Podstawowa idea zabawy pozostała niezmienna. Gracze kierują życiem wirtualnych postaci – od narodzin aż do śmierci, starając się zaspokajać ich potrzeby bytowe i społeczne. Bohaterowie The Sims 3 odznaczają się zestawem cech psycho-fizycznych, które mają wpływ na ich predyspozycje, zachowania a także interakcje z innymi mieszkańcami świata Simów.

  Nowością wprowadzoną w wersji na konsolę Nintendo 3DS jest opcja stworzenia Sima na własne podobieństwo. Dzięki wbudowanej w urządzenie kamerze można wykonać autoportret, a następnie wykorzystać zdjęcie do wygenerowania postaci w grze. Funkcjonalny edytor pozwala dodać rysy twarzy, a także wybrać fryzurę i strój oraz określić cechy osobowości.

W trakcie wirtualnego życia Simy mogą rozwijać karierę zawodową (m.in. w profesjach muzyka, sportowca, muzyka czy przestępcy), rozbudowywać i upiększać swoją posiadłość, wchodzić w relacje z innymi postaciami w wirtualnym świecie. Osiągnięcia w grze nagradzane są odblokowaniem dostępu do dodatkowej zawartości.

Podobnie jak w wersjach The Sims 3 na konsole stacjonarne (PS3, Xbox 360 i Wii) w rozgrywce zaimplementowane zostały Moce Karmy, jakie gracze mogą co pewien czas zsyłać na swoich Simów ułatwiając lub utrudniając im wykonywanie zadań. Niektóre z mocy zostały zaprojektowane specjalnie z myślą o Nintendo 3DS (przykładowo delikatne dmuchnięcie w dotykowy ekran podrywa do lotu gromadę motyli, natomiast potrząśnięcie urządzeniem wywołuje trzęsienie ziemi).

   The Sims 3 korzysta z szeregu technicznych nowinek kieszonkowej konsoli, w tym jej trójwymiarowego wyświetlacza. Twórcy gry zadbali także o obsługę technologii Street Pass. Dzięki niej gracze mogą m.in. wymieniać się przedmiotami dla Simów, a także zwiedzać okolice i spotykać postaci stworzone przez innych użytkowników.