Uwagi o więzieniach, zapobieganiu występkom i wychowaniu młodzieży mają na celu przypomnieć i niejednokrotnie ocalić od zapomnienia dawno wydane prace z tego zakresu. Zostały one pomyślane jako uzupełnienie, uściślenie poglądów i propozycji, a także odkrycie nowych i przypomnienie dawnych koncepcji, mogą stanowić uzupełnienie monografii z pedagogiki, socjologii, opieki społecznej, prawa, psychologii klinicznej i kryminologii. Pozwalają też na bezpośredni kontakt odbiorcy z oryginalnym tekstem danego autora lub sprawozdaniem z działalności placówki, co ma największą wartość. Każda interpretacja tekstu, nawet najbardziej celna, w jakimś stopniu stanowi wyraz poglądów interpretatora, zmienia i ogranicza pierwotny tekst. Z tego właśnie powodu zachowano pisownię oryginalną poszczególnych dzieł, przedstawione fragmenty zostały zaczerpnięte z pierwszego wydania danej pracy, a tam, gdzie nie było to możliwe – z najstarszej dostępnej wersji.
Teksty w Uwagach o więzieniach... ułożone są chronologicznie. Podzielono je na dwie części z uwagi na kontekst historyczny, język i pisownię oraz sytuację w więziennictwie i praktyce oświatowo-wychowawczej:
1) od tekstów najstarszych do drugiej połowy XIX wieku (po powstaniu styczniowym),
2) od lat siedemdziesiątych do końca I wojny światowej.
Kontynuacja tej pracy będzie obejmować dwudziestolecie międzywojenne (Przestępczość i wychowanie w dwudziestoleciu międzywojennym. Wybórtekstów).
Zamieszczone w niniejszym zbiorze teksty dotyczą historii więziennictwa, kryminologii, resocjalizacji oraz dobroczynności i opieki nad dzieckiem i rodziną. Interdyscyplinarny dobór tekstów miał na celu przybliżenie współczesnemu czytelnikowi poglądów na wychowanie i postępowanie z przestępcami.
Starano się unikać jednostronności w doborze tekstów w celu zobrazowania i udokumentowania rzeczywistości społeczno-wychowawczej oraz związków łączących problem kształtowania osobowości z takimi działaniami, jak profilaktyka społeczna i postępowanie z przestępcami.
Przytoczone fragmenty odzwierciedlają jednocześnie historię więziennictwa, dobroczynności i opieki nad ludźmi na marginesie życia społecznego.
Przeszłość omawianej dziedziny oraz zamieszczone tutaj teksty skłaniają do refleksji nad współczesnością: jakie i jak ukierunkowane działania powinny być podejmowane w celu pomocy, reedukacji oraz poszanowania praw każdego człowieka i społeczeństwa?
Spis treści Wstęp
Część I
Od połowy XVI do połowy XIX wieku
ANDRZEJ FRYCZ MODRZEWSKI
O poprawie Rzeczypospolitej. Księgi wtóre.
O prawach, to jest ustawach statutowych (1551)
PIOTR SKARGA
Pisma wszystkie. T. 4. Bractwo Miłosierdzia
w Krakowie u ś. Barbary zaczęte roku pańskiego 1584
miesiąca octobra (1588)
ANTONI JANUSZEWSKI
Wstęp. Piotr Skarga: Wybór pism (1912)
JÓZEF RAFACZ
Dawne polskie prawo karne (1932)
JÓZEF RAFACZ
Więzienie marszałkowskie w latach 1767–1795 (1932)
STANISŁAW STASZIC
Dzieła. T. 1. Uwagi nad życiem
Jana Zamoiskiego Kanclerza i Hetmana W. K.
do dzisiejszego stanu rzeczypospolitei Polskiei przystosowane
w roku 1784 pisane a 1785 drukowane (1785)
JULIAN URSYN NIEMCEWICZ
Memoriał o nowym systemie więzień ustanowionym
w Stanach Zjednoczonych Ameryki (1807)
HUGO KOŁŁĄTAJ
Porządek fizyczno-moralny czyli nauka o należytościach
i powinnościach człowieka (1810)
JULIAN URSYN NIEMCEWICZ
O Więzieniach publicznych czyli Domach pokuty
rzecz krótka (1818)
JÓZEF PAWLIKOWSKI
O prawach kryminalnych (1818)
XAWERY POTOCKI
Uwagi do proiektu ogólnego i szczególnego ulepszenia
admistracyi i stanu więzień publicznych
w Królestwie Polskiem (1819)
FRYDERYK SKARBEK
O poprawie moralnéy winowayców w więzieniach (1822)
ALEKSANDER KOŻUCHOWSKI
O więzieniach. T. 1. O więzieniach zagranicznych (1825)
TADEUSZ CZACKI
Dzieła. T. 2. O litewskich i polskich prawach (1844)
JÓZEF TEODOR GŁĘBOCKI
Zakłady ku ulżeniu cierpieniom bliźnich obecnie
w Krakowie istniejące z krótką wzmianką o dawniejszych,
a dziś nie istniejących instytucyach tego rodzaju (1852)
Pamiętnik Towarzystwa Dobroczynności Krakowskiego
wydany z powodu obchodzonego w d. 24 i 25 czerwca 1866 r.
pięćdziesiąt-letniego Jubileuszu wskrzeszenia w roku 1816
tegoż Towarzystwa (1868)
ANDRZEJ ZAMOYSKI
System więzień poprawczych irlandzkich (1870)
Część II
Od połowy XIX wieku do końca I wojny światowej
Rocznik Towarzystwa Osad Rolnych i Przytułków
Rzemieślniczych za rok 1877 (1878)
Niedole dziecięce (1882)
FRANCISZEK WALCZAKIEWICZ
Ksiądz Piotr Gabrjel Boduin. Misjonarz, Założyciel domu
Podrzutków i pierwszej Ochrony w Warszawie.
Wspomnienie w 200 lecie jego urodzin (1889)
Sprawozdanie Towarzystwa Opieki nad Ubogimi Matkami
oraz ich Dziećmi w Warszawie za rok 1889 (1891)
FRANCISZEK WALCZAKIEWICZ
Dzieje Instytutu Moralnej Poprawy Dzieci i Krótka Historja
Kościoła w Mokotowie od założenia tegoż przez Bractwo
Św. Benona do obecnej chwili, podług wiarogodnych źródeł
i własnych osobiście dokonanych spostrzeżeń (1898)
EMILIAN KONOPCZYŃSKI
Internaty (1901)
KAZIMIERZ JEŻEWSKI
Do pracy od podstaw! (1908)
FRANCISZEK SYPOWSKI
Powściągliwość i praca w Pawlikowicach.
Wrażenia i wnioski ze zwiedzenia Zakładu Wychowawczego
dla ubogich i osieroconych chłopców w Pawlikowicach –
Filii Tow. „Powściągliwość i Praca” w Miejscu Piastowem (1908)
Sieroty – Narodowi. Na żywy pomnik Piotra Skargi.
Braterstwo i samopomoc młodzieży wychowującej się
w powściągliwości i pracy (1912)
Gniazdo w Zawierciu utrzymuje Ochronę i Salę Zajęć
dla dziewcząt (1913)
FRANCISZEK POPIOŁEK
Szkolnictwo i oświata na Śląsku Cieszyńskim (1913)
MIECZYSŁAW KUZNOWICZ
Metody pracy społecznej (1914)
MIECZYSŁAW KUZNOWICZ
Zadanie względem przyszłego pokolenia
w dobie obecnej czyli planowa akcya ochrony
i wychowania dzieci i młodzieży (1916)
KAZIMIERZ JEŻEWSKI
Program Wychowawczy Towarzystwa Gniazd Sierocych
na tle ogólnej działalności Towarzystwa za czas
pierwszych 10 lat pracy (1918)
Podsumowanie
Bibliografia
