Toruń 2006
330 str., wys. 24 cm
stan dobry


Spis treści

Wstęp.................................................................................................................7

Rozdział I
Odbudowa państwa i armii.....................................................................11
1.1. Plany restauracji rosyjskiego imperium ...........................................23
1.2. Polskie koncepcje terytorialne ...........................................................26
1.3. Powrót na dawne ziemie .....................................................................35
1.4. Sytuacja międzynarodowa Polski ......................................................46

Rozdział II
Geneza wojny...............................................................................................57
2.1. Plan rosyjskiej inwazji ..........................................................................62
2.2. Próba zjednania ludności Ukrainy. Układ z Petlurą .....................68

Rozdział III
Wkroczenie do Kijowa ..............................................................................75
3.1. Impas po zajęciu prawobrzeżnej Ukrainy .......................................78
3.2. Odwrót wojsk polskich ........................................................................89

Rozdział IV
Rosyjska inwazja...................................................................................... 101
4.1. Rada Obrony Państwa ...................................................................... 104
4.2. Bolszewicki „pochód za Wisłę" ...................................................... 108
4.3. Ochotnicy ............................................................................................ 115
4.4. Rokowania ........................................................................................... 126
4.5. Postawa polskich Żydów .................................................................. 132
4.6. Bolszewicki terror i propaganda .................................................... 138

Rozdział V
Polska kontrofensywa ............................................................................. 155
5.1. Plan obrony i stan polskiego wojska.............................................. 157
5.2. Przebieg działań wojennych ............................................................167
5.3. Legenda „cudu nad Wisła". Bilans bitwy warszawskiej.............. 180
5.4. Postawa Niemiec i innych państw wobec walczącej Polski ..... 199

Rozdział VI
Klęska Armii Czerwonej ....................................................................... 209
6.1. Starcie kawalerii ................................................................................. 209
6.2. Bitwa nad Niemnem ......................................................................... 213
6.3. Sprawa Wilna. „Bunt" gen. Żeligowskiego ................................... 228

Rozdział VII
Traktat pokojowy w Rydze ................................................................... 235
Zakończenie ................................................................................................ 259
Bibliografia .................................................................................................. 265
Indeks nazwisk ........................................................................................... 325

Wstęp

Wojna z bolszewicką Rosją w 1920 r. uzyskała - szczególnie po 1990 r. - dość bogatą literaturę, jednak dotychczasowe publikacje monograficzne, niejednokrotnie bardzo szczegółowe, opisują właściwie tylko pewne fragmenty tej nieco zapomnianej już wojny. Najczęściej nie są to ujęcia całościowe. Często zawierają bardzo szczegółowe opisy działań militarnych, które niekiedy mogą powodować szybkie znużenie - szczególnie u mniej wyrobionego czytelnika. Publikacja niniejsza jest próbą syntezy najważniejszych wydarzeń ostatniej zwycięskiej wojny Rzeczypospolitej - opartej na dotychczasowym stanie badań.
Należy przypomnieć, że w okresie międzywojennym, szczególnie po ponownym dojściu Piłsudskiego do władzy, tj. po przewrocie w 1926 r., wojna, która dla Marszałka nie była w pełni zwycięska (jego plan federacyjny nie został jednak zrealizowany), nie była też specjalnie przypominana w zbyt wielu publikacjach, mimo że całe dwudziestolecie było wyraźne przesycone poczuciem wojennego triumfu i przesadną „mocarstwowością" II Rzeczypospolitej.
Ale też nie można zapominać, że w roku 1920, w wojnie z bolszewicką Rosją, szczególnie w zaciekłych walkach na przedpolach Warszawy, rozstrzygały się losy nie tylko Rzeczypospolitej, lecz także losy europejskiego kontynentu. Pamiętne słowa bolszewickich przywódców, że: po trupie Polski przejdziemy zapalić płomień rewolucji w całej Europie wyraźnie wskazywały, jakie cele mieli wówczas Rosjanie, gdyby udało im się pokonać polską armię. Stąd istnieje potrzeba kolejnego przypomnienia tamtych przełomowych, dramatycznych wydarzeń.
Zmagania wojenne z bolszewicką Rosją dzielą się wyraźnie na dwie fazy. Pierwsza to walki w roku 1919, na niezbyt wielką skalę (choć na znacznym obszarze), zakończone dojściem wojsk polskich aż do rzek Berezyny i Auty, gdzie na długie miesiące ustaliła się linia frontu (którą w Polsce zaczęto traktować jak przyszłą granicę państwową). Druga - to rozpaczliwa obrona kraju latem 1920 roku przed bolszewicką inwazją (sprowokowana pozornie zwycięską, kwietniową wyprawą Piłsudskiego na Kijów).
W dotychczasowej literaturze do najbardziej znaczących pozycji (omawiających fragmenty wojennych zmagań) należą niewątpliwie liczne publikacje L. Wyszczelskiego oraz J. Szczepańskiego (bodaj najwartościowsza monografia o tej tematyce: Wojna 1920 na Mazowszu i Podlasiu). Należy także podkreślić znaczenie opracowań M. Wrzoska i obszernej rozprawy R. Juszkiewicza. Z czasopism cenne źródłowo są artykuły publikowane w emigracyjnej „Niepodległości". Wykorzystano także monografię brytyjskiego historyka N. Daviesa, a także publicystyczną książkę M. Pruszyńskiego, w której przytoczono wiele szczegółowych epizodów ukazujących tragiczne losy nawet niewielkich oddziałów (czasami w dość barwnej formie), co niewątpliwie ożywia i bardzo przybliża czytelnikowi klimat tamtych pamiętnych dni.
W niniejszej publikacji wykorzystano także opracowanie emigracyjnego historyka P. Zaremby oraz monografię poświęconą Marszałkowi Piłsudskiemu (szczególnie roli Naczelnego Wodza w roku 1920) - autorstwa W. Sulei.
Praca dzieli się na: wstęp (omawiający najważniejszą literaturę), siedem rozdziałów i zakończenie. We wprowadzającym, pierwszym rozdziale zwięźle opisano trudny proces odbudowy polskiego państwa i jego armii. W rozdziale drugim dokonano analizy przyczyn wybuchu konfliktu, z wyraźnym podkreśleniem zagrożenia, jakie zawisło wówczas nad Polską. Rozdział trzeci obrazuje nadspodziewanie łatwy, ale i - jak się szybko okazało - wielce ryzykowny „pochód na Kijów" W rozdziale
czwartym ukazano koszmar bolszewickiej inwazji, przebieg walk, rosyjskie okrucieństwo i terror, rolę „polskich" bolszewików oraz niesłychaną mobilizację większości społeczeństwa, ze szczególnym uwzględnieniem poświęcenia polskiej młodzieży, a także postawę Żydów. Treść rozdziału piątego to bohaterskie zmagania militarne w kilku rejonach kraju, z ukazaniem rzeczywistej roli, jaką odegrał w przełomowym sierpniu 1920 roku Naczelny Wódz Józef Piłsudski oraz inni wybitni polscy dowódcy. Nakreślono także stosunek sąsiadów do państwa polskiego w czasie tego dramatycznego przełomu. Pogrom Armii Czerwonej w bitwie nad Niemnem i jego konsekwencje oraz trudny problem przynależności państwowej Wilna - omówiono w rozdziale szóstym. Ostatni, siódmy rozdział zawiera zwięzły opis wydarzeń z okresu konferencji pokojowej w Rydze (w tym losy sojuszniczych formacji) oraz podstawowe postanowienia traktatu ryskiego zawartego z bolszewickim rządem, tak wiarołomnie złamanego przez Rosjan w 1939 roku! W zakończeniu ukazano przede wszystkim znaczenie tej wojny dla Polski i Europy.
Dołączono także indeks osobowy i liczącą ponad 1200 pozycji bibliografię. W tekście umieszczono również prawie 200 pozycji ikonograficznych, w tym ok. 180 czarno-białych fotografii z epoki, w większości od dawna niepublikowanych oraz kilkanaście map i kolorowych plakatów propagandowych obydwóch walczących stron.
Podstawę pracy stanowiły dotychczasowe opracowania, edycje źródeł i relacje pamiętnikarskie, jakie były dla autora dostępne.
Publikacja jest zmienioną i poszerzoną wersją poprzedniej edycji pt. Wojna z bolszewicką Rosją o Niepodległość Polski (1[zasłonięte]919-19), Wrocław 2003.
Zdaniem autora, wojna z bolszewicką Rosją i wkroczenie Wojska Polskiego na Ukrainę było jedynie uprzedzeniem przygotowywanego od dawna bolszewickiego uderzenia na Polskę i Europę, tym samym była to wojna o Niepodległość Polski. Była to także próba uczynienia przez Marszałka Piłsudskiego z Rzeczypospolitej Polskiej, sfederowanej z Białorusią, Litwą oraz związanej sojuszem militarnym z Ukrainą, mocarstwa, z którym świat musiałby się liczyć. Próba niestety nieudana - nie bez winy polskiego dowództwa - co tak tragicznie zaciążyło na losach państwa polskiego w roku 1939.

Słowa kluczowe: