PRZEDMOWA (do wydania czwartego) 5
PRZEDMOWA (do wydania pierwszego) 7


MATEMATYKA ZAGADNIENIA WYBRANE 21
Stanisław Kasprzyk

1.1 Liczby zespolone i wielomiany jednej zmiennej 21

1.2 Macierze, wyznaczniki, układy równań algebraicznych i elementy geometrii 23
1.2.1 Definicja macierzy 23
1.2.2 Wyznacznik macierzy kwadratowej 23
1.2.3 Wektory, równanie płaszczyzny i prostej 24
1.2.4 Układ równań liniowych 25

1-3 Szeregi trygonometryczne Fouriera 26
1.4 Przekształcenie całkowe funkcji jednej zmiennej 27

1.5 Niektóre typy równań różniczkowych i układy równań 30
1.5.1 Metody rozwiązania niektórych równań różniczkowych zwyczajnych 30
1.5.2 Układy równań różniczkowych o stałych współczynnikach 32
1.5.3 Zastosowanie rachunku operatorowego do rozwiązywania równań 33

1.6 Elementy rachunku prawdopodobieństwa 34
1.6.1 Pojęcia podstawowe 34
1.6.2 Twierdzenia o prawdopodobieństwach 35
1.6.3 Dystrybuanta zmiennej losowej 36


FIZYKA ZAGADNIENIA WYBRANE 41
ZMgaiew Porada

2.1 Teorie fizyczne 41
2.1.1 Fizyka klasyczna 41
2.1.2 Szczególna i ogólna teoria względności 42
2.1.3 Mechanika kwantowa 43

2_2 Elektrodynamika 43
22.1 Elektrodynamika klasyczna 43
2-2.2 Elektrodynamika kwantowa 45

23 Kryształy 46
23.1 Wewnętrzna budowa ciał krystalicznych 46
23.2 Krystalografia rentgenowska 46
23.3 Kryształy ciekłe 47
23.4 Fulereny 47

2.4 Fizyka ciała stałego 48
2.4.1 Przewodnictwo elektryczne metali 48
2.4.2 Dielektryki 49
2.4.3 Półprzewodniki 49

2.5 Magnetyzm 51
2.5.1 Magnetyzm atomowy 51
2.5.2 Ferromagnetyki 52
2.5.3 Magnetooptyka 52

2.6 Optyka współczesna 53
2.6.1 Lasery 53
2.6.2 Optyka nieliniowa 53
2.6.3 Holografia 54

2.7 Kriofizyka 54
2.7.1 Nadpłynność 54
2.7.2 Nadprzewodnictwo 55
2.8 Fizyka plazmy 56


MECHANIKA OGÓLNA I WYTRZYMAŁOŚĆ MATERIAŁÓW 59
Stanisław Kasprzyk, Andrzej Łopata

3.1 Mechanika ogólna 59
3.1.1 Statyka 59
3.1.2 Kinematyka 66
3.1.3 Dynamika 69

3.2 Wytrzymałość materiałów 71
3.2.1 Informacje ogólne 71
3.2.2 Typowe przypadki wytrzymałościowe 72


ELEMENTY INFORMATYKI 81
Andrzej Szewczyk, Marek Gajęcki

4.1 Pojęcia podstawowe 81
4.2 Struktury danych złożonych 82
4.3 Sprzęt komputerowy 85
4.4 Oprogramowanie podstawowe 87
4.5 Oprogramowanie użytkowe 88
4.6 Proces budowy oprogramowania 90

4.7 Sieci komputerowe 91
4.7.1 Wprowadzenie 91
4.7.2 Sprzęt sieciowy 91
4.7.3 Współpraca komputerów w sieci 92
4.7.4 Usługi sieci 93
4.7.5 Bezpieczeństwo sieci 94
4.7.6 Funkcja administratora sieci 94

4.8 Systemy informatyczne 94
4.8.1 Pojęcie systemu 94
4.8.2 Budowa systemu 95
4.8.3 Jakość systemu 95
4.8.4 Bezpieczeństwo systemu 95
4.8.5 Przykłady systemów 96


WPROWADZENIE DO AUTOMATYKI 97
Bogusław Filipowicz

5.1 Podstawowe pojęcia i definicje 97
5.2 Klasyfikacja modeli matematycznych 99
5.3 Identyfikacja obiektów sterowania 101
5.4 Podział obiektów liniowych 101
5.5 Charakterystyki częstotliwościowe 103
5.6 Regulatory konwencjonalne 107

5.7 Wymagania stawiane układom automatycznej regulacji 108
5.7.1 Stabilność, zapas stabilności 108
5.7.2 Błędy statystyczne i dynamiczne 112

5.8 Dobór typu regulatora konwencj onalnego i optymalnych parametrów nastawczych 113
5.8.1 Sformułowanie zadań układu regulacji 113
5.8.2 Kryteria jakości przy standardowym sygnale zewnętrznym 114
5.8.3 Kryteria uniwersalne 119


PODSTAWY TELEKOMUNIKACJI 125
Stanisław Stoch

6.1 Pojęcia podstawowe 125
6.1.1 Telekomunikacja i jej podział 125
6.1.2 Warstwy sieci telekomunikacyjnej i teleinformatycznej 125
6.1.3 Usługi telekomunikacyjne 126

6.2 Media transmisyjne 127
6.2.1 Klasyfikacja 127
6.2.2 Kable symetryczne 127
6.2.3 Kable współosiowe 128
6.2.4 Kable światłowodowe (optotelekomunikacyjne) 128
6.2.5 Łączność bezprzewodowa 129

6.3 Przetwarzanie sygnałów 130
6.4 Systemy teletransmisyjne 133

6.5 Podstawy telekomutacji 135
6.5.1 Metody komutacji 135
6.5.2 Ewolucja technik komutacyjnych 136
6.5.3 Telekomunikacyjne i teleinformatyczne sieci komutowane 136

6.6 Sygnalizacja komutacyjna i sieć SS7 137
6.7 Sygnalizacja abonencka i aparat telefoniczny 138
6.8 Techniki dostępu abonenckiego 140


PODSTAWY ELEKTROTECHNIKI 141
Sumislaw Kiitpa, Stanisław Mitkowski

7.1 Pola skalarne i wektorowe 141

7.2 Równania pola elektromagnetycznego 141
7.2.1 Wielkości opisujące pola elektromagnetyczne 141
".2.2 Równania Maxwella 143
".2.3 Przypadki pól elektromagnetycznych 144

7.3 Pole elektrostatyczne 144
7.3.1 Równania pola elektrostatycznego 144
7.3.2 Dielektryki w polu elektrycznym 146
".3.3 Przewodniki w polu elektrostatycznym 146
".3.4 Siły w polu elektrostatycznym 148

7.4 Pole przepływowe 148
7.4.1 Prąd elektryczny w przewodniku 148
7.4.2 Równania pola przepływowego 149
7.4.3 Pole przepływowe na granicy środowisk 149

7.5 Stacjonarne pole magnetyczne 150
7.5.1 Wielkości podstawowe 150
7.5.2 Równania pola magnetycznego 151
7.5.3 Magnesowanie środowisk 152
".5.4 Pole magnetyczne na granicy środowisk magnetycznych 153
7.5.5 Energia pola magnetycznego 153
".5.6 Obwody magnetyczne 154
7.5.7 Indukcja elektromagnetyczna 156
7.5.8 Zjawisko samoindukcji 158

7.6 Równania Maxwella; potencjały, równanie falowe 159
7.6.1 Poprzeczne fale elektromagnetyczne. Fale płaskie 159
7.6.2 Harmoniczna poprzeczna fala płaska 161
7.6.3 Poprzeczna fala płaska w dielektryku doskonałym 163
7.6.4 Poprzeczna fala płaska w jednorodnym przewodniku 164


OBWODY ELEKTRYCZNE i67
Stanisław Mitkowski, Stanisław Krupa

8.1 Elementy obwodów elektrycznych I67
8.2 Struktura obwodu, graf obwodu, macierze opisujące 169
8.3 Prawa Kirchhoffa 171
8.4 Równania obwodu elektrycznego
8 5 Stany ustalone w obwodach elektrycznych
8.6 Stany nieustalone

8.7 Metody analizy obwodów elektrycznych 182
8.7.1 Metoda praw Kirchhoffa I82
8.7.2 Metoda oczkowa I82
8.7.3 Metoda węzłowa I83
8.7.4 Metoda impedancji (rezystancji) zastępczej 184
8.7.5 Twierdzenie o źródle zastępczym 188

8.8 Układy trójfazowe 190
8.9 Czwórniki 193


UKŁADY ELEKTRONICZNE
Andrzej Wolczko

9.1 Wstęp 199
9.2 Pojęcia podstawowe 200
9.3 Złączowa dioda p-n
9.4 Tranzystory
9.5 Wzmacniacze 203
9.6 Integracja układów półprzewodnikowych 204
9 7 Wzmacniacze operacyjne i ich zastosowania 205
9.8 Klucz tranzystorowy zuo
9.9 Funktory logiczne -®°
9.10 Układy kombinacyjne i sekwencyjne 210
9.11 Układy złożone 211
9.12 Przetwarzanie cyfrowo-analogowe i analogowo-cyfrowe 212
9.13 Zasilacze 215


MATERIAŁY ELEKTROTECHNICZNE 219
Jakub Furgał, Romuald Włodek

10.1 Podział materiałów 219
10.2 Materiały przewodzące 220
10.3 Materiały nadprzewodzące 222
10.4 Materiały półprzewodzące 224
10.5 Materiały elektroizolacyjne 226
10.6 Materiały magnetyczne 233


MIERNICTWO ELEKTRYCZNE 239
Andrzej Zatorski

11.1 Wprowadzenie
11.2 Międzynarodowy układ jednostek miar 240
11.3 Błąd i niepewność pomiaru 241
11.4 Parametry charakteryzujące sygnały pomiarowe 242
11.5 Metody pomiarowe 243

11.6 Narzędzia pomiarowe 244
11.6.1 Pojęcia podstawowe 244
11.6.2 Wzorce miar 245
11.6.3 Przyrządy pomiarowe 246
11.6.4 Przetworniki pomiarowe 251
11.6.5 Rejestratory 253

11.7 Pomiary wybranych wielkości elektrycznych 255
11.7.1 Pomiary prądów i napięć 255
11.7.2 Pomiary mocy i energii 255
11.7.3 Pomiary rezystancji i impedancji 258
11.7.4 Pomiary okresu, częstotliwości i przesunięcia fazowego 260



WYSOKONAPIĘCIOWA TECHNIKA PROBIERCZA 265
Florkowska, Rafał Tarko

12.1 Układy izolacyjne 265
12.1.1 Podział układów izolacyjnych 265
12.1.2 Narażenia w układach izolacyjnych wysokiego napięcia 266
12.1.3 Skutki narażeń eksploatacyjnych 268

12_2 Próby napięciowe 268
12.2.1 Poziomy znamionowe izolacji 268
12.2.2 Zespoły probiercze napięcia przemiennego 272
12.2.3 Zespoły probiercze napięć udarowych 275
12.2.4 Zespoły probiercze napięcia stałego 277

12.3 Wskaźniki oceny stanu izolacji 277
12.3.1 Wskaźnik rezystancyjny 277
12.3.2 Współczynnik strat dielektrycznych 278
12.3.3 Ocena wyładowań niezupełnych 279

12.4 Wytrzymałość elektryczna 281
12.4.1 Definicja 281
12.4.2 Materiały izolacyjne stałe 281
12.4.3 Powietrze i gazy elektroizolacyjne 282
12-5 Laboratoria wysokonapięciowe 283


MASZYNY ELEKTRYCZNE 289


13-1 Informacje ogólne 289
13.1.1 Dane znamionowe 290
13.1.2 Zasady budowy 290
13.1.3 Pole magnetyczne w maszynach elektrycznych 291
13.1.4 Rodzaje pracy, grzanie i chłodzenie maszyn 292

13_2 Maszyny synchroniczne 292
13.2.1 Budowa, zasada działania 292
13.2.2 Określenie punktu pracy i własności maszyny 293
132.3 Synchronizacja maszyn synchronicznych. Rozruch silników synchronicznych 296
132.4 Mikrosilniki synchroniczne 297

13-3 Maszyny indukcyjne trójfazowe (asynchroniczne) 297
13.3.1 Budowa maszyn indukcyjnych 297
13.3.2 Zasada działania silnika indukcyjnego, poślizg 298
13.3.3 Określenie punktu pracy maszyny 298
13.3.4. Podstawowe własności ruchowe 299
13.3.5 Straty i sprawność 300
13.3.6 Rozruch i regulacja prędkości 301
13.3.7 Generator indukcyjny 302
13.3.8 Liniowe maszyny indukcyjne 302
13.3.9 Silniki indukcyjne jednofazowe 303
13.3.10 Mikrosilniki indukcyjne 303

13.4 Maszyny komutatorowe 303
13.4.1 Specyfika budowy maszyn komutatorowych, podstawowe informacje o uzwojeniach wirników 303
13.4.2 Podstawowe typy maszyn komutatorowych i ich zastosowania 304
13.4.3 Współpraca szczotek z komutatorem, bieguny komutacyjne 305
13.4.4. Określenie punktu pracy maszyny 305
13.4.5. Charakterystyki ruchowe silników i podstawowe zależności 306

13.5 Bezszczotkowa maszyna prądu stałego (DC brushless motor) 307
13.6 Silniki z polem osiowym 309
13.7 Silniki skokowe {Stepping Motors) 310
13.8 Silniki przełączalne 312
13.9 Silniki piezoelektryczne 312


TRANSFORMATORY 315
Zbigniew Tertil, Jan Strzałka

14.1 Podstawowe informacje ogólne 315

14.2 Transformator jednofazowy, dwuuzwojeniowy 316
14.2.1 Zasada działania. Strumień i napięcia w transformatorze 316
14.2.2 Stan jałowy, stan obciążenia, stan zwarcia pomiarowego 317
14.2.3 Straty i sprawność 318

14.3 Transformator trójfazowy, układy połączeń 319
14.4 Regulacja napięcia w transformatorach 320
14.5 Autotransformatory 321
14.6 Praca równoległa transformatorów 322

14.7 Transformatory i autotransformatory energetyczne 322
14.7.1 Rodzaje transformatorów energetycznych 322
14.7.2 Zasady doboru transformatorów energetycznych 324

14.8 Zasady eksploatacji transformatorów energetycznych 327
14.8.1 Ogólne zasady eksploatacji transformatorów 327
14.8.2 Badania techniczne transformatorów energetycznych 328


APARATY ELEKTRYCZNE 335
Jan Strojny

15.1 Wiadomości ogólne 335
15.1.1 Określenia i klasyfikacja 335
15.1.2 Narażenia elektryczne aparatów 335
15.1.3 Narażenia środowiskowe 337

15.2 Wielkości znamionowe aparatów i urządzeń 337

15.3 Łączniki 338
15.3.1 Wiadomości ogólne i podział 338
15.3.2 Wyłączanie prądu stałego i prądu przemiennego 338
15.3.3 Łączniki niskonapięciowe 340
15.3.4 Łączniki wysokonapięciowe 341
15.3.5 Łączniki półprzewodnikowe 344

15.4 Przekładniki 344
15.4.1 Przekładniki prądowe 344
15.4.2 Przekładniki napięciowe 346
15.5 Bezpieczniki i ograniczniki prądu zwarciowego 347
15.5.1 Bezpieczniki topikowe 347
15.5.2 Ograniczniki prądu zwarciowego 348

15.6 Zasady doboru aparatów elektrycznych 349
15.6.1 Warunki robocze 349
15.6.2 Warunki zwarciowe 350
15.6.3 Dobór aparatów ze względu na warunki zwarciowe 352


ELEKTROTERMIA 359
Jerzy Pasternak

16.1 Podstawowe określenia 359

16.2 Elektrotermia przemysłowa 359
16.2.1 Nagrzewanie łukowe 359
16.2.2 Nagrzewanie indukcyjne 361
16.2.3 Nagrzewanie rezystancyjne 366
16.2.4 Nagrzewanie urządzeniami elektronicznymi 368
16.2.5 Nagrzewanie pojemnościowe 368

16.3 Elektrotermia bytowa 369
16.4 Bezpieczeństwo urządzeń elektrotermicznych 370


OŚWIETLENIE ELEKTRYCZNE 371
Jam Strojny

17.1 Istota światła, widmo świetlne, wrażliwość wzroku 371
17.2 Podstawowe fotometryczne wielkości świetlne i jednostki 371
17.3 Urządzenia oświetleniowe. Źródła światła 374
17.4 Urządzenia oświetleniowe. Oprawy 377
17_5 Wymagania oświetleniowe 379

17.6 Projektowanie oświetlenia 382
17.6.1 Obliczanie na podstawie biegunowego wykresu światłości (metoda punktowa) 382
17.6.2 Obliczanie natężenia oświetlenia pomieszczeń (metoda sprawności) 382
17.6.3 Obliczanie oświetlenia metodą mocy jednostkowej 384

17.7 Oświetlenie awaryjne 385
17.8 Wskazówki techniczne montażu lamp wyładowczych 386
17.9 Lampy do zastosowań specjalnych 388
17.10 Zagadnienia kompatybilności elektromagnetycznej urządzeń oświetleniowych i sieci zasilającej 388
17.11 Eksploatacja urządzeń oświetleniowych 391


TRAKCJA ELEKTRYCZNA 395
Waldemar Zając

18.1 Systemy trakcji elektrycznej 395

18.2 Obliczenia trakcyjne 396
18.2.1 Opory ruchu pojazdów 396
18.2.2 Przyczepność 398
18-2.3 Maksymalna wartość przyspieszenia rozruchu i opóźnienia hamowania 399
18.2.4 Charakterystyki pojazdu trakcyjnego prądu stałego 400
18.2.5 Przejazd teoretyczny 402

18.3 Zużycie energii 403
18.4 Układy zasilania trakcji elektrycznej prądu stałego 404
18-5 Sieci trakcyjne 407
18.6 Obwody zwarciowe i dobór zabezpieczeń 410
18.7 Klasyfikacja i oznaczenia elektrycznych pojazdów trakcyjnych 412
18.8 Obwody główne lokomotyw z rozruchem rezystorowym 413
18_9 Lokomotywy przekształtnikowe 415
18.10 Przegląd pojazdów trakcji kolejowej 417


ELEKTROTECHNIKA SAMOCHODOWA 421
Stanisław Gad, Grzegorz Słoń

19.1 Wiadomości wstępne 421

19.2 Obwód zasilania 422
19.2.1 Akumulatory samochodowe 422
19.2.2 Prądnice samochodowe 423
19.2.3 Alternatory : 424
19.2.4 Regulatory napięcia prądnic samochodowych 425

19.3 Obwód zapłonowy 426
19.3.1 Wiadomości ogólne 426
19.3.2 Zapłon bateryjny 427
19.3.3 Sterowanie bezstykowe w układach zapłonowych 427
19.3.4 Mikroprocesorowe układy zapłonowe 428
19.3.5 Rozdział wysokiego napięcia w układach zapłonowych 428
19.3.6 Zapłon iskrownikowy 429

19.4 Obwód rozruchu 430
19.4.1 Wiadomości ogólne 430
19.4.2 Dobór obwodu rozruchowego 431
19.4.3 Urządzenia ułatwiające rozruch 431

19.5 Obwód świateł 432
19.6 Układy wtryskowe 433
19.7 Wybrane metody ograniczania toksyczności spalin oraz zużycia paliwa 434
19.8 Elektryczne urządzenia kontrolno - pomiarowe 436
19.9 Hybrydowe układy napędowe w pojazdach samochodowych 436
19.10 Samochód elektryczny 437
19.11 Urządzenia zwiększające bezpieczeństwo ruchu drogowego oraz ochronę pojazdów 438


ENERGOELEKTRONIKA 441
Maciej Tondos

20.1 Co to jest energoelektronika? 441
20.1.1 Definicja energoelektroniki (wg. IEEE-PELS) 441
20.1.2 Historia energoelektroniki 442
20.1.3 Zastosowania energoelektroniki 442

20.2 Elementy energoelektroniczne 443
20.2.1 Klasyfikacja elementów energoelektronicznych 443
20.2.2 Krótki opis działania najważniejszych elementów energoelektronicznych 444

20.3 Podstawowe układy energoelektroniczne 450
20.3.1 Klasyfikacja przetworników energoelektronicznych: 450
20.3.2 Prostowniki (przetworniki AC/DC) 450
20.3.3 Falowniki -. 454
20.3.4 Przetworniki prądu stałego na prąd stały (DC/DC - Chopper/) 455
20.3.5. Cyklokonwertory 457


ELEKTROWNIE 461
Andrzej Siwek

21.1 Postacie i przemiany energii 461

21.2 Podstawy konwersji energii w elektrowniach cieplnych konwencjonalnych 462
21.2.1 Procesy spalania 462
21.2.2 Obiegi cieplne elektrowni 463

21.3 Przemiany w elektrowniach wodnych 465
21.4 Czyste technologie węglowe 466
21.5 Wytwarzanie energii elektrycznej a ochrona środowiska 467
21.6 Klasyfikacja elektrowni 467
21.7 Układy i zespoły elektrowni cieplnych parowych 468

21.8 Wyposażenie podstawowe elektrowni parowych 470
21.8.1 Kotły 470
21.8.2 Turbiny parowe 471
21.8.3 Generatory elektryczne 472
21.8.4 Układ elektryczny elektrowni 474

21.9 Układy i zespoły elektrowni cieplnych gazowych 475
21.10 Wyposażenie podstawowe elektrowni gazowych 476
21.11 Układy i zespoły elektrowni wodnych 477
21.12 Wyposażenie podstawowe elektrowni wodnej 478


ALTERNATYWNE ŹRÓDŁA ENERGII 481

22.1 Wprowadzenie 481
22.2 Podział alternatywnych źródeł i metod przetwarzania 481
22.3 Energetyka słoneczna 483
22.4 Małe elektrownie wodne 486
22_5 Energetyka wiatrowa 488
22.6 Technologia wodorowa 491
22.7 Ogniwa paliwowe 494
22.8 Instalacje rozproszone małej mocy 496


ROZDZIELNIE I STACJE ELEKTROENERGETYCZNE 499
Sowak

23.1 Podstawowe pojęcia 499
23.2 Pola rozdzielni i ich wyposażenie 500
23.3 Układy połączeń rozdzielni 501
23.4 Rozwiązania konstrukcyjne rozdzielni wysokich i najwyższych napięć 503
23.5 Rozwiązania konstrukcyjne rozdzielni średnich napięć 508
23.6 Rozwiązania konstrukcyjne rozdzielni niskich napięć 511
23.7 Prefabrykowane stacje średnich napięć 514


SIECI ELEKTROENERGETYCZNE 517

24.1 Wiadomości podstawowe z zakresu sieci elektroenergetycznych 517
24.1.1 Pojęcia i definicje 517
24.1.2 Wymagania stawiane sieciom 517
24.1.3 Klasyfikacja sieci 518
24.1.4 Układy sieci elektroenergetycznych 518
24.1.5 Wymagania przepisów odnośnie sieci elektroenergetycznych 519

24.2 Zasady obliczeń sieciowych i wybrane problemy eksploatacji sieci energetycznych 520
24.2.1 Obliczanie elementów schematów zastępczych 520
24.2.2 Obliczanie strat i spadków napięcia 521
24.2.3 Zasady doboru przekroju przewodów i kabli 521
24.2.4 Zasady regulacji napięcia i kompensacji mocy biernej 522
24.2.5 Sposoby uziemienia punktu neutralnego sieci 523

24.3 linie napowietrzne 523
24.3.1 Elementy składowe linii napowietrznych 523
34.3.2 Wymagania odnośnie montażu linii napowietrznych 527
24.3.3 Ochrona przeciwporażeniowa w liniach napowietrznych 529
24.3.4 Zasady eksploatacji linii napowietrznych 530

24.4 Laae kablowe 531
24.4.1 Elementy składowe linii kablowych _ 531
24.4.2 Oznaczenie kabli 532
24.4.3 Sposoby układania kabli 532
24.4.4 Zasady eksploatacji linii kablowych 533
24.5 Oddziaływanie linii na środowisko 535


INSTALACJE ELEKTROENERGETYCZNE 537
Jan Strzałka

25.1 Rodzaje instalacji i stawiane im wymagania 537
25.2 Elementy składowe instalacji elektrycznych 537
25.3 Układy sieciowe 540
25.4 Systemy zasilania instalacji 540
25.5 Wyznaczanie obciążeń w instalacjach elektrycznych 540

25.6 Dobór i układanie przewodów i kabli 543
25.6.1 Ogólne zasady doboru przewodów 543
25.6.2 Kryteria doboru przekroju przewodów 543

25.7 Zabezpieczenia w instalacjach elektrycznych 550
25.7.1 Ogólne zasady instalowania zabezpieczeń 550
25.7.2 Rodzaje urządzeń zabezpieczających 551
25.7.3 Zasady doboru zabezpieczeń przeciążeniowych 552
25.7.4 Zasady doboru zabezpieczeń zwarciowych 553
25.7.5 Selektywność zabezpieczeń 553

25.8 Zasady eksploatacji instalacji elektrycznych 554
25.8.1 Ogólne zasady eksploatacji instalacji 554
25.8.2 Badania odbiorcze i eksploatacyjne w instalacjach elektrycznych 554


ELEKTROENERGETYCZNA AUTOMATYKA ZABEZPIECZENIOWA 557
Mirosław Nahotko

26.1 Rola EAZ w systemie elektroenergetycznym i klasyfikacja urządzeń zabezpieczeniowych 557
26.2 Wymagania stawiane automatyce eliminacyjnej 560

26.3 Przekaźniki zabezpieczeniowe 562
26.3.1 Przekaźniki pomiarowe 563
26.3.2 Przekaźniki pomocnicze 565

26.4 Wytyczne doboru zabezpieczeń dla poszczególnych elementów systemu elektroenergetycznego 567
26.4.1 Linie napowietrzne i kablowe 6- 30 kV 567
26.4.2 Linie napowietrzne i kablowe 110 kV 567
26.4.3 Linie napowietrzne i kablowe 230 i 400 kV 568
26.4.4 Linie blokowe 110-400 kV 568
26.4.5 Transformatory 568
26.4.6 Generatory 569
26.4.7 Silniki indukcyjne 569
26.4.8 Szyny zbiorcze rozdzielni 569
26.4.9 Baterie kondensatorów SN 570

26.5 Automatyka restytucyjna 570
26.5.1 Samoczynne ponowne załączanie (SPZ) 570
26.5.2 Samoczynne załączanie rezerwy (SZR) 572

26.6 Automatyka prewencyjna 573
26.6.1 Samoczynne częstotliwościowe odciążanie (SCO) 573
26.6.2 Automatyka przeciwkołysaniowo-odciążąjąca (APKO) 573

26.7 Układ lokalnego rezerwowania wyłącznika (LRW) 574
26.8 Wykorzystanie łącz telekomunikacyjnych dla potrzeb zabezpieczeń i automatyki 576
26.9 Krajowi producenci aparatury zabezpieczeniowej 578
26.10 Podstawowe normy i przepisy dotyczące EAZ 578


OCHRONA PRZECIWPOŻAROWA 581


27.1 Działanie prądu elektrycznego na człowieka 581
27.2 Zagrożenia porażeniowe i statystyka porażeń prądem 582
27.3 Uziemienia roboczo-ochronne 582

27.4 Środki ochrony przeciwporażeniowej w urządzeniach o napięciu do 1 kV 583
27.4.1 Rodzaje ochron przeciwporażeniowych 583
27.4.2 Równoczesna ochrona podstawowa i dodatkowa 584
27.4.3 Ochrona przed dotykiem bezpośrednim (ochrona podstawowa) 586
27.4.4 Ochrona przy dotyku pośrednim (ochrona dodatkowa) 587

27.5 Kasy ochronności 593
27.6 Przewody ochronne i wyrównawcze 594
27.7 Środki ochrony przeciwporażeniowej w urządzeniach o napięciu powyżej 1 kV 595

27.8 Badania odbiorcze i eksploatacyjne środków ochrony przeciwporażeniowej 596
27-8.1 Ogólne zasady wykonywania badań 596
27.8-2 Zasady wykonywania badań i pomiarów 597


OCHRONA PRZEOCIWPRZEPIĘCIOWA 601
Marek Szczerbiński

28.1 Odnona odgromowa 601
28.1.1 Charakterystyka zjawiska pioruna 601
28.1.2 Ogólne zasady ochrony odgromowej obiektów budowlanych 603
28.1.3 Postanowienia norm obligatoryjnych 604
28.1.4 Postanowienia norm uzupełniających 606

28.2 Ochrana przeciwprzepięciowa urządzeń elektrycznych 608
28.2.1 Zasady koordynacji izolacji 608
28.2.2 Sposoby połączenia punktu neutralnego sieci z ziemią 610
28.2.3 Ochrona linii napowietrznych od przepięć 611
28.2.4 Ochrona urządzeń rozdzielni przed przepięciami 611
28.2.5 Dobór parametrów beziskiermkowych ograniczników przepięć 612
28.2.6 Rezystancja uziemień urządzeń ochrony przeciwprzepięciowej 615
28.2.7 Ochrona instalacji elektrycznych niskiego napięcia od przepięć 616


GOSPODARKA ELEKTROENERGETYCZNA 621

29.1 Wprowadzenie 621

29.2 OBramia gospodarcze w elektroenergetyce 621
29.2.1 Koszty-roczne 621
29.2.2 Metody ekonomicznego porównania wariantów rozwiązań technicznych 625

29.3 Sanny mocy i energii w urządzeniach elektroenergetycznych 627
29.3.1 Obliczanie strat 627
29.3.2 Metody zmniejszania strat w sieciach rozdzielczych 632

29.4 Wrtór rozwiązań optymalnych 632
29.4.1 Wprowadzenie 632
29.4_2 Ekonomiczny przekrój przewodów linii i ekonomiczna gęstość prądu 633
29.4.3 Ekonomiczne obciążenie transformatorów 634
29.4.4 Optymalna kompensacja mocy biernej istniejącego odbioru 636

29.5 Niezawodność układów elektroenerget>"cznych 637
29.5.1 Obliczanie niezawodności 637
29.5.2 Zwiększanie niezawodności układu 639


JAKOŚĆ ENERGII ELEKTRYCZNEJ 643
Zbigniew Hanzelka

30.1 Wprowadzenie 64o
30.1.1 Kompatybilność elektromagnetyczna 643
30.1.2 Jakość energii elektrycznej 643
30.1.3 Normalizacja 645

30.2 Częstotliwość 645
30.3 Wartość napięcia 645

30.4 Wahania napięcia 647
30.4.1 Przyczyny wahań napięcia 647
30.4.2 Skutki wahań napięcia 647
30.4.3 Pomiar wahań napięcia 648
30.4.4 Sposoby redukcji wahań napięcia 649
30.4.5 Dynamiczne stabilizatory napięcia 649

30.5 Zapady napięcia i krótkie przerwy w zasilaniu 650
30.5.1 Przyczyny zaburzenia 650
30.5.2 Skutki zaburzenia 651
30.5.3 Techniczne sposoby przeciwdziałania skutkom zapadów napięcia 652

30.6. Odkształcenie przebiegów czasowych napięć i prądów 652
30.6.1 Klasyfikacja harmonicznych 652
30.6.2 Wielkości opisujące odkształcenie napięć i prądów 653
30.6.3 Źródła wyższych harmonicznych prądu 654
30.6.4 Harmoniczne napięcia 657
30.6.5 Skutki obecności wyższych harmonicznych 657
30.6.6 Sposoby redukcji skutków wyższych harmonicznych 661

30.7 Asymetria napięć i prądów 664
30.7.1 Przyczyny asymetrii 664
30.7.2 Skutki asymetrii 665
30.7.3 Symetryzacja 666
30.8 Zakończenie 667


NORMALIZACJA W ELEKTROTECHNICE 669
Marcin Malinowski

31.1. Wprowadzenie 669
31.2. Normalizacja międzynarodowa IEC 670
31.3. Normalizacja europejska CENELEC 672
31.4. Normalizacja krajowa PKN 674
31.5. Działalność normalizacyjna Stowarzyszenia Elektryków Polskich 678

INDEKS 681