WŁ. SEMKOWICZ GÓRNA ORAWA DZIEJE OSADNICTWA 1932

02-03-2012, 0:43
Aukcja w czasie sprawdzania była zakończona.

Aktualna cena: 99.99 zł

Użytkownik inkastelacja

numer aukcji: 2073439646

Miejscowość Kraków

Koniec: 01-02-2012 19:45:32

Dodatkowe informacje:
Stan: Używany

KLIKNIJ ABY PRZEJŚĆ DO SPISU TREŚCI

KLIKNIJ ABY PRZEJŚĆ DO OPISU KSIĄŻKI

KLIKNIJ ABY ZOBACZYĆ INNE WYSTAWIANE PRZEZE MNIE PRZEDMIOTY ZNAJDUJĄCE SIĘ W TEJ SAMEJ KATEGORII

KLIKNIJ ABY ZOBACZYĆ INNE WYSTAWIANE PRZEZE MNIE PRZEDMIOTY WEDŁUG CZASU ZAKOŃCZENIA

KLIKNIJ ABY ZOBACZYĆ INNE WYSTAWIANE PRZEZE MNIE PRZEDMIOTY WEDŁUG ILOŚCI OFERT

PONIŻEJ ZNAJDZIESZ MINIATURY ZDJĘĆ SPRZEDAWANEGO PRZEDMIOTU, WYSTARCZY KLIKNĄĆ NA JEDNĄ Z NICH A ZOSTANIESZ PRZENIESIONY DO ODPOWIEDNIEGO ZDJĘCIA W WIĘKSZYM FORMACIE ZNAJDUJĄCEGO SIĘ NA DOLE STRONY (CZASAMI TRZEBA CHWILĘ POCZEKAĆ NA DOGRANIE ZDJĘCIA).

PEŁNY TYTUŁ KSIĄŻKI - MATERJAŁY ŹRÓDŁOWE DO DZIEJÓW OSADNICTWA GÓRNEJ ORAWY CZĘŚĆ I. DOKUMENTY
AUTOR - WŁADYSŁAW SEMKOWICZ - PROFESOR UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO
WYDAWNICTWO - NAKŁADEM MUZEUM TATRZAŃSKIEGO IM. DRA T. CHAŁUBIŃSKIEGO W ZAKOPANEM, ZAKOPANE - KRAKÓW 1932
WYDANIE - 1
NAKŁAD - ??? EGZ.
STAN KSIĄŻKI - DOSTATECZNY JAK NA WIEK (ZGODNY Z ZAŁĄCZONYM MATERIAŁEM ZDJĘCIOWYM, BRAK OPRAWY, BLOKI I KARTY LUZEM, NIERÓWNE BRZEGI KART, DROBNE PRZYBRUDZENIA I USZKODZENIA, NOTATKA OŁÓWKIEM NA KARCIE TYTUŁOWEJ) (wszystkie zdjęcia na aukcji przedstawiają sprzedawany przedmiot).
RODZAJ OPRAWY - BRAK
ILOŚĆ STRON - XXVIII, 199
WYMIARY - 24 x 16 x 1,1 CM (WYSOKOŚĆ x SZEROKOŚĆ x GRUBOŚĆ W CENTYMETRACH)
WAGA - 0,332 KG (WAGA BEZ OPAKOWANIA)
ILUSTRACJE, MAPY ITP. - ZAWIERA
KOSZT WYSYŁKI 8 ZŁ - Koszt uniwersalny, niezależny od ilośći i wagi, dotyczy wysyłki priorytetowej na terenie Polski. Zgadzam się na wysyłkę za granicę (koszt ustalany na podstawie cennika poczty polskiej).

KLIKNIJ ABY PRZEJŚĆ DO WYBORU MINIATUR ZDJĘĆ

SPIS TREŚCI LUB/I OPIS (Przypominam o kombinacji klawiszy Ctrl+F – przytrzymaj Ctrl i jednocześnie naciśnij klawisz F, w okienku które się pojawi wpisz dowolne szukane przez ciebie słowo, być może znajduje się ono w opisie mojej aukcji)

WYDAWNICTWA MUZEUM TATRZAŃSKIEGO IM. DRA T. CHAŁUBIŃSKIEGO W ZAKOPANEM
NR 6
WŁADYSŁAW SEMKOWICZ
PROFESOR UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO
MATERJAŁY ŹRÓDŁOWE
DO DZIEJÓW OSADNICTWA GÓRNEJ ORAWY
CZĘŚĆ I. DOKUMENTY
WYDANE Z ZASIŁKU FUNDUSZU KULTURY NARODOWEJ
ZAKOPANE 1932 NAKŁADEM MUZEUM TATRZAŃSKIEGO W ZAKOPANEM
Pamięci KS. JÓZEFA KOHĆTHA
zasłużonego badacza dziejów wsi orawskiej
oraz niestrudzonego zbierać za
dokumentów historycznych Orawy
poświęca tą część zbioru
WYDAWCA
KRAKÓW — DRUK W. L. ANCZYCA I SPÓŁKI

WYKAZ DOKUMENTÓW

1. Kraków, 24 czerwca 1359. - Wyjątek z ordynacji Bodzantj biskupa krakowskiego w sprawie dziesięcin: w dystryktach około Długopola i Czorsztyna, mianowicie przy drodze, wiodącej z Myślenic do Twardoszyna i od Słonej góry w kierunku na górę Obidową aż do Dunajca, ze względu na nieurodzajność ziemi i surowy klimat udziela biskup ulg mieszkańcom w składaniu dziesięciny kościelnej 1
2. (B. m. 1368). - Wyjątek ze statutu króla Kazimierza Wielkiego o przewozie soli i solarzach: zabrania Węgrom, przewożącym sól (wielicką) na Węgry, sprzedawać ją w granicach Polski i ustanawia w tym celu strażnika w Jabłonce, mającego nad tem czuwać, grożąc, że przyłapany ma utracić całą sól wraz z końmi, strażnik zaś ma pobierać jeden wiardunek tygodniowo......2
3. Buda, 19 lutego U38. - Albrecht król Węgier etc. Mikołajowi, Jerzemu i Grzegorzowi synom Piotra Plathy"ego z Wielkiej Paludzy, oraz ich bratu stryjecznemu Tomaszowi synowi Walentyna ponownie nadaje oprócz kilku posiadłości w stolicy liptowskiej i turczańskiej, także włość Czimhowę w stolicy orawskiej, położoną między posiadłością Nadasd (=Trzcianą) a granicami Królestwa Polskiego..............5
4. Buda, 4 marca 1520. - Ludwik król Węgier i Czech do wszystkich ludzi wszelkiego stanu w stolicach liptowskiej, orawskiej i turczańskiej: poleca na prośbę Jerzego, Aleksego i Jana Thur-zonów z Bethlemowiec (Bethlenfalva) złożyć w konwencie P. M. w Turt!u świadectwo w sprawie drogi publicznej, wiodącej z Twardoszyna na Orawie do Żywca w Polsce........7
5. Konwent P. M. w Turcu, w kwietniu 1520. — Uriel prepozyt wraz z konwentem klasztoru P. M. w Turcu (locus credibilis) stwierdzają, że w myśl mandatu króla Ludwika z d. 4 marca 1520 r. (ob. Nr poprzedni) wydelegowali brata Alberta kapłana, celem zebrania zeznań świadków w sprawie wolności drogi publicznej, wiodącej 7 Twardoszyna do Żywca, które to zeznanie złożył on następnie
do regestrów tegoż konwentu...........8
6. Rybniki, 16 grudnia 156k. - Wacław Sedlnicky (starszy) z Choltic i na Rybniku składa świadectwo przed osobną komisją Księstwa Raciborskiego, że gdy przed laty był posiadaczem Państwa Orawskiego, Michał i Hanusz Plathy^wie usiłowali przywłaszczyć, sobie lasy i łąki między Trzcianą a Czimhową na Orawie i osadzić tam swych poddanych, do czego on jednak nie dopuszczał 11
7. Zamek Orawski, 21 kwietnia 1575. - Katarzyna Zrinska wdowa po Franciszku Thurzonie, wynagradzając pracę i trudy wolnego sołtysa Wincentego Jabłonowskiego i czterech siedlaków wołoskich w posiadłości swej Jabłonce, należącej do Zamku Orawskiego, zwalnia ich na przeciąg lat 15 od wszelkich powinności z wyjątkiem dani baraniej, tudzież określa granice tejże posiadłości .... 12
8. Zamek Orawski, 24- kwietnia 1585. — Jan Abaffy przełożony Zamku Orawskiego zwalnia Feliksa Wilczka sołtysa oraz dwudziestu siedlaków wołoskich w nowej posiadłości Wielkie Ondrejow-skie, należącej do tegoż Zamku, od wszelkich czynszów, posług i robót na lat 16, określając prawa i powinności wspomnianego sołtysa
po upływie czasu wolnizny............14
9. Zamek Orawski, 24 kwietnia 1585. — Jan Abaffy przełożony Zamku Orawskiego zwalnia Jerzego Wilgę sołtysa oraz dziewięciu siedlaków wołoskich w nowej posiadłości Orawka, należącej do tegoż Zamku, od wszelkich czynszów, posług i robocizn na przeciąg lat 16, określając szczegółowo prawa i powinności wspomnianego sołtysa po upływie czasu wolnizny..........15
10. Kapituła Spiska, 1 maja 1586. - Kapituła Spiska oznajmia o proteście wniesionym przez Andrzeja Andahazy(ego imieniem Franciszka i Michała Plathy"ch z Wielkiej Paludzy przeciwko Jerzemu Thurzonowi z powodu zajęcia jeszcze przez ojca tegoż, Franciszka Thurzona, przed laty około 25, części terytorjum, należącego do Czimhowej, posiadłości Plathy5ch, i założenia na niem nowych osad: Ljeska, Starejhory (sic), Jabłonki i in., które do terytorjum Jerzy Thurzo jeszcze bardziej rozszerzył i czerpie z niego pożytki . . 17
11. Praga, 2k sierpnia 1595. — Rudolf II cesarz rzymski i król Węgier etc. Jerzemu Thurzonowi synowi Franciszka zatwierdza i rozszerza przywilej ces. Ferdynanda z d. 6 grudnia r. 1557, ojcu jego w przedmiocie nadania Orawy udzielony, polecając wybranym mężom wprowadzenie Jerzego Thurzona, względnie jego spadkobierców, w posiadanie Zamku Orawskiego.......19
12. Kapituła Ostrzyhomska, 16 stycznia 1596. - Protest szlachty orawskiej, sąsiadującej z posiadłościami Jerzego Thurzona na Orawie, z powodu naruszenia granic ich posiadłości; pośród nich wnoszą protest Plathy"owie z Czimhowej o zajęcie przez niego części obszaru tejże włości i założenie na nim szeregu osad.....19
13. Bytcza, 16 sierpnia 1596. - Jerzy Thurzo na prośbę Feliksa Wilczka sołtysa i całej osady posiadłości wołoskiej Wielkie Ondre-jowskie, należącej do Zamku Orawskiego, transumuje i zatwierdza przywilej Jana Abaffy"ego dla tegoż Feliksa Wilczka i dwudziestu siedlaków wołoskich w Wielkiem Ondrejowskiem, wydany w Zamku Orawskim d. 24 kwietnia 1585 (ob, wyżej Nr 8)......20
14. Bytcza, 20 sierpnia 1596. — Jerzy Thurzo transumuje i zatwierdza przywilej Jana AbaffyJego dla Jerzego Wilgi sołtysa oraz dziewięciu siedlaków wołoskich w Orawce, wydany w Zamku Orawskim d. 24 kwietnia 1585 (ob. wyżej Nr 9)........21
15. Bytcza, 30 marca 1597. - fjerzy Thurzo na prośby Macieja sołtysa Jabłonki transumuje i zatwierdza przywilej nieboszczki matki swej Katarzyny Zrińskiej dla Wincentego Jabłonowskiego sołtysa i siedlaków wołoskich w Jabłonce na Orawie, wydany w Zamku Orawskim d. 21 kwietnia 1575 (ob. wyżej Nr 7), dodając Maciejowi prawo osadzenia na swoim gruncie dwóch siedlaków.....22
16. Praga, 7 marca 1606. - Rudolf II cesarz rzymski i król Węgier etc. Jerzemu Thurzonowi z Bethlemowiec żupanowi orawskiemu za zasługi, położone w walkach z Turkami i w czasie zamieszek wewnętrznych (bunt hajduków Boczkajowskich), zatwierdza poprzednie przywileje ces. Ferdynanda, Maksymiljana i swój własny w przedmiocie nadania Zamku Orawskiego, udzielone ojcu jego Franciszkowi Thurzonowi i jemu samemu, wyliczając miasta i wsie, należące do tegoż Zamku, i przelewając na Jerzego Thurzona
i jego spadkobierców całe swoje prawo królewskie w tych dobrach 24
17. B. m., 1606. — Jerzy Thurzo obniża dla pewnych powodów czynsze i robocizny 83 siedlakom we wsiach: Jabłonka, sub Kuliżek, sub Wilczek, sub Sarna, sub Harkabuz, Bukowina, Podszkle i Piekielnik 25
18. Kapituła Ostrzyhomska, 2 lutego 1607. - Protest Michała i Mikołaja PlathyJch z Wielkiej Paludzy przeciwko wprowadzeniu Jerzego Thurzona we władanie Zamku Orawskiego z powodu oderwania szeregu nowozałożonych osad od ich posiadłości Czimhowej
i przyłączenia ich do Zamku Orawskiego........26
19. Zamek Orawski, 8 sierpnia 1608. - Jerzy Thurzo poleca sołtysowi z Jeleśny (Głodówki) wybierać cło od podróżujących, określa wysokość cła i nakazuje mu starać się o naprawę dróg . . , . 26
20. Zamek Orawski, 9 sierpnia 1608. - Jerzy Thurzo nadaje poddanemu swemu Janowi Ramzie z Górnego Stepanowa, po ucieczce poprzedniego sołtysa Lazara, sołtystwo w posiadłości Rab-cza, należącej do Zamku Orawskiego, z obowiązkiem osadzenia w niej pięciu siedlaków wołoskich, zwolnionych na przeciąg dwóch lat od wszelkich danin i robocizn, po upływie którego to czasu
mają płacić wyszczególnione w przywileju daniny; wreszcie określa granice tejże posiadłości.......#.....27
21. Wehczna, 7 września 1609. - Relacja Michała Skrabaka z Zaskalicy sędziego szlachty i Jerzego Chutki z Rewisznego zaprzysiężonego assessora przed sądem szlacheckim stolicy orawskiej w sprawie najazdu, dokonanego przez Demetrjusza Ogińskiego z Nowego Targu na posiadłość Piekielnik, należącą do stolicy orawskiej, której to posiadłości granice dokładnie opisują......28
22. By teza, 29 czerwca 1612. — Jerzy Thurzo, mając na względzie potrzeby religijne dziewięciu nowozałożonych osad na Orawie: Namiestowa, Bobrowa, Słanicy, Zubrohlawy, Klina, Wawreczki, Ja-sienicy, Połhory i Rabczy, zezwala przeznaczyć osiedle w Namie-stowie zwane Krismilovska, nabyte przez parafjan za 29 fl., na siedzibę przyszłego pastora kościoła (ewangielickiego) i rektora szkoły, polecając wybudować jak najrychlej w Namiestowie świątynię wraz z cmentarzem, a w Zubrohlawie cmentarz, wreszcie ustanawia opłaty
i danie parafjan poszczególnych osad dla tegoż pastora i rektora 30
23. Zamek Orawski, 18 lipca 1613. - Jerzy Thurzo, pragnąc z jednej strony pomnożyć i ujednostajnić dochody z dóbr swoich zamkowych, z drugiej zaś po doznanych klęskach wojennych dać wytchnąć ludności poddanej, na podstawie ugody z mieszkańcami wsi wołoskich: Jabłonka, Orawka pod Wilczkiem, Orawka pod Ku-lichem, Orawka pod Sarną, Orawka pod Harkabuzem, Bukowina
z Podszklem i Piekielnik określa szczegółowo ich daniny i powinności 33
24. B. m., 161k. — Rozgraniczenie posiadłości Górnej i Dolnej Zubrzycy.................36
25. Zamek Orawski, 4 października 161k. - Jerzy Thurzo na prośbę Pawła sołtysa i pięciu siedlaków wołoskich w posiadłości Sucha-hora, należącej do Zamku Orawskiego, określa na podstawie umowy ich prawa i powinności oraz wyznacza granice tejże posiadłości . 36
26. Kapituła Spiska, 11 października 16U. - Kapituła Spiska oznajmia, że ks. Jerzy Rutkowicz kanonik kapituły wniósł imieniem rodziny Plathy5ch z Wielkiej Paludzy protest przeciwko Jerzemu Thurzonowi z Bethlemowiec żupanowi stolicy orawskiej z powodu oderwania od ich posiadłości Czimhowej i przyłączenia do Zamku Orawskiego szeregu pól oraz osad założonych na obszarze między posiadłością Nadasd (= Trzciana) a granicami Królestwa Polskiego 38
27. By teza, 17 marca 1615. - Jerzy Thurzo nadaje sołtystwo Marcinowi Wilczkowi w Orawce zwanej inaczej Wielkie Ondre-jowskie, po bezpotomnej śmierci teścia jego Marcina, poprzedniego sołtysa, przyczem określa robocizny i daniny tak sołtysa jak i siedlaków wołoskich, wreszcie oznacza granice posiadłości przez osobną komisję wytyczone............39
28. Bytcza, 17 lipca 1615. - Jerzy Thurzo Pawłowi Breznit-sky emu starszemu sołtysowi, jego pomocnikowi Jerzemu Regule oraz sześciu siedlakom wołoskim za zasługi i trudy około założenia osady Nowa Kamieńska (Klin Zakamienny) nadaje wolność na lat 16 od wszelkich czynszów danin i robocizny, z wyjątkiem dani baraniej, określając ich prawa i powinności po upływie lat wolniznj; oznacza wkońcu granice tej posiadłości........43
29. Zamek Orawski, 20 sierpnia 1615. — Jerzy Thurzo w obecności i za zgodą swych poddanych orawskich dokonywa przydziału hal, szałasów i pastwisk między poszczególne gminy, wyznaczając zarazem dla każdej z nich kontyngent trzód paść się mających oraz określając wysokość dani, jaką mają składać do zamku . . . .45
30. (Podejrzany). Bytcza, 29 września 1616. - Jerzy Thurzo Jakubowi Ramzie sołtysowi i czterem siedlakom wołoskim z Górnych Rabczyc za trudy około założenia osady i trzebienia gęstych lasów nadaje wolność na lat 16 od wszelkich czynszów, danin i robocizn, określając ich prawa i powinności po upływie tej wolnizny; oznacza nadto granice tej posiadłości . .....49
31. Bytcza, 3 grudnia 1616. ~ Jerzy Thurzo na prośbę Kaspra Kuliżka i ośmiu siedlaków wołoskich z Orawki pod Kulichem czyli Niepołomnicy, z powodu ich odległego zamieszkania zmienia ich powinności urbarjalne, określając nowe czynsze, daniny i robocizny tak siedlaków jak i sołtysa; wkońcu podaje granice tejże posiadłości wedle nowej reambulacji...........52
32. Bytcza, 9 grudnia 1618. - Elżbieta Czobor wdowa po Jerzym Thurzonie palatynie węgierskim i syn jej Emeryk Thurzo nadają w posiadłości Ondrejowskie al. Orawka sub Wilczek całe osiedle kolońskie po Błażeju Lenkwarze na rzecz sług kościoła
w tejże posiadłości..............55
33. Bytcza, 13 grudnia 1618. - Elżbieta Czobor i syn jej Emeryk Thurzo zawierają ugodę z Janem Kralem, sołtysem Lipnicy Wyżniej, założonej przed 10 laty, co do dochodów z sołtystwa oraz od 5 siedlaków wołoskich, określając szczegółowo prawa i powinności tychże
aż do czasu reambulacji granic...........56
34. Bytcza, 5 stycznia 1619. - Elżbieta Czobor i syn jej Emeryk Thurzo na prośby Andrzeja Moniaka sołtysa i sześciu siedlaków z Górnej Zubrzycy czyli Bubenskiego, z powodu ich odległego zamieszkania udziela im ulg w czynszach, daninach i robociznach na nowo określonych warunkach, które mają obowiązywać siedlaków po upływie dwóch jeszcze lat wolnizny.......58
35. Bytcza, 5 stycznia 1619. - Elżbieta Czobor i Emeryk Thurzo na prośbę Jana Urbańca sołtysa i czterech osadników w Chyżnem udziela im ulg w czynszach, daninach i robociznach, określając
szczegółowo len przyszły wymiar, mający ooowiązywac po upiy-wie dwóch jeszcze lat wolnizny..........60
36. Bytcza, 5 stycznia 1619. - Elżbieta Czobor i Emeryk Thurzo na prośby Wojciecha Szyszki i pięciu siedlaków w Niżniej Zubrzycy udziela im ulg w czynszach, daninach i robociznach na nowo określonych warunkach, które obowiązywać mają siedlaków po upływie dwóch jeszcze lat wolnizny..........62
37. By teza, 6 stycznia 1619. — Elżbieta Czobor i syn jej Emeryk Thurzo zawierają umowę co do czynszów, danin i robocizn z Walentym sołtysem oraz podległymi mu pięciu wołoskimi siedla-kami w Bukowinie i ośmiu w Podszklu, tudzież opisują granice Bukowiny i Podszkla.............65
38. Kasztel św. Zofji, 13 sierpnia 1629. - Helena Thurzo małżonka Kaspra Illyeshazy5ego dyrektora Państwa Orawskiego zezwala Romanowi Namiestowskiemu i Maciejowi Oscziandzie, Polakowi, założyć nową osadę w miejscu zwanem Wesele, zwalniając ich na przeciąg lat 16 od wszelkich danin, ciężarów i robocizn, z wyjątkiem dani baraniej, oraz określając granice tej osady .... 67
39. Kasztel św. Zofji, 13 sierpnia 1629. - Kasper Illyeshazy dyrektor Państwa Orawskiego zezwala Maciejowi Nowaczykowi z Rab-czy zwanemu Maga oraz bratu jego Jurkowi Nowaczykowi zwanemu Mazurak na założenie i osadzenie w lasach między Połhorą a Rabczą nowej dziedziny Sihelne, udzielając jej szesnastoletniej wolnizny
i wydzielając dwa łany sołtysie...........69
40. Trenczyn, 9 marca 1630. — Kasper Illyeshazy dyrektor Zamku Orawskiego, na prośby Macieja sołtysa Jabłonkowskiego, uwzględniając jego ubóstwo i obciążenie daninami, wydziela mu pewną część ziemi, określa jej granice i zastrzega należne opłaty ... 69
41. Orawka, 13 kwietnia 1632. - Jan, Krzysztof, Majcher i Maciej, synowie zmarłego Macieja Wilczka, dzielą się dziedzicznem sołtystwem na Orawce.............71
42. Zamek Orawski, 16 maja WtQ. — Kasper Illyeshazy hrabia Trenczyna, żupy trenczyńskiej i liptowskiej dziedziczny a orawskiej najwyższy żupan etc. na prośbę urzędników Zamku Orawskiego opisuje granice Górnej Lipnicy na podstawie reambulacji, dokonanej przez Jirzyka Abaffy"ego kapitana i Andrasza Trsten-sky"ego urzędnika Zamku............72
43. Jabłonka, 30 listopada 16kO. - Maciej Wilczek i Zofja wdowa po Janie Wilczku zawierają ugodę co do ogrodów i pól jego, których ona używa...............74
44. Jabłonka, 5 lipca 1647. - Ugoda tymczasowa między poddanymi Czarnego Dunajca, Podczerwiennego i Chochołowa z jednej, a Piekielnika i Suchejgóry z drugiej strony w sprawie zajmowania
bydła na pogranicznych pastwiskach i wspólnego użytkowania tychże, tudzież w sprawie wzajemnego wydawania złoczyńców i wymierzania sprawiedliwości przez urzędy Zamków Orawskiego i Nowotarskiego, aż do zebrania generalnej komisji granicznej ... 75
45. Pożoń, 20 lipca 1655. — Cesarz Ferdynand III, wynagradzając zasługi i niezmordowaną od ośmiu lat pracę księdza Jana Scze-chowicza około nawracania na wiarę katolicką i głoszenia słowa Bożego w różnych komitatach węgierskich, zwłaszcza w spiskim i orawskim, podnosi go do dziedzicznego stanu szlacheckiego, a przez niego braci jego Andrzeja, Sebastjana, Błażeja, Jakuba i Macieja, oraz siostry Annę, Zuzannę i Reginę, nadając im herb, którego opis, zgodnie z umieszczoną na czele aktu jego minjaturą, szczegółowo przytacza.............76
46. Kasztel św. Zofji, 20 lipca 1657. - Stefan Thokoly, stwierdzając, że Roman Namiestowski i zmarły Maciej Osczanda, Polak, obdarzeni d. 23 sierpnia r. 1629 przez Helenę Thurzo przywilejem na założenie wsi Wesele, zawiedli pokładanych w nich nadzieji i na szkodę swych panów lokacji zaniedbali, udziela ponownego przywileju synowi tegoż Romana, sołtysowi Jerzemu Namiestowskiemu al. WTeselowskiemu i sześciu siedlakom, za ich zasługi około założenia osady, określając ich powinności wedle prawa wołoskiego . . 82
47. Czimhowa, 7 października 1658. — Andrzej Plathy z Wielkiej Paludzy księdzu Janowi Sczechowiczowi z Ratułowa, parodiowi i wicearchidiakonowi powszechności katolików na Orawie oraz pre-pozytowi kościoła św. Michała Arch. w Walko sprzedaje pół sołtystwa w dziedzinie swej Czimhowej za 100 talarów.....85
48. Orawka, 1 kwietnia 1659. - Testament ks. Jana Sczechowicza parocha i wicearchidiakona powszechności katolików orawskich 86
49. Podzamek Orawski, 5 kwietnia 1659. - Sąd zupny orawski przysądza Kubie Smolce zw. Marczak i Janowi Słowikowi sołtystwo w Nowej Rabczy przeciwko Stanisławowi Płachociakowi
i Szczęsnemu Taladze.............93
50. Trzciana, 23 kwietnia 1659. - Miasto Twardoszyn mieszkańcom wsi Bystrej (w Orawicach) za nowo wykarczowane obszary wypłaca sumę 200 flor. węgierskich.........96
51. (Zamek Orawski), 21 maja 1659. - Jeremjasz Porubsky ((prowizor)) dóbr orawskich i Jakub Dedinsky dokonują reambulacji granic wsi Bystrej.............96
52. Zamek Orawski, 6 czerwca 1659. - Stefan Thokoly, biorąc na wzgląd okoliczność, że mieszkańcy wsi Bystrej, niedawno założonej w górach nad rzeką Orawicą, z powodu surowości przyrody popadli w ubóstwo, tak że nie mogą opłacać rocznego czynszu w wysokości 98 flor. i wyrządzają szkody w sąsiednich lasach, na
prośbę mieszkańców miasta Twardoszyna nadaje im terytorjum wsi Bystrej za czynszem rocznym 240 flor. i innemi zwykłemi powinnościami, inserując równocześnie akt reambulacji granic tejże wsi, dokonanej d. 21 maja tegoż roku.........98
53. Zamek Orawski, 24 czerwca 1659. — Stefan Thókóly zatwierdza Jana Kitkę i brata jego Jura na sołtystwie w Połhorze, które oni na mocy prawa bliższości przeciwko Szczęsnemu Taladze sądownie odzyskali, dawszy mu pewne odszkodowanie pieniężne; równocześnie upoważnia Jana Kitkę do spłacenia brata swego Jura
i objęcia całego sołtystwa dla siebie.........101
54. Zamek Orawski, 10 maja 1660. - Stefan Thókóly grunt sołtysi we wsi Jabłonce, opróżniony po śmierci (bez potomka męskiego) Jakuba Jabłonkowskiego, daje bratu jego stryjecznemu Janowi, który ma otoczyć opieką i wyposażyć pozostałe córki Jakuba . . 103
55. Zamek Orawski, 25 października 1662. - Stefan Thókóly na prośbę Jaśka Słowika sołtysa Górnej Rabczycy zatwierdza Rabczy-canom polany, pasieki i wyrobiska we wsi wspomnianej, nadane im niegdyś do użytku przez Jerzego Thurzona, przyczem opisuje granice tej osady..............105
56. Zamek Orawski, 24 lutego 1663. — Stefan Thókóly Janowi i Andrzejowi Mazurakom synom Jurka Nowaczyka zwanego Ma-zurak, sołtysom Sihelnego, nadaje i darowuje cząstki łanu sołtysiego po zmarłym stryju ich Macieju Nowaczyku, które oni z rąk postronnych wykupili, i upoważnia ich do wykupu od Marcina Źrebczaka reszty tego łanu, pozbytej przez wspomnianego Macieja, oraz do spłacenia Andrzeja Gracza, pasierba tegoż Macieja, za wystawione własnym nakładem budynki.........109
57. Zamek Orawski, 20 maja 1663. - Stefan Thókóly Janowi Słowikowi sołtysowi Nowej Rabczycy nadaje i zatwierdza sołtystwo w tejże osadzie, częścią odziedziczone po ojcu Krzysztofie a częścią odkupione od Marka Smolki, udzielając mu równocześnie pewnych ulg w spełnianiu powinności sołtysich.........111
58. Mutne, 18 czerwca 1663. ~ Jan Rewicky dyrektor spraw i Jeremiasz Porubsky urzędnik Państwa Orawskiego z rozkazu Stefana Thókóly"ego dokonują obejścia i oznaczenia znakami i kopcami granic wsi Mutne, które szczegółowo opisują.....114
59. Zamek Orawski, 21 stycznia 166k. — Stefan Thókóly na prośby Pawła sołtysa nowej osady Mutne, syna niegdyś Macieja Benczyka, w imieniu także spólnika swego Piotra, syna niegdyś Macieja Klena, zatwierdza i transumuje dokument graniczny tejże osady, wydany przez Jana Rewicky"ego dyrektora spraw i Jere-miasza Porubsky"ego urzędnika Państwa Orawskiego d. 18 czerwca r. 1663, z zastrzeżeniem należytego spełniania powinności i składa-
nia czynszów i danin oraz z zakazem dalszego cerhlowania i wyrabiania lasów i gajów..............117
60. Podzamek Orawski, 28 czerwca 166k. — Sąd zupny orawski na wezwanie zarządu Zamku Orawskiego zatwierdza ugodę między Matuszem Ostroszem sołtysem Górnej Zubrzycy a Andrzejem Mo-niakiem jego ojczymem, który pojąwszy matkę jego za małżonkę, wyjednał sobie dokumenty na sołtystwo górno-zubrzyckie. W ugodzie tej zobowiązuje się Moniak wydać Ostroszowi wspomniane dokumenty, wzamian zaco ten ostatni pozostawia Moniaka dożywotnio w posiadaniu pewnych gruntów i pożytków......119
61. (Zamek Orawski) 18 listopada 1665. — Jan Rewisky dyrektor spraw i Andrzej Raphanidae urzędnik Państwa Orawskiego, jako komisarze Stefana Thókóly!ego, na prośby mieszkańców wsi Wesele, obszedłszy i znakami zaopatrzywszy granice tejże wsi, podają dokładny ich opis..............121
62. Podzamek Orawski, 17 czerwca 1667. — Wyrok sądu zupnego orawskiego w sprawie między Matuszem Ostroszem sołtysem Górnej Zubrzycy a Andrzejem Moniakiem jego ojczymem, skazujący tego ostatniego na wydanie Ostroszowi dokumentu na wspomniane sołtystwo oraz do wypełnienia wszelkich zobowiązań, wynikłych
z zawartej z nim przed trzema laty umowy o sołtystwo .... 128
63. Zamek Orawski, 19 października 1667. - Stefan Thókóly na prośby Jaśka Słowika sołtysa (Górnej) Rabczycy poleca wyznaczonej komisji zbadać na miejscu cerhle, polany i ((pasieki)), które Rabczy-canie mozolnie, choć bez zezwolenia jego, w lasach zamkowych ((wyrobili)), zezwala je stosownie do orzeczenia tej komisji przyłączyć do ((chotaru)) Rabczyckiego z zastrzeżeniem podwyższenia im czynszu, wreszcie zatwierdza nowe granice tejże osady przez komisję ustalone i w dokumencie opisane..........130
64. Zamek Orawski, 27 lutego 1668. - Stefan Thókóly transumuje i zatwierdza dokument sądu stołecznego orawskiego z d. 28 czerwca r. 1664 w sprawie ugody między Matuszem Ostroszem sołtysem Górnej Zubrzycy a Andrzejem Moniakiem.........135
65. Zamek Orawski, 23 czerwca 1669. - Stefan Thókóly pół sołtystwa w Rabczycy, opróżnionego wskutek bezpotomnej śmierci Mikołaja Marcziaka, sprzedaje za 300 talarów Jakubowi Klinowskiemu, z obowiązkiem spłacenia długów poprzednika, przyczem określa jego powinności i daniny............136
66. Dolna Zubrzyca, 14 czerwca 1669 - Jabłonka, 16 marca 1670.— Różne protokoły (w polskim i słowackim języku spisane w sprawie sporu między Szymonem Bednarzem a sołtysem Górnej Zubrzycy
o grunt tamże...............138
67. Jabłonka, 11 kwietnia 1670. - Ugoda między Janem Janiko-wym sołtysem Jabłonkowskim a stryjami jego Janem, Maciejem
i Andrzejem Jabłonkowskimi w sprawie używania młyna .... 140
68. Weliczna, 6 marca 1672. — Mikołaj Draskowith dyrektor pełnomocny Zamku Orawskiego, na prośbę Jana Słowiczaka i Jakuba Klinowskiego sołtysów Nowej Rabczycy, transumuje i zatwierdza wyrok sądu stołecznego orawskiego z d. 5 kwietnia r. 1659 . . . 142
69. Obóz pod Św. Janem, 15 października 1672. - Paweł Ester-hazy królewski radca i Krainy Węgierskiej najwyższy generał ostrzega ziemian i chłopów na Orawie, aby się nie łączyli z buntownikami i zdrajcami, grożąc w przeciwnym razie wojskowemi represaljami................143
70. B. m., przed 27 czerwca 1673. - Stanisław i Mikołaj Wilczkowie z Wielkiej Orawki, Mateusz Moniak z Górnej Zubrzycy, oraz Jan Wilczek i Jan Bukowiński z Bukowiny i Podszkla upraszają cesarza Leopolda o wynagrodzenie im zasług, położonych około stłumienia buntu na Orawie, przez podniesienie ich do stanu szlacheckiego i nadanie herbu, którego projekt zamieszczają.....145
71. Wiedeń, 27 czerwca 1673. - Cesarz Leopold Mateusza Mo-niaka sołtysa w Górnej Zubrzycy, za wierność i szczególne usługi, wyświadczone podczas tłumienia buntu na Orawie, zwalnia od wszelkich czynszów, danin i wszelakich kontrybucyj, opłacanych dotąd z należącej doń połowy sołtystwa wraz z trzema młynami i ośmiu zagrodnikami, zakazując urzędnikom tak swoim węgierskim jak i zamkowym orawskim niepokojenia uprzywilejowanego sołtysa i jego dziedziców jakiemikolwiek uroszczeniami, pod warunkiem wytrwania w katolickiej wierze i w wierności dla siebie i swych następców .................150
72. Wiedeń, 27 czerwca 1673. - Cesarza Leopolda takiż sam przywilej dla Jana Bukowińskiego i powinowatego jego Jana Wilczka sołtysów w Bukowinie-Podszklu........152
73. Wiedeń, 27 czerwca 1673. - Cesarza Leopolda takiż sam przywilej dla Stanisława, Mikołaja i Tomasza Wilczków braci rodzonych oraz Adama i Walentyna Wilczków ich braci stryjecznych, sołtysów w Wielkiej Orawce (= Podwilku)........153
74. Wiedeń, 27 czerwca 1673. - Cesarz Leopold Mateusza Mo-niaka, sołtysa w Górnej Zubrzycy, za wierność i szczególne usługi, wyświadczone podczas tłumienia buntu na Orawie, zwolniwszy od płacenia czynszów, danin i wszelakich kontrybucyj, poleca wprowadzić w posiadanie i władztwo połowy sołtystwa w Górnej Zubrzycy, wraz z trzema młynami i ośmiu zagrodnikami, pod warunkiem wytrwania w katolickiej wierze i wierności dla siebie
i swoich następców..............154
- XXV -
75. Wiedeń, 27 czerwca 1673. - Cesarza Leopolda takiż sam przywilej dla Jana Bukowińskiego i Jana Wilczka powinowatych, sołtysów w Podszklu i Bukowinie..........156
76. Wiedeń, 27 czerwca 1673. — Cesarza Leopolda takiż sam przywilej dla Stanisława, Mikołaja i Tomasza Wilczków braci rodzonych, oraz Adama i Walentyna Wilczków ich braci stryjecznych, sołtysów w Wielkiej Orawce (= Podwilku)......157
77. Wiedeń, 17 lutego 167h. - Cesarz Leopold, wynagradzając wierność i niepospolite zasługi Jana Wilczka, wyświadczone w czasie tłumienia buntu na Orawie, podnosi go do dziedzicznego stanu szlacheckiego, a przez niego żonę jego Zofję Bukowinską, syna Aleksandra, córkę Annę, oraz Jana Bukowińskiego z jego żoną Zofją Wilczek i córką Agnieszką, nadając im herb, którego opis, zgodny
z zamieszczoną na czele aktu minjaturą, szczegółowo przytacza . . 159
78. Wiedeń, 20 lutego 167i. - Cesarza Leopolda takiż sam jak poprzedni przywilej nobilitacyjny dla Mikołaja Wilczka, którego podnosi do dziedzicznego stanu szlacheckiego i udziela mu herbu, szczegółowo opisanego, a przez niego uszlachca żonę jego Dorotę Senkowicz, Stanisława z żoną Zofją Moniak, Tomasza z żoną Zuzanną Harkabuz, braci swoich, Adama z żoną Zofją Repitzky, synem jego Janem i córkami Marją i Anną, oraz Walentyna z żoną Zofją Słowik i synem jego A., braci swych stryjecznych, wreszcie Alberta syna Mikołaja.............165
79. Wiedeń, 21 lutego 167k.-Cesarza Leopolda takiż sam, jak dwa poprzednie, przywilej nobilitacyjny dla Mateusza Moniaka, którego podnosi do dziedzicznego stanu szlacheckiego i udziela mu herbu szczegółowo opisanego, a przez niego uszlachca żonę jego Annę No-wobilską, synów Jana i Stanisława, oraz córki Zofję i Annę . . . 166
80. Weliczna, 30 marca 167k. — Sąd stolicy orawskiej zaświadcza, że przedłożony mu akt nobilitacyjny cesarza Leopolda dla Mateusza Moniaka i żony jego Anny Nowobilskiej polecił uroczyście obwołać i opublikować.............167
81. Weliczna, 30 kwietnia 167k. - Sąd stolicy orawskiej wydaje Janowi Wilczkowi zaświadczenie o wniesieniu przez Macieja Pon-gracza w imieniu Jerzego Illyeshazy^go, dyrektora Zamku Orawskiego, i innych komposesorów Państwa Orawskiego protestu przeciwko nobilitacji Moniaka, Wilczków i Bukowińskiego .... 169
82. Kapituła Spiska, 2 lipca 167k. - Kapituła Spiska (jako locus credibilis) donosi cesarzowi Leopoldowi, że w myśl jego przywileju dla Jana Bukowińskiego i Jana Wilczka, powinowatych, z d. 27 czerwca 1673, który dosłownie przytacza, dokonała w d. 15 czerwca 1674 r. wraz z wyznaczonym w tym celu przez cesarza zaprzysiężonym asesorem Aleksandrem Abaffym w obecności wyszczególnio-
nych świadków wprowadzenia wyż wspomnianych w sołtystwo Pod-szkla i Bukowiny, zwolnione od wszelkich czynszów, opłat i danin, przeciwko czemu wniesiony został protest ze strony przedstawiciela skarbu, oraz niektórych krewnych tychże sołtysów.....171
83. Kapituła Spiska, 1 lipca 167 k. - Takiż sam akt Kapituły Spiskiej dla Stanisława, Mikołaja i Tomasza Wilczków braci rodzonych, oraz Adama i Walentyna Wilczków ich braci stryjecznych, donoszący o dokonaniu w d. 15 czerwca 1674 r. wprowadzenia wyż wspomnianych w sołtystwo Wielkiej Orawki, przeciw czemu przedstawiciel skarbu wniósł protest...........174
84. Kapituła Spiska, 2 lipca 167k. - Takiż sam akt Kapituły Spiskiej dla Mateusza Moniaka, donoszący o dokonaniu w d. 16 czerwca 1674 r. wprowadzenia wyż wymienionego w pół sołtystwa Zubrzycy Górnej, przeciw czemu przedstawiciel skarbu wniósł protest . . . 177
85. Zubrzyca Górna, 23 czerwca 1677. - Sąd stolicy orawskiej stwierdza dojście do skutku ugody między szlachetnymi Mikołajem, Stanisławem i Janem Wilczkiem, Janem Bukowińskim i Zofją Bu-kowińska żoną Jana Wilczka z jednej a Mateuszem Moniakiem z drugiej strony o hale Sylec i Czernic, którą to ugodę przez strony zaprzysiężoną i karą umowną zabezpieczoną dosłownie przytacza . . 179
86. Pożoń, 17 lutego 1682. - Przełożony i radcy Kamery Węgierskiej zaświadczają, że protest przeciw nobilitacji rodzin Wilczków, Moniaków i Bukowińskich imieniem skarbu królewskiego wniesiony został bez wiedzy, woli i nakazu tejże Kamery.....182
87. Rabka we dworze, 27 lutego 1685. - Krzysztof Pytel i Wojciech Papiesz z Orawki (= Podwilka) na prośbę gromady a osobliwie Stanisława Wilczka z Orawki zobowiązują się zadośćuczynić za zniewagi i rabunek, dokonany przez zbójników Pietrzaków na osobie Jana Skopińskiego towarzysza pancernego z dywizji Hieronima Lubomirskiego marszałka nadw. koron., gdy z wyprawy tureckiej do domu powracał............183
88. (Zubrzyca Górna) 1671—1687. - Różne protokoły umów i ugod między Zubrzycanami u ich sołtysa zdziałane i (w polskim języku) spisane...............186
89. Jabłonka, 20 maja 1690. - Jan Ghillany, Jan Okoliczany i Stefan Hrabowszky z ramienia Jerzego Erdody de Monyowkerek, dyrektora Zamku Orawskiego, na prośbę Marcina Ramzy alias Rabczańskiego sołtysa Rabczy transumuje przywilej Jerzego Thurzona, wydany w Zamku Orawskim d. 9 sierpnia 1608 r. (ob. wyżej pod Nrem 20).................188
90. Zamek Orawski, 11 czerwca 1691. - Franciszek Dessevffy prefekt i Stefan Hrabowszky dyrektor Zamku Orawskiego, mając na względzie pomnożenie dochodów swoich panów, komposesorów
wspomnianego zamku, zezwalają Michałowi Jurczakowi sołtysowi Wasilowa założyć na wydzielonym obszarze pod Beskidem powyżej Klina Zakamiennego nową osadę zwaną Jurków (= dziś Nowoć), której granice szczegółowo opisują, z obowiązkiem płacenia w przyszłości czynszu w wysokości 100 talarów........188
91. Wiedeń, 26 listopada 1696. - Cesarz Leopold na żale i skargi szlachetnych rodzin Wilczków, Bukowińskich i Moniaków, podniesionych niedawno do stanu szlacheckiego i zwolnionych od wszelkich czynszów i danin, których mimo to Państwo Orawskie obciąża nieproporcjonalnie wysokiemi podatkami i ciężarami, nakazuje Jerzemu Erdódy"emu, najwyższemu żupanowi tegoż Państwa Orawskiego, aby przestrzegając ustawowej równości stanu szlacheckiego, zapobiegł uciążaniu wspomnianych rodzin, zwrócił im niesłusznie ściągnięte kwoty podatkowe, oraz zabrane przy egzekucji bydło . . 191
92. (Maków), 23 grudnia 1703. - Stefan z Białej Bielski posesor Makowa stwierdza, że szlachetny Stanisław Moniak posesor Zubrzycy Górnej na Orawie, trwając w starej wierności dla cesarza, uszedł w czasie rebelji na Węgrzech z rodziną swoją do Polski i zamieszkał w jego domu we wsi Grzechyni, oddawszy cały swój dobytek na łup buntowników, aby tylko uniknąć ich gwałtu i przemocy .... 194
93. Jordanów, 16 października 1708. - Rada miasta Jordanowa zaświadcza, że szlachetny Stanisław Moniak z Zubrzycy Górnej, trwając w starej wierności dla cesarza, uszedł w czasie rebelji na Węgrzech do Polski i zamieszkał z rodziną swą we wsi Sidzinie koło Jordanowa, oddawszy cały swój dobytek na łup buntowników, aby tylko uniknąć ich gwałtu i przemocy.........195

SPIS RYCIN

Fragment Statutu solnego króla Kazimierza W-kiego z r. 1368 ze
wzmianką o Jabłonce............4
Akt Jerzego Thurzo z d. 20 sierpnia 1615 r. w przedmiocie rozdziału
hal orawskich między poszczególne gminy na Orawie ... 47 Minjatura z herbem Sczechowiczów na akcie nobilitacyjnym ces.
Ferdynanda III z r. 1655............79
Przywilej hr. Stefana Thokoly"ego dla Jana Słowika sołtysa Nowej
Rabczycy z 20 maja 1663...........112
Chorągiew wotywna Moniaków w kościele farnym w Górnej Zu-
brzycy (strona prawa)............146
Chorągiew wotywna Moniaków w kościele farnym w Górnej Zu-
brzycy (strona lewa).............147
Fresk ścienny w kościele farnym w Orawce z wyobrażeniem herbu
rodzin Wilczków, Moniaków i Bukowińskich, w otoczeniu herbów państwowych.............148
Przywilej cesarza Leopolda I dla Wilczków z d. 27 czerwca 1673 r. . 154 Minjatura z herbem Wilczków, Moniaków i Bukowińskich na aktach
nobilitacyjnych cesarza Leopolda I z r. 1674......161
Akt nobilitacyjny cesarza Leopolda I dla Moniaków z d. 21 lutego
1674 r..................166

PRZEDMOWA

Wydawnictwo niniejsze obejmuje materjały źródłowe do dziejów osadnictwa górnej Orawy.
Dlaczego ten właśnie zakątek obrał wydawca? Bezwąt-pienia odgrywał dlań niemałą rolę sentyment osobisty, jaki żywi od lat dla Orawy, przyczem gruntowne poznanie kraju w czasie niejednokrotnych, dłuższych tam pobytów i wędrówek, stanowiły pobudkę bezpośrednią. Lecz do tego przyłączyły się ponadto jeszcze szczególne zainteresowania naukowe wydawcy problemami osadniczymi na pograniczach ziem polskich, zwłaszcza związkiem między rozwojem osadnictwa a kształtowaniem się granic na tle naturalnych warunków geograficznych Ł). Z pośród zewnętrznych granic Polski karpackie odcinki: spiski, orawski oraz Czadecki należą do najciekawszych, z tego względu, że tam element etniczny polski przekracza granicę polityczną. O ile jednak odcinek spiski jest dobrze zaopatrzony w wydawnictwa źródłowe, zwłaszcza w materjał dokumentalny, bardzo dawny i obfity2), o tyle odcinki górno-orawski i Czadecki pozostawiają pod tym względem wiele do życzenia, oczywista wskutek tego przedewszyst-
kiem, że nie były tak dostępne osadnictwu jak tamten, i że ono późno stosunkowo tam wtargnęło.
Jeśli o górną Orawę idzie, to poza kilkunastu przywilejami sołtysiemi, wydanemi przez ks. Józefa Kohutha w ^Slo-venskom Letopiso x), częściowo w skróceniach, zresztą w sposób nie odpowiadający dzisiejszym wymogom naukowym, częściowo zaś w krótkich streszczeniach, zawartych w jego opowiadaniach z dziejów Orawy w aKatolickych Nowinach v z lat 1887—9, brak był zupełny jakichkolwiek wydawnictw do dziejów górnej Orawy. Zresztą obu tych publikacyj, dawno wyczerpanych w samej Słowacji i tam nawet dość trudno dostępnych, nie było dotąd w żadnej bibljotece krakowskiej2) a zapewne i wogóle polskiej, gdyż dawniejsza nauka nasza Orawą i jej dziejami niemal zupełnie się nie interesowała. Korzystali z tych dokumentów, zebranych przez Kohutha, jedynie słowaccy dziejopisowie Orawy, ks. St. Haluśka, ks. Matuś Pajdussak3) i inż. Aindraej Kavuljak4).
U nas zainteresowanie dziejami Orawy datuje się dopiero od chwili, gdy po wojnie światowej i wskrzeszeniu państwa polskiego zagadnienie jej kresów południowych i przyszłej tamże granicy stało się aktualnem. Podpisany już wtedy, przed laty 12, zajął się kwestją rozwoju granicy południowej Polski w czasach historycznych 5), ale właśnie na odcinku orawskim natrafił na największe trudności w wykazaniu rozwoju dziejowego dawnej granicy, głównie z powodu zupełnego braku wydanych źródeł. Dopiero później, po bliższem poznaniu Orawy, przekonał się wydawca, że zachowało się tam jeszcze dotąd w rękach prywatnych, zwłaszcza u rodzin, pochodzących od dawnych sołtysów orawskich, a poza tem w szeregu
publicznych słowackich zbiorów archiwalnych, sporo dokumentów historycznych, wprawdzie niezbyt stosunkowo dawnych, ale rzucających bardzo ciekawe światło na proces osadniczy w puszczy beskidzkiej w ciągu wieków XVI—XVII, proces, który ma wiele cech pierwotnych, przypominających niekiedy stosunki o kilka wieków wprawdzie starsze, ale nie posiadające tak obfitego i bezpośredniego maćerjału źródłowego, jak to osadnictwo, które pozostawiło po sobie obfite i bezcenne świadectwa pisemne, dozwalające śledzić żywcem niejako jego rozwój. Jest ten proces osadniczy ciekawy dla nauki z trzech względów: naprzód dlatego, że przypada na obszar, przez który przechodziła granica polityczna o charakterze granicy naturalnej, przekroczonej przez element polski, napływający od północy. Powtóre dlatego, że jest to równocześnie sfera zetknięcia się dwóch elementów etnicznych, polskiego i słowackiego, które wprawdzie zajmują obok siebie obszary naogół dość zwarte i wyraźnie rozgraniczone, jednak pewne osmotyczne wpływy i oddziaływania wzajemne, religijne, kulturalne, polityczne, a przedewszystkiem gospodarcze występują w tych źródłach bardzo wyraźnie, jako zjawiska niezmiernie ciekawe dla badań nad stosunkiem dwóch odłamów etnicznych, bezpośrednio z sobą sąsiadujących. Wreszcie jak trzeci czynnik, biorący w samych zaczątkach udział w kształtowaniu się osadnictwa na górnej Orawie, to element wołoski, który odegrał ważną, choć mało jeszcze dotąd zbadaną rolę w kolonizacji pastersko-rolnej całego łańcucha karpackiego Ł). Na te i inne zagadnienia rzuca światło materjał, zawarty w niniejszem wydawnictwie.
Chodziłoby o kwestję ram wydawnictwa: ram terytorjal-nych, chronologicznych i rzeczowych.
Jeśli mowa o pierwszych, to polskiego wydawcę interesują przedewszystkiem obszary, zasiedlone przez lud przybyły
z Polski, przez polskich górali, którzy w górnych dolinach dopływów rzek Białej i Czarnej Orawy oraz Orawicy, obsiedli wieńcem południowe zbocza Pilska i Babiej Góry, sięgając dalej na południu w obszar wododziału rzek Orawy i Czarnego Dunajca, hen aż po podnóża Tatr Zachodnich. Osady te po dziś dzień zachowały pomimo pewnego nalotu słowackiego swój etnicznie polski charakter, przejawiający się w języku, stroju i zwyczaju ludowym. Wyznaczona przez Radę Ambasadorów granica przecięła to etnograficznie polskie terytorjum górnej Orawy, przyznając wschodnią jego część Polsce, a zachodnią pozostawiając przy Czechosłowacji. Wydawnictwo niniejsze, jako historyczne, nie ogranicza się oczywiście do dzisiejszego podziału politycznego, ale obejmuje wszystkie osady polskich górali na Orawie, tak po stronie polskiej, jak i czechosłowackiej, aż po linję, wyznaczającą etnograficzny zasięg tych górali (z uwzględnieniem osad o ludności mieszanej) x). Osady te bowiem nie zmieniły zasadniczo swego etnicznego charakteru od chwili założenia aż po dzień dzisiejszy. Podpisany jednak tuszy, że wydawnictwo jego pobudzi słowackich miłośników przeszłości Orawy do kontynuowania tej pracy na terenie sąsiedniego osadnictwa słowackiego, gdyż dopiero wówczas będzie można mieć pełny obraz rozwoju stosunków osadniczych na całej Orawie.
Pod względem ram chronologicznych starał się wydawca sięgnąć wstecz do czasów, w których pojawiają się najdawniejsze ślady związków górnej Orawy z Polską, występujące na tem pograniczu wyraźniej już w wieku XIV, a doprowadzić je do końca wieku XVII, w którym proces osadniczy polski już się zakończył i skrystalizował2).
Wreszcie rzeczowo wciągnął wydawca wszelki ma-
terjał mu dostępny, mogący rzucić światło na rozwój polskiego osadnictwa na Orawie, ze względu zaś na obfitość i różnorodność tego materjału podzielił go na dwie części, mające być pomieszczone w dwóch tomikach. Część pierwsza, wydana w niniejszym tomie, zawiera dokumenty, część druga, która pojawi się w jednym z najbliższych tomów, obejmie korespondencję i materjał aktowy: urbarze, regestry podatkowe, wizytacje kościelne, akta procesowe i t. p. W tym też drugim tomie zamierza wydawca przedstawić we wstępie, na podstawie już całego zebranego przez siebie materjału, zarys dziejów osadnictwa polskiego na Orawie, zaopatrzony mapą osadnictwa.
Materjał dokumentalny, zawarty w niniejszym tomie, zaczerpnięty został z różnych źródeł i zbiorów, tak publicznych, jak i prywatnych.
Najwięcej stosunkowo tekstów, bo przeszło 1/4, pochodzi ze zbioru ks. Józefa Kohutha, przechowanego obecnie w Archiwum Słowackiego Muzeum Narodowego w Turczań-skim św. Marcinie. Ś. p. ks. Kohuith dziekan-proboszcz w Dolnym Rubinie, zmarły w r. 1900, zebrał ogromny materjał do dziejów całej Orawy, który częściowo ogłosił — jak wyżej wspomniano — w ^Slovenskom Letopisea, a ponadto zużytkował go w krótkich monograf jach poszczególnych osad orawskich, które pojawiały się w "Katolickych Novinacłu. Wędrując po całej Orawie, ratował od zatraty te bezcenne zabytki przeszłości, czego zaś nie mógł zdobyć w oryginale, lub choćby w dawnej kopji, to odpisywał skrzętnie i notował. Szczególnie cenne w tym zbiorze są oryginalne dyplomy sołtysów orawskich, które w niniejszem wydawnictwie znalazły właściwe miejsce. Tak powstał Kohuthowy zbiór materjałów, który niewątpliwie zamierzał on kiedyś opublikować lub przynajmniej zużytkować w obszernej monografji Orawy. Podpisany świadom, że spełnia cząstkę dzieła zamierzonego przez tego niestrudzonego miłośnika i znawcę dziejów Orawy, odczuwa dlań wielką wdzięczność, a dla pamięci Jego żywi głęboką cześć, której dał wyraz, poświęcając cieniom Jego ten
pierwszy tomik swego wydawnictwa. Przy tej sposobności poczuwa się do obowiązku złożenia szczerej podzięki Zarządowi Słowackiego Muzeum Narodowego za udostępnienie zbiorów, a archiwarjuszce Pani Dr Marji Opoćenskej-Jerśowej za życzliwą pomoc podczas pracy w temże Muzeum.
Niemniej pierwszorzędny i bogaty materjał źródłowy do dziejów górnej Orawy znalazł się w Archiwum Zamków Orawskich. Z jego też zbiorów ogłaszamy równie sporą ilość dokumentów, jakkolwiek tylko część ich dochowała się tam w oryginałach, reszta zaś w dobrych urzędowych kopjach. Wspominając o korzystaniu z tego Archiwum, niestety dotąd przez polską naukę niezbadanego i niewyzyskanego x), wydawca nie może pominąć milczeniem dwóch mężów, związanych z Zamkiem, jego Archiwum i dziejami. Pierwszym z nich jest sędziwy strażnik zbiorów archiwalnych, P. Mikołaj Kubinyi, autor znakomitego dzieła o Zamkach Orawskich 2), mąż nie-tylko zadziwiający każdego, kto się z nim zetknął, swoją rozległą wiedzą i żywotnością umysłu, niezwykłą w tak podeszłym wieku, ale także ujmujący wielką swą uprzejmością i uczynnością, z jaką służy każdemu pracownikowi naukowemu, który przyjdzie korzystać z bogatych zbiorów Zamków Orawskich. Podpisany, doznawszy kilkakrotnie tej życzliwości P. Kubinyrego, pozwala sobie wyrazić Mu na tem miejscu serdeczne podziękowanie. Drugi mieszkaniec Podzamku Orawskiego, związany z Orawą pochodzeniem, a z jej prasta-rem grodziskiem węzłami szczerego umiłowania i pracą wieloletnią nad jego przeszłością, to P. Inż. A. Kavuljak, autor pięknej monografji p. t. ^Hrad Orava^. Każdą wolną chwilę od zawodowych zajęć poświęca on pracy nad dziejami swej ojczystej ziemi, gromadząc śladem Kohutha materjały do osadnictwa Orawy. Jego życzliwości i cennym wskazówkom zawdzięcza podpisany bardzo wiele, przedewszystkiem szereg tekstów
w tem wydawnictwie, pochodzących z jego odpisów. Za tę ważną przysługę, jak niemniej za łaskawą pomoc przy korekcie, składam Mu tutaj gorące dzięki.
Pewne uzupełnienie materiałów, pochodzących z Archiwum Zamków Orawskich znalazł podpisany w Budapeszteń-skiem Archiwum Państwowem, którego Dyrektorowi P. Dezy-deremu Csankyłemu za wszelkie ułatwienia niniejiszem dziękuję. Z prawdziwą też wdzięcznością wspominam pomoc, jakiej mi użyczał archiwarjusz tamtejszy P. Dr Bela Kossanyi, który mi nadto nadesłał szereg odpisów z tegoż Archiwum.
Z osób prywatnych, które, mając w swen? posiadaniu rodzinne zbiory archiwalne, nie szczędziły wydawcy szczodrej pomocy, użyczając mu przechowywanych u siebie dokumentów, na samym czele wymienić trzeba P. Albina Wilczka zupnego notarjuszia w Trzcianie, który posiada po ojcu, śp. Eugenjuszu, obfity zbiór dokumentów, częścią w oryginałach, częścią w odpisach, do rodzin sołtysich Wilczków, Bukowiń-skich i Moniaków. Archiwum to, dzięki uprzejmości P. Albina i stryja jego P. Alfonsa Wilczków, było mi dostępne i zostało zużytkowane, za co należy im się szczera podzięka. Po Wilczkach zachowali pewne dokumenty PP. Divekyłowie: Prof. Adorjan i brat jego Aleksander w Podwilku, których uprzejmości też niejedno zawdzięczam. Cenne dokumenty do rodziny Moniaków znalazły się pod samą Babią Górą w Zu-brzycy Górnej, przechowywane pieczołowicie i w największym porządku przez P. Helenę zam. Wilczek i brata jej P. Radcę Aleksandra Lattyaka, którym również winienem wdzięczność za użyczenie dokumentów ze swego archiwum. W Znbrzycy Górnej garść źródeł znalazła się nadto w farze, gdzie dzięki uprzejmości proboszcza ks. J. Maślaka mogłem je wyzyskać. Piękny zbiór posiada ks. Marcin Jabłoński, proboszcz w Orawce, znawca dziejów kościelnych Orawy, który również bardzo chętnie otworzył mi swoje materjały. Pośrednictwu P. Józefa Gebury, dyrektora Banku słowackiego w Trzcianie, który od początku żywo interesował się mojemi badaniami, sam posiadając w tym zakresie rozległe wiadomo-
ści i wiele notat, zawdzięczam otrzymanie kilku ciekawych dokumentów od P. F. Klinowskiego z Trnavy, odnoszących się do rodziny Klinowskich, a P. W. Haber z Łapsz Niżnych na Spiszu uzyskał dla mnie ciekawy akt nobilitacyjny Sczecho-wiczów od jednej z ostatnich dziedziczek tego rodu, P. Elżbiety z Sczechowiczów Cieluszakowej. Wszystkim tym osobom wyrażam słowa żywej wdzięczności.
Co się tyczy zasad wydawniczych, to trzymałem się tych wzorów, które ustaliły ostatnie wydawnictwa Polskiej Aka-demji Umiejętności, oparte na zasadzie sInstrukcji wydawniczej dla źródeł średniowiecznychs (Kraków 1925). Teksty jednak słowiańskie podaliśmy w pisowni literalnie wiernej, wychodząc z założenia, że modernizacja tychże bez fachowego przygotowania językowego nie byłaby bezpieczna, a ponadto sądząc, że wierne oddanie tych tekstów może mieć pewne znaczenie także dla lingwistów. Jedyna zmiana, jaką wprowadzono w tych tekstach (oprócz nowoczesnej interpunkcji), polega na oddzieleniu przyimków (np. k nam).
Szereg podobizn dokumentów orawskich oraz herbów rodzin sołtysich ma służyć do ożywienia suchego materjału
wydawnictwa.
Indeks imion i miejscowości umieszczony będzie przy
końcu II części wydawnictwa.

W Krakowie, d. 24 lipca 1932.
Wydawca.

WRÓĆ DO WYBORU MINIATUR ZDJĘĆ

WRÓĆ DO WYBORU MINIATUR ZDJĘĆ

Możesz dodać mnie do swojej listy ulubionych sprzedawców. Możesz to zrobić klikając na ikonkę umieszczoną poniżej. Nie zapomnij włączyć opcji subskrypcji, a na bieżąco będziesz informowany o wystawianych przeze mnie nowych przedmiotach.