PORTRETY PSYCHOLOGICZNE

Portretowanie psychologiczne ma w sobie coś z zimnej diagnozy, werdyktu, etykiety, klasyfikacji typologicznej. Wszystko w nim powinno zostać nazwane - często w trudnym dla laika języku, wedle ustalonych arbitralnie miar opisu. Wbrew pozorom owe miary nie wywodzą się z wieloznacznych kodów kulturowych, a są jedynie konstruktami teoretycznymi, odzwierciedlającymi zracjonalizowane mniemania czy domniemania na temat hipotetycznie założonej konstrukcji ludzkiej psychiki [...]. To, co się temu zabiegowi wymyka, bywa kwalifikowane jako "reszta" o marginalnym lub bliżej nieznanym znaczeniu, wymykająca się definicyjnemu domknięciu czy uchwyceniu w związki przyczynowe. A przecież to w niej właśnie zwykle kryje się to, co najistotniejsze - cała wieloznaczność natury człowieka, wszystkie zawirowania emocji, meandry i niuanse myślenia i kojarzenia, wahania decyzyjne, konflikty sumienia, siła wiary lub rozpacz pustki duchowej, wreszcie świadomość i wola tworzenia.

(fragment książki)

W prezentowanym tomie zostały zamieszczone szkice analityczne poświęcone Virginii Woolf, Johnowi Irvingowi, Józefowi Henowi, Augustowi Strindbergowi i Józefowi Piłsudskiemu, poprzedzone studiami wstępnymi z obszernymi rozważaniami na temat portretu psychologicznego wybitnej i niezwykłej osobowości oraz związku twórczości i zaburzeń psychicznych. Całość stanowi interesujący dowód naukowych poszukiwań i wykorzystywania w postępowaniu badawczym narzędzi różnych dyscyplin: psychologii, antropologii, socjologii, literaturoznawstwa. Zawiera wiedzę istotną nie tylko dla psychologów, lecz również reprezentantów innych specjalności zajmujących się psychologiczną analizą dzieł literackich czy znaczących twórców, postaci. To zbiór tekstów o dużej swobodzie w wyrażaniu własnych poglądów, inspirujących, skłaniających do refleksji, choć niekiedy niełatwych do przyjęcia.

Przedmowa (Tadeusz Gałkowski) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .    9

O wielowymiarowym portretowaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .    9

Część I. Czym jest i czym może być portret psychologiczny

(Roman Zawadzki) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  13

Rozdział 1. Psychologia i sztuka – dwie strony medalu . . . . . . . .  13

Rozdział 2. Psychobiografia – portret czy diagnoza . . . . . . . . . . .  32

Rozdział 3. Trójdzielność opisu postaci – funkcje, struktura, 

kultura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  60

Rozdział 4. Tożsamość i jej rozwój . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  75

Początki odmienności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  75

Tożsamość zadana i własna – społeczna i psychologiczna. . .   94

Tożsamość moralna – świat dobra i zła . . . . . . . . . . . . . . . . . 119

Tożsamość przekłamana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137

Rozdział 5. Kilka uwag o metodzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145

Zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151

Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154

Część II. Jakie bywają portrety psychologiczne . . . . . . . . . . . . 159

Rozdział 1. Problematyka związku twórczości i zaburzeń 

psychicznych (Judyta Urszulak) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159

Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159

Teorie psychologiczne dotyczące związku zaburzeń 

psychicznych i twórczości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160

Spis treściBadania psychologiczne dotyczące związku twórczości 

i zaburzeń psychicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163

Rola emocji w procesie twórczym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168

Problem pojęcia zdrowia psychicznego a wyniki twórców 

w testach psychologicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172

Ograniczenia psychologii w badaniach nad twórczością 

(i szaleństwem) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175

Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179

Rozdział 2. Czego się bała Virginia Woolf – studium depresji 

kobiety i artystki (Magdalena Dybek) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181

Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181

Depresja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182

Pozycja kobiety w społeczeństwie XIX wieku . . . . . . . . . . . . 190

Przypadek Virginii Woolf w ujęciu psychoanalizy . . . . . . . . . 195

Fenomen samobójstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202

Biografia Virginii Woolf według psychodynamicznego 

modelu depresji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204

Zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223

Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224

Rozdział 3. Powieściopisarstwo jako autoterapia – analiza dzieł 

i biografii Johna Irvinga (Joanna Burgiełł) . . . . . . . . . . . . . . . 227

Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227

Teoria Erika Eriksona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230 

Poszukiwanie autoterapeutycznych aspektów prozy 

Johna Irvinga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237

Powieść debiutancka – nieobecny ojciec . . . . . . . . . . . . . . . . 238

Powieść, która przyniosła sławę – problem ojca przez 

relację z matką . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242

Kolejna powieść – problem ojca i relacja z ojczymem . . . . . 244

Najnowsza powieść – ostateczny rozrachunek 

z przeszłością . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247

Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252

Wnioski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253

Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254

Rozdział 4. Józef Hen – życie w konfrontacji z historią  

(Judyta Urszulak) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256

Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256

Spis treściFazy przeżyć i fazy dokonań według teorii 

Charlotte Buhler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257

Rola przeszłości: autonarracje i tożsamość . . . . . . . . . . . . . . . 267

Pisarz i historia – dylematy etyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273

Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277

Rozdział 5. August Strindberg – zespolenie życia i twórczości 

(Paweł Tomczuk) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279

Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279

Życie i dzieło Strindberga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285

Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311

Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312

Rozdział 6. Czy psychologia może wyjaśniać historię? 

Szkic psychobiograficzny postaci Józefa Piłsudskiego 

(Anna Pietruszewska) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314

Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314

Psychobiografia Józefa Piłsudskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315

Ocena Piłsudskiego jako człowieka i jako działacza 

politycznego  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331

Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339