi wspomnienia o artyście, własne i cudze; jego dzieła w znaczeniu najszerszym: nieliczne zrealizowane projekty architektoniczne, dzieła malar¬skie, utwory literackie (w tym fragmentaryczne, lecz niezmier¬nie cenne utwory autobiograficzne), listy, zapiski, sprawozdania urzędowe; skrypty z jego wykładów; dokumenty wszelkiego ro¬dzaju; katalogi wystaw, ogłoszenia i programy odczytów, recen¬zje i różne publikacje o nim, ogłoszone za jego życia i mu znane.
Noakowskiego znałem jeszcze, w ostatnich latach jego życia, osobiście. Około 1925 r., po jednym z wieczorów dyskusyjnych

w Polskim Klubie Artystycznym w Hotelu Polonia, wręczyłem mu kilka mych artykułów o nim. Po paru dniach dostałem od niego nadzwyczaj miły list, w którym pisał mi, że kontakty z kry¬tyką „bardzo sobie chwali", i prosił, bym go odwiedził. Nie omieszkałem z tego zaproszenia skorzystać i odtąd odwiedzałem go często w gmachu Wydziału Architektury Politechniki War¬szawskiej na Koszykowej, bądź w jego gabinecie profesorskim na pierwszym piętrze, bądź w jego mieszkaniu prywatnym na parterze. Spotykałem go też na zebraniach różnych towarzystw artystycznych i starałem się nie opuścić żadnego z jego odczytów. Udostępnił mi on wszystkie swe dzieła malarskie, znajdujące się u niego. Niektóre cykle oglądaliśmy wspólnie wiele razy. Zin¬wentaryzowałem je wówczas w sposób sumaryczny.i Otrzyma¬łem też od niego zwięzłe notatki z danymi o jego życiu. Głównie na jego informacjach ustnych i notatkach oparłem mą książeczkę o nim, która ukazała się nakładem Gebethnera i Wolffa w 1928 r. Czytał on jeszcze większą jej część w maszynopisie i pewne rze¬czy w niej sprostował lub uzupełnił. W tej pracy korzystałem również wiele z własnych wspomnień o nim i rozmów z nim.
Znałem również osobiście wielu ludzi, którzy odegrali ważną rolę w życiu artysty, mam tu na myśli przede wszystkim jego siostrę, Zofię Bałińską, i jego wieloletniego przyjaciela Pawła
Ettingera.
Bałińską poznałem około 1928 r. Po wojnie odwiedzałem ją nieraz w jej mieszkaniu w pobliżu placu Narutowicza. Twarz jej zachowała jeszcze ślady dawnej urody. Uderzały w niej zwłaszcza wspaniałe czarne, pałające oczy. Ręce jej trzęsły się nerwowo, lecz umysł miała nadal jasny i świetną pamięć. Mimo wielu lat spędzo¬nych w Rosji, mówiła piękną polszczyzną. Opowiadała żywo i zaj¬mująco, przenikliwie charakteryzowała ludzi. Na jej stoliku leżał zawsze jej towarzysz nieodstępny — mały Larousse. Dawniej była wielką damą. Teraz myślała o sobie przede wszystkim jako
0 siostrze genialnego artysty. Czuła się jednak osamotniona
1 opuszczona i była wdzięczna każdemu, kto okazał jej trochę
życzliwości2. Zgasła 8 czerwca 1954 r. w wieku 85 lat.
Z Ettingerem korespondowałem bodaj od 1928 r. W 1945 r. od-

wiedziłem go w Moskwie i odtąd często pisywaliśmy do siebie. Przeżył on swego przyjaciela o dwadzieścia lat. Do końca życia utrzymywał kontakty ze środowiskami artystycznymi i bibliofil¬skimi w kraju, pisywał do „Odrodzenia", „Kuźnicy" i „Przeglą¬du Artystycznego", witał radośnie u siebie każdego gościa z Pol¬ski, służył zawsze chętnie radą i pomocą w sprawach dotyczą¬cych sztuki polskiej i rosyjskiej. Zmarł 15 września 1948 r. nagle, w wieku 82 lat, na schodach metra moskiewskiego, niosąc komuś pod pachą książkę i reprodukcję.
Czerpałem nie tylko ze wspomnień własnych, lecz i z cudzych. Niezwykłość i urok postaci Noakowskiego sprawiły, że mamy o nim wiele wspomnień jego współczesnych — kolegów, uczniów, znajomych. Starałem się wykorzystać wszystkie wspomnienia o nim, opublikowane lub znajdujące się w rękopisie 3 i sam spi¬sałem ich nieco.4 Wartość wspomnień jako źródła wiedzy
0 czyimś życiu i czyjejś osobowości jest jednak, jak wiadomo,
nader różna. Zależy ona zwłaszraa od poziomu intelektualnego
1 bogactwa wewnętrznego osoby wspominającej, od rodzaju sto¬
sunków i stopnia zażyłości, jakie łączyły ją z osobą, której wspo¬
mnienia dotyczą, wreszcie od czasu, jaki upłynął od zdarzeń
wspominanych. Po dłuższym czasie wspomnienia ulegają odbar¬
wieniu, nieraz przeinaczeniu. Znana jest anegdota o chłopie ro¬
syjskim, który jako chłopiec wskazywał drogę Napoleonowi,
w starości zaś zapytany, jak wyglądał cesarz, odpowiedział: „Był
olbrzymiego wzrostu i miał mundur iskrzący się od złota i bry¬
lantów." Anegdota ta nie odbiega zbytnio od prawdy. 5 Ze wspo¬
mnień należy korzystać nader ostrożnie, toteż wszędzie, gdzie to
tylko było możliwe, starałem się konfrontować wiadomości za¬
warte we wspomnieniach z informacjami pochodzącymi z innych
źródeł, zwłaszcza z materiałów archiwalnych.
Dzieło malarskie Noakowskiego zostało poważnie przetrzebione przez wojnę. Zaginęła część rysunków zakupionych w 1930 r. przez Fundusz Kultury Narodowej. Przepadło też wiele zbiorów prywatnych, m. in. duża kolekcja Adolfa Buraczewskiego, wie¬loletniego asystenta artysty.6 Niepowetowaną stratą jest zagi¬nięcie po powstaniu warszawskim dzieł malarskich Noakowskie-

go i pozostałych po nim papierów, będących własnością Baliń-skiej. Znajdowały się wśród nich: zeszyty z rysunkami z lat szkol¬nych, m. in. z Brylewa z 1882 i ze Studzianek z 1883 r.; cykl akwarel przedstawiających wnętrza pałaców francuskich, pier¬wsze wybitne dzieło artysty; bruliony poematów prozą i wspom¬nień z Włocławka z lat 1877—1884; artykuł o zabawce; przekład książki Rodina Les cathedrales de France; kalendarzyki małego formatu, w których artysta notował sobie rozmaite rzeczy dla pamięci, rejestrował ważniejsze zdarzenia, notował różne myśli i sentencje, niekiedy zaś dawał upust swej goryczy lub rozcza¬rowaniu w stosunku do ludzi, którzy go, w jego mniemaniu, skrzywdzili.
Prócz prac już wymienionych przepadły bodaj całkowicie takie cykle, jak projekty mebli rosyjskich (1889), „Fragmenty roman¬tyczne" (zamczyska fantastyczne, ilustracje do Hamleta, 1911/12), projekty porcelany w stylu klasycystyczno-secesyjnym (1912/13), „Ikony" (1914). Z takich cyklów, jak „Pałace i mauzolea w stylu modernizowanego empiru" (1904/5), „Mosty" (1912), ,tWojny polsko-rosyjskie na początku XVII wieku" (1913/16), „Obrazy w ramach stylowych" (1915/16), „Wnętrza mieszczańskie" (1922), „Obłoki" (1924) — pozostały tylko ułamki.
Rysunki Noakowskiego kredą na tablicy przeszły do legendy. Rzeczą nieodżałowaną jest, że zachowało się tak mało ich foto¬grafii (najwięcej ich wykonał Czesław Olszewski). Jeszcze więk¬sza szkoda, iż żadnego z jego wykładów lub odczytów nie utrwa¬lono z pomocą filmu.
Większość pism Noakowskiego — polskich i pism obcojęzycz¬nych w przekładach polskich — objęła publikacja: Stanisław Noa-kowski, Pisma.7 Tam gdzie podaję tylko tytuł pewnego utworu literackiego Noakowskiego i datę jego ogłoszenia, odsyłam czy¬telnika do tej publikacji. W 1957 r. udało mi się odnaleźć osiem dalszych utworów Noakowskiego w języku rosyjskim, publiko¬wanych w czasopismach: cztery większe — O szwedzkiej archi¬tekturze średniowiecznej (1906), O muzeum złego smaku w Stutt-garcie (1913), F. F. Gornostajew (1915) i K. K. Pierwuchin — pedagog oraz cztery drobne.8 W 1958 r. B. D. Suris odnalazł je-

szcze szereg innych drobnych artykułów rosyjskich Noakow¬skiego. 9
Z zachowanych listów artysty najważniejsze są listy i kartki pisane przez niego w ciągu blisko ćwierćwiecza do Ettingera, najpierw z podróży zagranicznych, potem z Warszawy, i prze¬chowywane obecnie w Archiwum Muzeum Sztuk Przedstawia¬jących im. A. S. Puszkina w Moskwie. Skryptów z wykładów Noakowskiego na Politechnice i w Szkole Sztuk Pięknych mu¬siało być wiele. Zachowało się ich jednak mało.
Usiłowałem wykorzystać wszystkie dostępne mi materiały archiwalne. Dwa zespoły dokumentów mają tutaj szczególną wa¬gę: akta personalne Noakowskiego z dawnego archiwum Cesar¬skiej Akademii Sztuk Pięknych, przechowywane obecnie w Cen¬tralnym Państwowym Archiwum Historycznym w Leningradzie, i papiery prywatne artysty — listy do niego i bruliony jego listów, nominacje, legitymacje, bilety kolejowe, zaproszenia itp., pozostawione przez niego w chwili jego wyjazdu do Polski, je¬sienią 1918 r., w jego mieszkaniu w budynku Szkoły Stroganow-skiej w Moskwie i przechowywane obecnie w Centralnym Pań¬stwowym Archiwum Literatury i Sztuki w Moskwie. Pozwoliły one rzucić sporo światła na okres jego studiów w Akademii pe¬tersburskiej w latach 1886—95 i na okres jego pobytu w Moskwie w latach 1899—1918.
Rekonstrukcja przeszłości przez biografa przypomina pracę artysty, który układa mozaikę z wielkiej ilości drobnych kamie¬ni. Tylko że biografowi do obrazu brak nieraz kamieni i odpo¬wiednie luki musi on wypełnić swymi domysłami. Nasza wiedza o życiu Noakowskiego ma jeszcze wiele takich luk z powodu braku potrzebnych źródeł. O stratach w zakresie jego dzieł ma¬larskich i rękopisów była już mowa. Skąpe są nasze wiadomości o niezmiernie doniosłym w życiu artysty dwuletnim pobycie na studiach za granicą, po ukończeniu Akademii petersburskiej. Sprawozdania składane przez niego Akademii są zwięzłe i ogól¬nikowe, inne źródła informacji znikome. W czasie swego dłuż¬szego pobytu w Paryżu nie był on związany z żadną instytucją, nie spisał żadnego aktu stanu cywilnego, nie nabył żadnej nie-

ruchomości i nie popełnił żadnego przestępstwa. Toteż poszuki¬wania jego śladów w archiwach paryskich, m. in. w archiwum Prefektury Policji, nie dały żadnego wyniku. Nie istnieją też już listy lokatorów Hotel Bonaparte z czasów, gdy w nim mieszkał. Nader fragmentaryczne są także nasze wiadomości o późniejszych podróżach Noakowskiego, zwłaszcza o podróży do Grecji w 1907 i podróży do Wioch w 1909 r.
Jeszcze jedno. Niekiedy znamy dzieła, postępki, słowa osoby, której biografię piszemy, mamy wspomnienia o niej jej współ¬czesnych. Interpretacja psychologiczna tego materiału, rekon¬strukcja dziejów wewnętrznych tej osoby jest jednak zawsze tylko hipotetyczna. Znamy np. jakąś ważną jej decyzję życiową. Ale pobudki tej decyzji mogły być różne i nieraz niepodobna roz¬strzygnąć, jaka z nich działała w rzeczywistości. Należy o tym pamiętać.
W książce tej przejąłem, niekiedy w postaci z lekka zmienio¬nej, niekiedy dosłownej, kilka sformułowań z mych prac daw¬niejszych. Wolałem popełnić plagiat na samym sobie niż powie¬dzieć gorzej to, co, jak mi się zdaje, udało mi się już raz powie¬dzieć lepiej.
Mój pierwszy artykuł o Noakowskim ukazał się w 1921 r., moja ostatnia praca o nim — wstęp do poświęconego mu albumu — w 1965 r. Z tego, co dawniej napisałem o artyście, niejedno mu¬siałem później poddać rewizji, ująć ściślej lub nawet odrzucić w związku z poznaniem nowych, nie znanych mi przedtem fak¬tów lub pod wpływem dojrzalszego namysłu. Życzliwy czytelnik proszony jest przeto o branie pod uwagę tylko mych prac ostat¬nich.
Nieocenioną pomocą przy pisaniu tej biografii były mi dwie publikacje: opracowana z podziwu godną skrzętnością i za¬opatrzona wybornymi komentarzami przez Piotra Grzegor-czyka Bibliografia Stanisława Noakowskiego (włączona do pu¬blikacji O Stanisławie Noakowskim z 1959 r.) oraz również godny najwyższego uznania corpus dzieł malarskich artysty, Stanisław

Noakowski — Rysunki — Katalog (1966), pod redakcją ogólną
Jana Zachwatowicza, w opracowaniu Marii Mrozińskiej, przy współpracy Elżbiety Budzińskiej. Niemal wszystkie dzieła ma¬larskie Noakowskiego, o których wspominam, są, jeśli nie zre-produkowane, to zinwentaryzowane, w kolejności chronologicz¬nej, w tej cennej publikacji. Dlatego, by nie przeciążać tekstu, wspominając o tych lub innych dziełach Noakowskiego, nie po¬daję ich rozmiarów, właścicieli itp., lecz jedynie odsyłam do tej publikacji.
Dziękuję Ministerstwu Kultury i Sztuki za stypendium na podróż do badań nad Noakowskim do Moskwy i Leningradu w 1957 r. i rządowi francuskiemu za stypendium na podobną podróż do Paryża w 1962 r.; Centralnemu Państwowemu Archi¬wum Historycznemu i Archiwum Państwowego Muzeum Rosyj¬skiego w Leningradzie oraz Centralnemu Państwowemu Archi¬wum Literatury i Sztuki w Moskwie za udostępnienie mi prze¬chowywanych w nich dokumentów.
Dziękuję wszystkim, którzy podzielili się ze mną swymi wspom¬nieniami o Noakowskim: nazwiska ich wymieniam w innym miejscu.
Istnieje coś w rodzaju nieformalnego „Stowarzyszenia Przy¬jaciół Stanisława Noakowskiego": grono wielbicieli artysty, kul¬tywujących jego pamięć, kolekcjonujących wszelkie „Noakow-skiana", wyszukujących nawet najdrobniejsze wzmianki o nim w starych czasopismach i dziennikach. Zaliczam do nich: Czesła¬wa Olszewskiego i inż. Stefana Pągowskiego w Warszawie, ku¬stosza Oddziału Muzeum Narodowego w Nieborowie, doc. dra Ja¬na Wegnera, dra Zygmunta Pągowskiego w Łowiczu, inż. Lucja¬na Sadzyńskiego w Łodzi. Gronu temu zawdzięczam wieloraką pomoc w mych badaniach i składam tutaj serdeczne podzięko¬wania.
Słowa szczerej podzięki należą się ode mnie mgrowi Januszowi Michał o wski emu za wyciągi z listów Noakowskiego do Ettingera, znajdujących się w Muzeum Sztuk Przedstawiających w Mos¬kwie, i Ośrodkowi Dokumentacji i Informacji Polskiej Akademii Nauk za fotokopie tych listów. Dziękuję prof. inż. Helenie Syrku-

sowej za udzielenie mi skryptów z wykładów Noakowskiego przed wojną, po wojnie zaś za wiele cennych informacji; inż. Tadeuszo¬wi Lipowcowi w Warszawie — za znakomite skrypty i rysunki z wykładów Noakowskiego na Politechnice Warszawskiej w la¬tach 1924—26 i inż. Tadeuszowi Witkowskiemu w Lublinie za skrypty Anny Wojdalińskiej-Bergerowej z wykładów artysty w Szkole Sztuk Pięknych w 1925 r.; prof. drowi Witoldowi Ostrowskiemu w Lodzi za poszukiwania, przeprowadzone przez niego na mą prośbę w Cook's Travel Office w Londynie w spra¬wie organizowanych przez to biuro podróży do Grecji na po¬czątku XX wieku. Cennych informacji, dokumentów lub fotogra¬fii udzielili mi, zasługując przez to na mą wdzięczność: Leonia Noakowska i Maria Orłowska w Łodzi, Władysław Baliński, Ma¬ria z Heurichów Manteufflowa, doc. dr Czesław Krassowski, inż. Aleksander Król, doc. dr Andrzej Ryszkiewicz, inż. Tomasz Kujawski, Zofia Krókowska i Jadwiga Putowska w Warszawie oraz dr Tadeusz Przypkowski w Jędrzejowie.
Serdeczne słowa podziękowania kieruję również do kolegów i znajomych rosyjskich, którzy byli mi pomocni w mych bada¬niach, zwłaszcza podczas mego pobytu w Moskwie i Leningra¬dzie. Na wdzięczną mą pamięć zasłużyli szczególnie kierownik biblioteki Związku Architektów ZSRR w Moskwie, Stanisław Markowicz Ziemcow; sekretarz naukowy Związku Architektów w Leningradzie, Michaił Mikołajewicz Meissels; historyk sztuki, zajmujący się specjalnie stosunkami artystycznymi polsko-rosyj-skimi, Borys Dawidowicz Suris w Leningradzie, który dostar¬czył mi odpisy lub fotokopie odnalezionych przez siebie listów i pism Noakowskiego; prof. Igor Aleksandrowicz Bartieniew, któ¬ry udzielił mi w maszynopisie swej pracy o nauce historii sztuki w Akademii petersburskiej w drugiej połowie XIX wieku; kolega Noakowskiego ze Szkoły Stroganowskiej, prof. Mikołaj Boryso-wicz Bakłanow w Leningradzie; uczeń Noakowskiego, dyrektor Muzeum Architektury Rosyjskiej im. A. W. Szczusiewa w Mos¬kwie, Mikołaj Dymitrowicz Winogradow. Na różny sposób poma¬gali mi także profesorowie Instytutu Architektonicznego w Mos¬kwie, Michaił Aleksiejewicz Sirotkin i Mikołaj Wasyliewicz Fiła-

sow; bibliotekarka tegoż Instytutu, Marina Stanisławowna Pau-tynskaja; kurator Muzeum Architektury Rosyjskiej im. A. W. Szczusiewa, Piotr Ippolitowicz Owczarenko; dyrektor Państwo¬wego Archiwum Literatury i Sztuki, Mikołaj Iwanowicz Rodio-now, i pracownicy tego archiwum, Zinaida Arsieniewna Litwi-nowa i R. M. Graczewa; pracownicy Muzeum Rosyjskiego w Le¬ningradzie, Jelena Grigoriewna Lewenfisz i prof. Aleksiej Wła-dimirowicz Sawwinow.
Nie mogę, niestety, skierować wyrazów mej serdecznej wdzię¬czności do nieżyjącej już redaktorki ,,Czytelnika", Wandy Jedlic-kiej, germanistki, znakomitej tłumaczki powieści Brocha i listów Tomasza Manna, która w ciągu wielu lat interesowała się mą pracą nad biografią Noakowskiego i zachęcała do jej ukończenia.
W Rosji obowiązywał do Rewolucji Październikowej kalendarz juliański, pozostający w tyle za kalendarzem gregoriańskim — w wieku XIX o 12 dni, w wieku XX o 13 dni. Nie chcąc przeła¬dowywać tekstu podwójnymi datami, podaję daty zdarzeń, dzie¬jących się w Rosji do końca 1917 r., według starego stylu. W przypadku, gdy daty podane są według nowego stylu, zazna¬czam to w nawiasach.



SPIS RZECZY



WSTĘP 5
PETERSBURG
Miasto 15
Akademia Sztuk Pięknych
Uczelnia 17
Studia, sprawy rodzinne i podróże 23
■
Bilans studiów
Sztuka rosyjska drugiej polowy XIX wieku 33
NA ZACHODZIE 1895—1897
Podróż 43
Paryż 45
Paryskie życie artystyczne lat dziewięćdziesiątych 53
„Wnętrza pałaców francuskich" 57
PETERSBURG PO RAZ WTÓRY 1897—1899
Zajęcia zarobkowe 61
Kolo benois-diagilewowskie 62
Zabiegi o stanowisko na Politechnice Warszawskiej 69
MOSKWA 1899—1918
Moskwa i Petersburg 73
Kolonia polska 75
Szkoła Stroganowska Przemysłu Artystycznego
Dzieje i oblicze Szkoły 77
Grono nauczycielskie 80
Otoczenie **O
Działalność Noakowskiego w Szkole 89
Rosyjskie życie artystyczne lat dziewięćsetnych
Czasopismo ,,Świat Sztuki" .... 96
Grupa „Świat Sztuki" ^02
Inne czasopisma, ugrupowania artystyczne i wystawy 1'*
Mecenasi i kolekcjonerzy *"
Literatura, muzyka i teatr ^'3
Noakowski a rosyjskie życie artystyczne lat dziewięćsetnych . - • ■ 126
Secesja i klasycyzm ...,,....,. 132


139
142 144
Krużganek romański w Jędrzejowie
Nagrobki biskupów kujawskich
Projekty dworków wiejskich
Rosyjskie budownictwo drewniane i architektura przedpiotrowska . 145
Podróż do krajów skandynawskich 148
Rewolucja 1905 roku .150
Szkoła Malarstwa, Rzeźby i Architektury .152
Przyjaźń z Pawłem Ettingerem 154
Myśli Bolesława Prusa o rysowaniu 156
Podróż do Grecji 158
Sztuka rosyjska w latach 1910—1918 166
Powołanie do Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie 169
Muzeum złego smaku 183
Klasycyzm aleksandrowski i inne cykle z lat 1913/14 184
192 [zasłonięte] 199
Wybu ch woj ny
Odczyty
Wybór do Akademii
Ocalenie Krakowa , 202
Napływ Polaków do Cesarstwa 204
Podróż po Wołdze 206
Twórczość malarska lat wojennych 207
Suita polska . 210
216 2.18 [zasłonięte] 223 225 [zasłonięte] 231
235
Rewolucja lutowa
„Wieczór dantejski"
Rewolucja Październikowa
Dekoracja do Dam i huzarów
Obchód żałobny ku czci S. I. Mamontowa
Współpraca z IZO
Powrót do oj czyzny
WARSZAWA 1918—1928
Po powrocie
Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej
Program i profesorowie 237
Wykłady i ćwiczenia Noakowskiego ■ 246
Noabowski a młodzież 254
Mieszkanie i dzielnica 256
Stosunek Noakowskiego do Warszawy 257
Tryb życia 258
Budownictwo i malarstwo polskie lat dwudziestych 259
Architektura polska 261
Sobór na placu Saskim 263
Wawel 265
Budownictwo dla dzieci ,...,,........•■■ 270

Dekoracje teatralne Andrzeja Pronaszki 271
Książeczka Ettingera o Noakowskim 272
„Ołtarze i ołtarzyki polskie" 278
Szkoła Sztuk Pięknych 281
Pod grozą utraty wzroku 288
Intermezzo asyryjsko-kubistyczne 293
Noakowski a Żeromski 297
Mądralin 298
„Wnętrza" 302
Osamotnienie 304
Stosunek do Rosji 306
Frustracja i osiągnięcia 307
Wi2ja dawnej architektury 311
Ewolucja malarska 313
Mistrz szkicu 317
Odczyty 321
Działalność pisarska 322
Przypływ wspomnień . 330
Czar człowieka 332
Pogorszenie się stanu zdrowia 338
Bankiet na cześć Malewicza 339
Stosunek do nowej architektury 340
„Wyzwoliny" w Szkole Sztuk Pięknych 346
Finał 347
ZAKOŃCZENIE 351
PRZYPISY 357
KALENDARIUM 399
SPIS ILUSTRACJI 423



SPIS ILUSTRACJI


Frontispis: Stanisław Noakowski, ok. 1927. Fot. Cecylia Lewicka.
2. St. Noakowski, fotografia, ok. 1890. Zbiory Cz. Olszewskiego, Warszawa.
3. St. Noakowski, fotografia, 1894.
4. I. J. Riepin, Newski Prospekt. Rysunek, 1887.
5. Akademia Sztuk Pięknych w Petersburgu, fotografia,
6. Akademia Sztuk Pięknych w Petersburgu, fotografia sprzed 1900. Mu¬
zeum Akademii Sztuk Pięknych ZSRR, Leningrad.
7. Leontij Mikołajewicz Benois w pracowni, fotografia. Muzeum Akade¬
mii Sztuk Pięknych ZSRR, Leningrad.
8. St. Noakowski, projekt teatru, fasada. Rysunek piórem, podtonowany
sepią. Praca na srebrny medal, 1891. Muzeum Akademii Sztuk Pięknych
ZSRR, Leningrad.
9. St. Noakowski, projekt teatru, częściowy przekrój wnętrza i elewacja
boczna. Rysunek piórem, podtonowany sepią, 1891. Muzeum Akademii Sztuk
Pięknych ZSRR, Leningrad.

10. St. Noakowski, projekt teatru, rzut poziomy przyziemia. Rysunek pió¬
rem, mury zaznaczone czerwoną farbą wodną, 1891. Muzeum Akademii
Sztuk Pięknych ZSRR, Leningrad.
11. Henri de Toulouse-Lautrec, plakat czasopisma „La revue blanche",
1895. Fot. I. Poplawska, Łódź.
12. Germain de Boffrand, Salon Księżny w pałacu Soubise w Paryżu,
1738—40.
13. St. Noakowski, Sypialnia królowej w Wersalu. Akwarela 1896/97.
Wg M. Wallisa, Stanisław Noakowski, Warszawa 1928.
14. L. S. Bakst, portret Aleksandra Benois, 1896. Państwowe Muzeum Ro¬
syjskie, Leningrad.
15. Picasso, portret Leona Baksta. Rysunek piórem.
16. Picasso, Diagilew i Selisburg. Rysunek ołówkiem, 1917.
17. Budynek Szkoły Stroganowskiej, fasada, 1892. Muzeum Architektury
Akademii Architektury ZSRR, Moskwa.
18. Budynek Szkoły Stroganowskiej, portal, 1892. Muzeum Architektury
Akademii Architektury ZSRR, Moskwa.
19. Budynek Szkoły Stroganowskiej, detal portalu, 1892. Muzeum Archi¬
tektury Akademii Architektury ZSRR, Moskwa.

20. M. A. Wróbel, autoportret. Rysunek ołówkiem, 1904. Państwowa Ga¬
leria Tretiakowska, Moskwa.
21. W. A. Sierow, portret K. A. Korowina, 1891. Państwowa Galeria Tre¬
tiakowska, Moskwa.
22. W. M. Wasniecow, projekt fasady Galerii Tretiakowskiej w Moskwie
1900.
23. W. F. Valcotte i A. E. Erichson, Hotel Metropol w Moskwie, 1899—
1903. Muzeum Architektury Akademii Architektury ZSRR, Moskwa.
24. F. O. Schechtel, Dworzec Jaroslawski w Moskwie, 1903/4. Muzeum
Architektury Akademii Architektury ZSRR, Moskwa.
25. F. O. Schechtel, pałacyk Riabuszyńskiego, 1911/2, Moskwa.
26. L. N. Kiekuszew, pałacyk przy ul. Worowskiego w Moskwie.
27. Aleksander Benois, dekoracja do baletu Petruszka, 1911.
28. Aleksander Benois, Park w Wersalu. Muzeum Narodowe, Warszawa.
29. I. J. Riepin, portret W. A. Sierowa. Rysunek, 1901. Państwowa Ga¬
leria Tretiakowska, Moskwa.
30. A. J. Gołowin, autoportret. Tempera, 1912. Państwowa Galeria Tretia¬
kowska, Moskwa.
31. Aleksander Benois, karta tytułowa książki Istorija żywopisi, 1912. Fot.
I. Popławska, Łódź.
32. J. J. Lanceray, okładka czasopisma „Chudożestwiennyje Sokrowisz-
cza Rossii", 1901. Fot. I. Popławska, Łódź.
33. I. J. Bilibin, winieta w czasopiśmie „Mir Iskusstwa", 1904. Fot.
I. Popławska, Łódź.
34. M. W. Dobużyński, winieta w czasopiśmie „Mir Iskusstwa", 1904.
Fot. I. Popławska, Łódź.
35. M, A. Wróbel, portret Sawwy Iwanowicza Mamontowa, 1897. Pań¬
stwowa Galeria Tretiakowska, Moskwa.
36. W. A. Sierow, portret Iwana Abramowicza Morozowa, 1910. Państwo¬
wa Galeria Tretiakowska, Moskwa.
37. Henri Matisse, portret Siergieja Iwanowicza Szczukina. Rysunek wę¬
glem, 1912. W roku 1951 — w posiadaniu artysty.
38. Ściana kapitularza opactwa Cystersów w Jędrzejowie, stan z 1912 r.
Fot. F. Przypkowski, Jędrzejów.
39. Brulion listu Noakowskiego do prezesa Cesarskiej Komisji Archeolo¬
gicznej w Petersburgu w obronie krużganka romańskiego w Jędrzejowie,
1904. Centralne Państwowe Archiwum Literatury i Sztuki, Moskwa.
40. St. Noakowski, nagrobek biskupa A. K. Bereśniewicza. Czerwono-
brunatny marmur, 1904/5. Włocławek, katedra. Fot. L. Żołnowski, Włocławek.
41. St. Noakowski, nagrobek biskupa H. P. Ko&sowskiego. Czerwono-
brunatny marmur, 1904/5. Włocławek, katedra. Fot. L. Żołnowski, Włocławek.
42. St. Noakowski, projekt dworku wiejskiego, 1904. Wg czasopisma
„Sztuka Stosowana", 1906. Fot. I. Popławska, Łódź.

43. St. Noakowski, projekt dworku wiejskiego, 1904. Wg czasopisma
„Sztuka Stosowana", 1906. Fot. I. Popławska, Łódź.
44. St, Noakowski, Cerkiew i budynki drewniane. Tusz, ok. 1904. Kra¬
ków, Muzeum Narodowe. Fot. J. Mierzecka, Wrocław.
45. St. Noakowski, Wieś w północnej Rosji. Tusz, 6. X. 1904. Kraków,
Muzeum Narodowe. Fot. J. Mierzecka, Wrocław.
46. St. Noakowski, Monaster. Tusz, akwarela, 13. VII. 1904. Kraków, Mu¬
zeum Narodowe. Fot. J. Mierzecka, Wrocław.
47. St. Noakowski, Wieś w północnej Rosji. Tusz, akwarela, 3. IX. 1914.
Leningrad, Państwowe Muzeum Rosyjskie.
48. List Noakowskiego do P. Ettingera, ok. 1917. Archiwum Muzeum Sztuk
Przedstawiających im. A. S. Puszkina, Moskwa.

49. Werejski, Paweł Ettinger wśród swych zbiorów. Rysunek, 1944.
50. St. Noakowski, Pałac w stylu klasycyzmu aleksandrowskiego. Tusz,
akwarela, 1913. Warszawa, Muzeum Narodowe.
51. St. Noakowski, Brama pałacowa w stylu klasycyzmu aleksandrow¬
skiego. Tusz, akwarela, 14. I. 1913. Warszawa, Muzeum Narodowe.
52. St. Noakowski, Wjazd Maryny Mniszchówny. Tusz, akwarela, 10. III.
1913. Warszawa, Muzeum Narodowe.
53. St. Noakowski, kompozycja alegoryczna. Tusz, 1914? Leningrad, Mu¬
zeum Akademii Sztuk Pięknych.
54. St. Noakowski, Bombardowanie Krakowa. Rysunek piórem, 31. VIII.
1927 (zaginiony). Repr.: „Arkady" XI, 1936, s. 470.
55. St. Noakowski, Stara Rosja. 2 serii pocztówek wydanych przez Wspól¬
notę św. Eugenii, 1914 lub 1915.
56. St. Noakowski, Brama tryumfalna w stylu rokoka elżbietańskiego.
Z serii pocztówek wydanych przez Wspólnotę św. Eugenii, 1914 lub 1915.
57. Fotografia Noakowskiego wykonana w 1915 r. przez Muchina, ucznia
Szkoły Stroganowskiej.
58. St. Noakowski, projekt dekoracji do komedii Fredry Damy i huzary.
Pióro, akwarela, 1918. Warszawa, Muzeum Narodowe.
59. Jan Heurich młodszy, fotografia.
60. Oskar Sosnowski, fotografia.
61. St. Noakowski, Grobowiec Wawrzyńca Medyceusza dłuta Michała
Anioła. Rysunek na tablicy. Fot. Cz. Olszewski.
62. St. Noakowski, Sypialnia króla i Sala z zegarami w Wersalu. Rysunki
na tablicy. Fot. Cz. Olszewski.
63. Okładka książeczki P. Ettingera o Noakowskim, 1922.
64. St. Noakowski, Budowla nowoczesna. Tusz, akwarela, 1924. Warszawa,
Muzeum Narodowe.
65. St. Noakowski, Budowla nowoczesna. Tusz, akwarela, 1924. Wg M. Wal-
lisa, Stanisław Noakowski, Warszawa 1928. *

66. St. Noakowski, Rynek miasteczka. Tusz, akwarela, 11. VII. 1922 (za¬
giniony). Fot. Cz. Olszewski.
67. St. Noakowski, Dom w miasteczku. Tusz, akwarela.
68. St. Noakowski, Sala sądowa z herbem Rzeczypospolitej. Tusz, akwa¬
rela, 15. VII. 1918. Własność Szymona Kozlowskiego, Paryż.
69. St. Noakowski, Sypialnia dziadka. Pióro, akwarela, 25. VII. 1922. War¬
szawa, Muzeum Narodowe.
70. T. K., Noakowski przy pracy. Rysunek ołówkiem, 1921.
71. St. Noakowski w ostatnich latach życia. Wycinek z fotografii rodziny
Adolfa Buraezewskiego w Warszawie.
72. Halina Polówna, portret St. Noakowskiego na tle jego budownictwa
dla dzieci, 1927 (zaginiony). Wg fot. Muzeum Kujawskiego we Włocławku.
73. Romuald Zerych, portret St. Noakowskiego, gips 1927. Wg fot. Towa¬
rzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie.
74. Bankiet na cześć Kazimierza Malewicza w Hotelu Polonia w War¬
szawie, 20. III. 1927, fotografia. Drugi od lewej — Noakowski. Instytut
Sztuki PAN.
75. Bankiet na cześć Kazimierza Malewicza, fotografia. Pierwszy z pra¬
wej ■— Noakowski. Instytut Sztuki PAN.
76. Okładka Zamków i pałaców polskich Noakowskiego, 1928.
77. Maska pośmiertna St. Noakowskiego. Wydział Architektury Politech¬
niki Warszawskiej. Fot. Stefan Pągowski, Warszawa.
78. Odlew ręki St. Noakowskiego. Wydział Architektury Politechniki War¬
szawskiej. Fot. Stefan Pągowski, Warszawa.
79. Nagrobek St. Noakowskiego i rodziny Balińskich na cmentarzu Po¬
wązkowskim w Warszawie. Czerwonorudy granit. Fot. Stefan Pągowski,
Warszawa.
80. Alfons Karny, portret St. Noakowskiego. Granit, przed 1939. Repr. Ste¬
fan Deptuszewski, Warszawa.


WIELKOŚĆ 20X14 CM,MIĘKKA OKŁADKA,LICZY 429 STRON,80 ILUSTRACJI.

STAN :OBWOLUTA DST+/DB-,OKŁADKA DB/DB-,POŻÓŁKŁE KILKA PIERWSZYCH I OSTATNICH STRON,6 OSTATNICH KARTEK MA MAŁY UBYTEK DLN.ROGÓW,POZA TYM STAN W ŚRODKU DB/DB+ .

WYSYŁKA GRATIS NA TERENIE POLSKI / PRZESYŁKA POLECONA PRIORYTETOWA + KOPERTA BĄBELKOWA ,W PRZYPADKU PRZESYŁKI ZAGRANICZNEJ PROSZĘ O KONTAKT W CELU USTALENIA JEJ KOSZTÓW / .

WYDAWNICTWO CZYTELNIK WARSZAWA 1971
NAKŁAD 4290 EGZ.!!!.

INFORMACJE DOTYCZĄCE REALIZACJI AUKCJI,NR KONTA BANKOWEGO ITP.ZNAJDUJĄ SIĘ NA STRONIE "O MNIE" ORAZ DOŁĄCZONE SĄ DO POWIADOMIENIA O WYGRANIU AUKCJI.

PRZED ZŁOŻENIEM OFERTY KUPNA PROSZĘ ZAPOZNAĆ SIĘ Z WARUNKAMI SPRZEDAŻY PRZEDSTAWIONYMI NA STRONIE "O MNIE"

NIE ODWOŁUJĘ OFERT KUPNA!!!

ZOBACZ INNE MOJE AUKCJE

ZOBACZ STRONĘ O MNIE