PWN 1959
332 str., wys. 20 cm
stan dobry (stemple i sygn. bibl.)


SPIS RZECZY
Wykaz skrótów .................. 7
Rozdział 1. "Reprezentanci" ................... 9

Rozdział 2. Reprezentanci a wyborcy ................... 48
1. Plena potestas ................... 55
2. Instrukcje ................... 69
3. Kierunki rozwoju ................... 85

Rozdział 3. Trzy stany sejmowe ................... 90
1. Król ................... 91
2. Senat ................... 94
3. Izba poselska ................... 102
4. Rzeczpospolita szlachecka ................... 122

Rozdział 4. Król a izby sejmowe ................... 127
I. „Absolutyzm" epoki Odrodzenia ................... 127
II. Król w sejmie w Polsce Odrodzenia ................... 141
1. Plenitudo regiae potestatis ................... 141
2 Jednorodność klasowa sejmu a stanowisko króla ................... 146
3. Król a skład izb sejmowych ................... 151
4. Król a dziaialność sejmu ................... 162
5. Król a uchwały sejmu ................... 174
6. Formuły promulgacyjne konstytucji sejmowych ................... 191
7, Król jako „moderator" praw ................... 201
8. Król a „egzekucja praw" ................... 206

Rozdział 5. Ustawodawcy ..................
I. Ustawodawstwo ..................
II. Quod omnes tangit ..................
III. Nova ..................
IV. Ius commune ..................
Rozdział 6. Jednomyślność a większość
I. Formuły konstytucji ....
II. Praktyka sejmowa.....
III. Od większości do jednomyślności .
Źródła i literatura.....


ROZDZIAŁ 1

„REPREZENTANCI"

Określenie „reprezentant" w zastosowaniu do sejmu polskiego pojawiło się za Jana Olbrachta i Aleksandra. Wtedy również znajdowało się ono w tekście konstytucji sejmowych. Określenia te na pytanie, kogo członkowie sejmu reprezentują, dawały odpowiedź w słowach: corpus regni i absentium nomine. W późniejszych konstytucjach brak analogicznych
określeń. Pojęcie reprezentacji przestało być wskutek tego zasadą prawa pisanego i stanowionego, co nie musi znaczyć — i nie znaczy moim zdaniem — jakoby przestało być zasadą prawną i rodzącą skutki prawne. Pojęcie to natomiast spotykamy później zarówno w oświadczeniach członków sejmu na sejmach, jak i w ówczesnej literaturze politycznej. Najczęściej używający go posługuje się nim dla uzasadnienia określonego (nie u wszystkich takiego samego) poglądu prawnego, określonej interpretacji istniejących instytucji i norm prawnych; w tym właśnie ujawnia się charakter pojęcia reprezentacji jako instytucji prawnej, skoro służy ona dla uzasadnienia niewątpliwych (zdaniem je stosującego) norm prawnych. Cechą charakterystyczną wszystkich tych późniejszych określeń XVI w. jest to, iż nie pojawia się już w nich jeden z dawniejszych elementów tego pojęcia, to jest nomine absentium.
W tych późniejszych określeniach podmiot reprezentowany, a także podmiot reprezentujący, określane są nieraz różnie. Jako podmiot reprezentowany występuje raz ogólne pojęcie względnie instytucja prawna (i to jest pierwsza grupa określeń), kiedy indziej pewien zespół osób (i to jest ich grupa druga, od pierwszej zasadniczo się różniąca).
W pierwszej z tych grup spotykamy jako podmiot reprezentowany:
a) Regnum Poloniae. Reprezentują je wedle dekretu elekcji Zygmunta Starego wymienieni w tym dekrecie praelati, con-
siliarii et barones ac nobiles regni ejusdem universum regnum Poloniae repraesentantes.
b) Corpus Reipublicae. „Gdyby z nich tylko (sc. z instrukcji poselskich) radzić, po cóż Sejmu, który repraesentat corpus Reipublicae, jak statut mówi" — jak pisze kanclerz Ocieski w r. 1551.
c) Rzeczpospolita jedyny to z późniejszych, po roku 1505, przypadek gdy słowo „reprezentant" zjawia się w normach prawnych. Wedle uniwersału poborowego z 7 maja 1573 roku uchwalają go „Rady koronne duchowne i świeckie i wszystko rycerstwo, i inne stany Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego, jako jednę a wszytkę już Rzeczpospolitą reprezentując a jej wszytkę władzą i opatrowanie po zmarłym Panie naszym Królu JM. Zygmuncie Auguście na sobie niosąc".
Przypadek nie jest normalny: jest to okres bezkrólewia, a więc uzasadnienie, iż Sejm Walny bez króla jest najwyższą władzą Rzeczpospolitej i ją reprezentuje, nasuwa się z silniejszą niż w normalnych sytuacjach koniecznością. Niemniej wskazuje on, że uznawanie reprezentacyjnego charakteru sejmu za zasadę prawną jest powszechnie i oficjalnie podzielane.
d) Toż samo określenie pojawi się dwukrotnie w publicystyce politycznej okresu Pierwszego Bezkrólewia. ,,Na toż sejmy walne w Rz. P. naszej są postanowione, na które zjeżdżają się ci, którzy wszytkę RP. naszę reprezentują" — pisze Senator-
anonim. „Sejm walny zowią, że na nim okazuje się maiestas i władza wszytkiej Rzeczypospolitej, reprezentuje Sejm wszytkę Rzeczpospolitą", pisze anonimowy autor Naprawy Rzeczypospolitej do elekcji nowego króla i u niego konsekwencją tego jest niezwiązanie posłów instrukcjami.
Druga grupa — to określenia, w których reprezentowanym podmiotem nie jest jakieś ogólne pojęcie czy instytucja prawna (państwo tak lub inaczej określane), lecz pewne osoby (czy grupy społeczne wewnątrz państwa) — przy czym o ile w grupie pierwszej jako podmiot reprezentujący występuje sejm jako całość w tej drugiej jest nim tylko izba poselska. Podmiotem reprezentowanym przez tę izbę są wedle tych określeń:
a) „Osoby wszystkich tych, których się WM. (sc. Senatorowie) stróżmi zowiecie", wedle oświadczenia (anonimowego) posła na sejmie 1556/7. Podmiotem reprezentowanym są więc bliżej tu nieokreślone osoby, których praw senatorowie są obowiązani strzec. Czy to tylko osoby stanu szlacheckiego? Czy wszystkie grupy ludności stanowo zorganizowane (a więc i mieszczanie, chłopi?). Czy cała ludność państwa? Na te pytania nie otrzymujemy odpowiedzi, a zależna ona jest, jak sądzę, od tego, jak się rozumie pojęcie corpus regni, tu zaś ujawnia się względna tylko przeciwstawność „korporacjonistycznych" i „personalnych" określeń reprezentowanego podmiotu.
b) „Personae wszystkich obywateli koronnych", wedle określenia Stadnickiego na sejmie 1558 r. Co znaczy „obywatele koronni"? Nasuwają się te same wątpliwości, co w poprzednim przypadku, o tyle mniejsze, że określenie „obywatel" najczęściej wówczas, choć nie zawsze, ograniczano do stanu szlacheckiego.

Słowa kluczowe: