Opis książki:
Podstawowym problemem badawczym, który autor stara się rozwiązać, jest próba odpowiedzi na pytanie, na ile teoria przedsiębiorstwa daje możliwość analizy, jak funkcjonują współczesne przedsiębiorstwa. W związku z tak postawionym problemem tej pracy, zaprojektowano kolejność szczegółowych prac badawczych, które w znaczącym stopniu wpłynęły na ostateczny układ tej książki. Autor opisuje w niej, w jaki sposób nauka w ramach rozwoju myśli społeczno-ekonomicznej, a także w związku z postępującą specjalizacją i profesjonalizacją na gruncie nauk ekonomicznych (tj. zasadniczo mikroekonomii i zarządzania), podejmowała istotę funkcjonowania przedsiębiorstwa, na ile odnoszący się do tego zagadnienia opis teoretyczny był całościowy i spójny, a także na ile jest on współcześnie adekwatny do praktyki biznesu.
Autor uważa, że jest niezmiernie istotne, aby przed przystępowaniem do szeroko zakrojonych programów badań, takich m.in. jak ten, który realizowano przy pracach nad przedmiotową książką, dokonywać pogłębionej refleksji na temat procesu naukowego w ogólności. Sprawa jest interesująca nie tylko na gruncie specjalistycznej filozofii nauki, ale też w odniesieniu do szerszego kontekstu prowadzonych badań nad przedsiębiorstwami. Punktem wyjścia do pracy nad książką były rozbudowane studia metodologiczne Autora, które w dużej mierze wpłynęły na ostateczny kształt badań, prowadzący do rozwiązania określonego wcześniej problemu badawczego.
Autor założył, że metodologia jako nauka o prowadzeniu badań naukowych będzie pomocna przy zaprojektowaniu badań nad światem przedsiębiorstw. Aby zachować odpowiednie proporcje między rozważaniami metodologicznymi w naukach ekonomicznych i dotyczącymi metodyki badań ściśle na potrzeby tej książki, w przedmiotowej pracy przedstawiono jedynie w syntetycznej formie rozważania na ten temat. Stosowanie określonego podejścia metodycznego bez nadmiernego opisu metodologicznych refleksji jest działaniem zamierzonym, aby uczynić tę pracę możliwie jak najbardziej przejrzystą w odbiorze.
Szczegółowa struktura tej książki została podporządkowana kolejnym działaniom ukierunkowanym na rozwiązanie problemu badawczego pracy. W pierwszym rozdziale książki opisano zarys poglądów, które mają klasyczny charakter na gruncie XX-wiecznej filozofii nauki. Następnie przedstawiono wybrane szczególne cechy przedsiębiorstwa jako przedmiotu badania. Opisano, że przedsiębiorstwo ma charakter kategorii historycznej, tzn. że zmieniają się w pewnym sensie cechy jego funkcjonowania wraz z upływem czasu. Teoretyczna analiza fenomenu przedsiębiorstwa w sposób całkowicie ahistoryczny jest utrudniona. Wskazano również, że na gruncie nauk ekonomicznych przedsiębiorstwa są opisywane w dwóch podstawowych perspektywach, tj. jako kluczowe, obok państwa i gospodarstw domowych, podmioty ekonomiczne, ale też jako przedmioty zarządzania, tj. wyodrębnione jednostki organizacyjne, które są kierowane przez menedżerów, grupują zasoby wartościowe ze strategicznego punktu widzenia oraz dążą do osiągnięcia zakładanych celów. W zakończeniu pierwszego rozdziału pracy opisano metodę badawczą przyjętą w pracy. Wskazano, że jest ona zainspirowana kilkoma koncepcjami dyskutowanymi na gruncie filozofii nauki, tj. metodą eksperymentu myślowego, niewspółmiernością paradygmatów oraz falsyfikacją.
Pierwszy rozdział pracy sygnalizuje, że aktualna praktyka prowadzenia badań naukowych nad przedsiębiorstwami odzwierciedla wielowymiarowość przedsiębiorstwa jako przedmiotu badania. Okazuje się, że teoria przedsiębiorstwa stale się rozwija, stara się ukształtować swoją tożsamość, wciąż próbuje zakreślić badawcze granice. Współcześnie teoria przedsiębiorstwa czerpie najwięcej z ekonomii i z zarządzania, ale też istnieje coraz większa presja ujęć jeszcze bardziej kompleksowych, interdyscyplinarnych. Kontekstem dla tych rozważań jest różnorodność poglądów na gruncie filozofii nauki, która wpływa na to, że w praktyce proces naukowy, właściwy dla poszczególnych badaczy, ma różne cechy charakterystyczne. Podejście metodyczne zastosowane w tej książce pozwoli dokonać ponownej próby odpowiedzi na pytania: w jakim stopniu współczesna teoria przedsiębiorstwa jest ?częścią" ekonomii, a w jakim ?częścią" zarządzania, a także w jakim stopniu mogłaby bądź powinna być ?częścią" innych nauk społecznych.
Drugi rozdział książki poświęcono na szczegółowe omówienie ewolucji tradycyjnej teorii przedsiębiorstwa na tle rozwoju myśli społeczno-ekonomicznej. W początkowej części rozdziału opisano poglądy, które poprzedzały podejście klasyczne. Omówiono między innymi wpływ scholastycznej myśli średniowiecznej dotyczącej sprawiedliwej ceny i lichwy na kształtowanie się ekonomii w latach późniejszych. Opisano również przykładowe działanie przedsiębiorstw okresu przedklasycznego w ekonomii, tj. kompanii handlujących ze Wschodem. Przedstawiono również, w jaki sposób późne przedklasyczne systemy myśli ekonomicznej, takie jak merkantylizm czy fizjokratyzm, odnosiły się bezpośrednio lub pośrednio do problematyki funkcjonowania przedsiębiorstw.
Zasadniczy trzon drugiego rozdziału pracy stanowi opis poglądów składających się na tradycyjną teorię przedsiębiorstwa, do których Autor pracy zalicza podejście klasyczne i neoklasyczne. To okres od momentu, kiedy Adam Smith opublikował Bogactwo Narodów w 1776 roku, do początkowych lat XX wieku, kiedy stopniowo pojawiały się prace podważające podejście neoklasyczne. W tych latach teoretyczne rozważania na temat przedsiębiorstwa stawały się stopniowo coraz bardziej zaawansowane, w miarę wyodrębniania się poszczególnych nauk szczegółowych i ich profesjonalizacji - na gruncie ekonomii, mikroekonomii, aż wreszcie - w ramach teorii przedsiębiorstwa.
Intencją autora jest przedstawienie w tej pracy, obok kluczowych poglądów rozwijających się w ramach teorii przedsiębiorstwa, szerszego kontekstu dla prowadzonych rozważań. W związku z tym omówiono również zagadnienia, które do tradycyjnego zakresu teorii przedsiębiorstwa nie odnoszą się bezpośrednio, ale zdaniem Autora - dla prowadzonych w tej książce rozważań - są istotne, ponieważ wzbogacają i rozszerzają perspektywę podejmowanych problemów.
Trzeci rozdział książki poświęcono na przedstawienie pięciu kluczowych nurtów alternatywnych w teorii przedsiębiorstwa. Przyjęto w tej pracy, że nurty alternatywne stoją w pewnej opozycji do tradycyjnej teorii przedsiębiorstwa. Zostanie przy tym uwypuklone, w jaki sposób poszczególne nurty kwestionują tradycyjne podejście lub wprowadzają istotne nowe akcenty w rozważaniach teoretycznych o firmach. Do pięciu kluczowych nurtów alternatywnych w teorii przedsiębiorstwa Autor zaliczył następujące nurty: menedżerski, behawioralny, neoinstytucjonalny, strategiczny i przedsiębiorczy.
Powyższa typologia sformułowana na potrzeby tej pracy bazuje na szeroko zakrojonych studiach literaturowych Autora. Naturalnie w rozdziale trzecim - w celu zachowania równowagi struktury pracy - było możliwe jedynie przedstawienie wyboru najważniejszych poglądów w ramach każdego z nurtów. Tym niemniej warte podkreślenia jest, że ta część pracy bazuje na dogłębnych studiach literatury przedmiotu. W pracy nad trzecim rozdziałem Autor korzystał z wielu pozycji anglojęzycznych, które - zgodnie z wiedzą Autora - są po raz pierwszy przedstawiane szerzej w polskiej literaturze przedmiotu.
Przy poznawaniu i opisie teorii przedsiębiorstwa na potrzeby tej książki Autor starał się odsłaniać kulisy pracy, szczegóły warsztatu i specyfikę pracy naukowej myślicieli, którzy wnieśli wkład w rozwój tej dyscypliny wiedzy. Okazuje się, że rozwój teorii przedsiębiorstwa przebiegał od jej początków do dziś wielowątkowo. Naukowcy, którzy ją rozwijali, stosowali różnorodne podejścia metodyczne, od ukierunkowanych apriorycznie, tj. takich, gdzie punktem wyjścia do budowania konstrukcji teoretycznych było przyjęcie pewnego katalogu założeń, po traktujące analizę pewnych przypadków z otaczającej ich rzeczywistości jako podstawę do czynienia uogólnień na szerszą zbiorowość badanych podmiotów na zasadzie wnioskowania indukcyjnego.
Pierwsze trzy rozdziały książki składają się na pierwszą część pracy, w ramach której Autor gromadzi przesłanki, pozwalające udowodnić pierwszą z dwóch hipotez tej pracy, a mianowicie, że: ?współczesna teoria przedsiębiorstwa nie jest całościowym i spójnym systemem poglądów na temat przedsiębiorstwa jako kategorii ekonomicznej, lecz obszarem rywalizacji różnych koncepcji teoretycznych, które są w dużej mierze niewspółmierne".
Pojęcie niewspółmierności zostało zdefiniowane przez jednego z najbardziej znanych filozofów nauki w XX wieku, Thomasa Samuela Kuhna, w kontekście jego poglądów na temat istoty procesu naukowego, dla którego charakterystyczne są zmiany paradygmatów. Mimo że pewne elementy nowego paradygmatu, na przykład dotyczące wyboru problemów, jakie powinny zostać rozwiązane, a także dotyczące ogólnej formy poszukiwania rozwiązania, mogą być powtórzeniem podejścia znanego paradygmatowi wypartemu, to jednak zasadniczo jest tak, że paradygmaty są niewspółmierne. Tak więc niewspó��mierność polega na przykład na tym, że nowa szkoła teoretycznego myślenia posługuje się często innymi założeniami odnośnie badanej rzeczywistości, kładzie nacisk na rozwiązywanie innych problemów badawczych, inaczej definiuje kluczowe pytania badawcze czy też stosuje inne metody badawcze.
Czwarty rozdział pracy poświęcono na omówienie czterech modelowych ujęć przedsiębiorstwa. Pierwsze z nich to ujęcie przedsiębiorstwa przyszłości, będące całościową koncepcją integrującą zewnętrzne warunki konkurowania z zewnętrznymi wyzwaniami organizacyjnymi przez nowoczesne zarządzanie strategiczne. Drugie modelowe ujęcie współczesnego przedsiębiorstwa bazuje na poglądach uznanych specjalistów w zakresie zarządzania publikowanych na łamach ?Harvard Business Review" (ujęcie harwardzkie). Trzecie modelowe ujęcie przedsiębiorstwa jest analogiczne do ujęcia harwardzkiego, ale dotyczy poglądów publikowanych w ?Sloan Management Review" (ujęcie MIT). Ostatnie, czwarte modelowe ujęcie współczesnego przedsiębiorstwa jest zbudowane zgodnie z poglądami kluczowych intelektualistów biznesu z rankingu The Thinkers.
Modelowe ujęcia przedsiębiorstwa zdefiniowane w tej pracy bazują w największej mierze na dorobku współczesnego zarządzania. Przyjęto, że programowe koncepcje zarządzania składające się na sformułowane w tej pracy syntetyczne, modelowe ujęcia przedsiębiorstw są w dużej mierze odzwierciedleniem tego, w jaki sposób funkcjonują w rzeczywistości przedsiębiorstwa. Firmy - w szczególności największe podmioty na świecie - starają się bowiem być świadome tego, jak rozwija się zarządzanie, jakie najnowsze narzędzia konkurowania są proponowane, a także - w konsekwencji - starają się je stosować w praktyce.
Piąty rozdział pracy, podobnie jak rozdział trzeci, ma również charakter weryfikacyjny. W tym rozdziale autor starał się gromadzić przesłanki mające na celu udowodnienie drugiej hipotezy tej pracy: ?istnieje różny stopień adekwatności poszczególnych nurtów teoretycznych w ramach teorii przedsiębiorstwa do modelowych ujęć przedsiębiorstwa na gruncie zarządzania". Ta część pracy cechuje się nowatorskim podejściem; według wiedzy Autora na gruncie polskiej literatury przedmiotu nie dokonywano wcześniej podobnej próby oceny adekwatności.
W pierwszej części piątego rozdziału pracy autor podjął próbę oceny adekwatności poszczególnych kluczowych współczesnych nurtów alternatywnych teorii przedsiębiorstwa do współczesności. Wykonano dwie procedury badawcze. Po pierwsze, za pomocą zaprojektowanego narzędzia - matrycy adekwatności - zbadano adekwatność pięciu nurtów teorii przedsiębiorstwa (menedżerskiego, behawioralnego, neoinstytucjonalnego, strategicznego i przedsiębiorczego) do czterech modelowych ujęć współczesnego przedsiębiorstwa będących - jak wcześniej wspomniano - w istotnej mierze odzwierciedleniem tego, jak funkcjonują przedsiębiorstwa. Jeżeli okaże się, że występuje generalnie wysoki poziom nieadekwatności różnych nurtów teorii przedsiębiorstwa do współczesnych realiów, to może to wynikać z różnych języków opisu. Dychotomia w rozwoju nauk ekonomicznych (ekonomia i zarządzanie) powoduje, że mówienie spójnym językiem o przedsiębiorstwie jest poważnie utrudnione. Jednocześnie łatwo można dostrzec, że w teoriach ?ekonomicznych" funkcjonują wyrażone explicite bądź implicite pewne praktyczne założenia dotyczące cech charakterystycznych przedsiębiorstw.
Drugą część piątego rozdziału pracy poświęcono na opisanie pięciu studiów przypadków przedsiębiorstw, a następnie na ustalenie, który z nurtów teorii przedsiębiorstwa bądź modelowych ujęć współczesnego przedsiębiorstwa można określić jako mający najwięcej cech wspólnych z praktyką działań biznesowych opisywanych firm.
Szósty rozdział pracy poświęcono - w jego pierwszej części - na przedstawienie pięciu względnie nowych, alternatywnych podejść w ramach teorii przedsiębiorstwa, które rozwijają się współcześnie. Opisano nurt ewolucyjny, nurt finansowy i dotyczący zarządzania wartością firmy, nurt związany z ładem korporacyjnym i kwestią nadzoru właścicielskiego, nurt zajmujący się wiedzą i kapitałem intelektualnym, a także propozycję teorii konfirmy. Te najnowsze alternatywne podejścia teoretyczne autor świadomie odróżnia od kluczowych alternatywnych nurtów teorii przedsiębiorstwa opisanych w rozdziale trzecim. Należy uznać, że te drugie mają na gruncie teorii przedsiębiorstwa swoją ugruntowaną pozycję, podczas gdy nurty omawiane w rozdziale piątym mają zdecydowanie krótszą historię.
Następnie, w drugiej części szóstego rozdziału, w nawiązaniu do pierwszego rozdziału pracy, sformułowano uwagi podsumowujące aktualny stanu teorii przedsiębiorstwa jako dyscypliny nauki. Trzecia, ostatnia część szóstego rozdziału pracy wybiega w przyszłość przez sformułowanie propozycji kierunków dalszych badań w ramach nauki o przedsiębiorstwie, która - poniekąd zastępując teorię przedsiębiorstwa - mogłaby pozwolić na bardziej doskonały teoretyczny opis tej złożonej kategorii społeczno-ekonomicznej. Intencją Autora jest uwypuklenie znaczenia interdyscyplinarnego podejścia do prowadzenia teoretycznych badań nad przedsiębiorstwami i odejście od wąskoekonomicznej analizy przedsiębiorstwa typowego dla dominujących podejść na gruncie teorii przedsiębiorstwa.
Kończąc wprowadzenie do książki, Autor pragnie przekazać czytelnikowi dodatkowo kilka uwag dotyczących układu pracy. Mianowicie, w celu dodatkowego uszczegółowienia podejścia metodycznego przyjętego w pracy, autor we wstępie do każdego z kolejnych rozdziałów przedstawia najważniejsze pytania badawcze, a także opisuje przyjęte narzędzia i metody badawcze. Należy dodatkowo we wprowadzeniu do książki zaznaczyć, że generalnie w pracy dominuje jakościowe podejście do prowadzonych badań. Autor nie koncentruje się świadomie na technicznej stronie analiz i poglądów wielu badaczy, lecz stara się wydobywać ich istotę i opisać najważniejsze poglądy (w tym kluczowe założenia dyskutowanych konstrukcji teoretycznych) bez angażowania języka matematyki. Przyjęto takie założenie, aby proces dochodzenia w tej pracy do osiągnięcia przyjętego celu mógł być dla czytelników jak najbardziej jasny i klarowny.
Wprowadzenie
Od Autora
1. Przedsiębiorstwo jako przedmiot badania
1.1. Zarys kluczowych poglądów filozofii nauki
1.2. Wybrane uwarunkowania procesu badań nad przedsiębiorstwami
1.2.1. Przedsiębiorstwo jako kategoria historyczna
1.2.2. Przedsiębiorstwo jako podmiot ekonomiczny
1.2.3. Przedsiębiorstwo jako przedmiot zarządzania
2. Tradycyjna teoria przedsiębiorstwa na tle rozwoju myśli społeczno-ekonomicznej
2.1. Okres przedklasyczny
2.2. Tradycyjna teoria przedsiębiorstwa
2.2.1. Elementy klasycznej teorii przedsiębiorstwa
2.2.2. Elementy neoklasycznej teorii przedsiębiorstwa
3. Kluczowe nurty alternatywne teorii przedsiębiorstwa
3.1. Nurt menedżerski
3.2. Nurt behawioralny
3.3. Nurt neoinstytucjonalny
3.4. Nurt strategiczny
3.5. Nurt przedsiębiorczy
4. Współczesne modelowe ujęcia przedsiębiorstwa na gruncie zarządzania
4.1. Ujęcie przedsiębiorstwa przyszłości
4.2. Ujęcie według Harvard Business School
4.3. Ujęcie według Massachussets Institute of Technology
4.4. Ujęcie według kluczowych intelektualistów biznesu
5. Teoria przedsiębiorstwa a współczesność
5.1. Adekwatność kluczowych nurtów alternatywnych teorii przedsiębiorstwa do modelowych ujęć przedsiębiorstwa
5.1.1. Określenie kluczowych atrybutów przedsiębiorstwa
5.1.2. Logika procesu oceny adekwatności
5.1.3. Szczegółowe badanie adekwatności
5.1.4. Wnioski z badania adekwatności
5.2. Praktyka biznesu a nurty teorii przedsiębiorstwa i modelowe ujęcia przedsiębiorstwa
5.2.1. Facebook
5.2.2. Rothschild
5.2.3. ArcelorMittal
5.2.4. Kenya Fresh Produce
5.2.5. Sony Corporation
6. Od teorii przedsiębiorstwa do nauki o przedsiębiorstwie
6.1. Nowe alternatywne podejścia teoretyczne
6.1.1. Nurt ewolucyjny
6.1.2. Nurt finansowy i dotyczący zarządzania wartością firmy
6.1.3. Nurt związany z ładem korporacyjnym i nadzorem właścicielskim
6.1.4. Nurt związany z wiedzą i kapitałem intelektualnym
6.1.5. Propozycja teorii konfirmy
6.2. Teoria przedsiębiorstwa jako dotychczasowa dyscyplina nauki
6.2.1. Problem części wspólnej ekonomii i zarządzania
6.2.2. Problem złożoności nauk społecznych
6.3. Propozycja kierunków dalszych badań w ramach nauki o przedsiębiorstwie
6.3.1. Korporacje o globalnej i wielonarodowej skali działania
6.3.2. Duże przedsiębiorstwa o regionalnej skali działania
6.3.3. Małe i średnie przedsiębiorstwa o lokalnej skali działania
6.3.4. Przedsiębiorstwa sektora finansowego
Podsumowanie
Literatura
|
