Rozwój technik modelowania makroekonomicznego w ostatnim półwieczu jest
istotnie związany z wprowadzeniem zmiennej, jaką są oczekiwania co do przyszłych
zdarzeń - stanów. We współczesnym świecie makroekonomii zmienna ta jest nierozłącznym
składnikiem procesów optymalizacyjnych oraz czynnikiem warunkującym
poprawność funkcji prognostycznych. Jednym z ważniejszych czynników wpływających
na decyzje inwestorów są ich oczekiwania odnośnie do przebiegu przyszłych
procesów ekonomicznych. W teorii ekonomii przypisuje się istotną rolę tej zmiennej,
jako czynnikowi zmniejszającemu niepewność dzięki jej własnemu predykatywnemu
charakterowi. Ekonomiści podejmują bieżące decyzje w oparciu o oczekiwania
na temat przyszłych wydarzeń. Ekstrapolują główne zmienne ekonomiczne, takie jak
inwestycje, konsumpcja na podstawie oczekiwanego popytu i dochodu permanentnego.
Wpływ bieżącego otoczenia na przyszłe stany jest oczywisty. Fakt ten pozwolił
wprowadzić zmienną oczekiwań immanentnie na rynki finansowe.
W ekonomii oczekiwania definiowane są jako prognozy przyszłych zdarzeń mające
wpływ na podejmowane decyzje. Specyficzna istota oczekiwań wynika z faktu,
że jako czynniki nieobserwowalne wyjaśniają ekonomiczne zjawiska o charakterze
obserwowalnym. Rozważania na temat oczekiwań są dość nowym zagadnieniem
poruszanym w teorii ekonomii. Ich formalny początek sięga roku 1930, kiedy
to Irving Fisher sformułował model opisujący inflację jako różnicę pomiędzy nominalną
a realną stopą procentową. Od tego czasu zmienna ta zaczęła odgrywać istotną
rolę w modelowaniu makroekonomicznym. Mimo że oczekiwania weszły do kanonu
literatury ekonomicznej na przełomie lat trzydziestych i czterdziestych XX w., można
stwierdzić, że znaczna część badań pod względem istotności w procesie rozwoju tej
teorii powstała dopiero w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych. Było to wynikiem
rozwoju zarówno dynamicznego sposobu modelowania w makroekonomii, jak
i metod ekonometrycznych, umożliwiających opis i analizę ich istotności. Obecnie
analiza oczekiwań inwestorów na rynkach finansowych jest dynamicznie rozwijającym
się segmentem współczesnej literatury ekonomicznej.
Proces formułowania oczekiwań przez inwestorów w Polsce nie był dotąd przedmiotem
szczegółowych analiz. Pierwsze przeprowadzone badania dotyczą głównie
zagadnienia efektywności warszawskiej Giełdy Papierów Wartościowych (GPW)
w pierwszych latach jej funkcjonowania oraz analizują dzienne stopy zwrotu. Prace
te badają i weryfikują hipotezę efektywnego rynku kapitałowego w Polsce dla powyższego
horyzontu czasowego, nie badają zaś samego sposobu formułowania oczekiwań
i ich wpływu na zmiany wartości instrumentów finansowych.
Cechy kształtowania oczekiwań inwestorów mają podstawowe znaczenie dla opisu,
interpretacji i prognozowania zmian wartości aktywów na rynkach finansowych.
Problem oczekiwań i ich wpływ na rynki finansowe można zatem uznać za interesujący
i ważny. Powszechnie akcentowana w teorii ekonomii rola oczekiwań jako czynnika
determinującego decyzje inwestycyjne wymaga głębszej analizy tego zagadnienia. Badanie
przeprowadzone w niniejszej pracy umożliwia określenie istotności oczekiwań
oraz ich ostateczny wpływ na zmiany wartości instrumentów finansowych.
Teza badawcza pracy została sformułowana następująco:
Oczekiwania co do przyszłych stanów mają wpływ na zmiany wartości aktywów
na rynkach finansowych. Weryfikacja istotności zmiennej oczekiwań oraz stopnia
efektywności rynku kapitałowego umożliwia budowę modelu wyjaśniającego zmiany
wartości instrumentów finansowych.
Cel pracy jest dwuetapowy. Pierwszy etap obejmuje wyjaśnienie następującego problemu
badawczego: Czy oczekiwania inwestorów mają wpływ na zmiany wartości instrumentów
finansowych oraz czy polski rynek kapitałowy jest efektywny? Otrzymane
wyniki badań umożliwiają w drugim etapie osiągnięcie finalnego celu pracy, jakim jest
budowa teoretycznego modelu rynków finansowych w oparciu o zmienną oczekiwań.
Układ pracy podporządkowany został badaniu wpływu oczekiwań na zmiany
wartości indeksu WIG20 oraz budowie teoretycznego modelu rynków finansowych.
Przed przeprowadzeniem badań oraz zaproponowaniem modelu zostały naświetlone
aspekty teoretyczne dotyczące zagadnienia oczekiwań w ekonomii. Rozprawa
składa się ze wstępu, czterech rozdziałów oraz zakończenia. Dysertację uzupełniają:
spis literatury, załączniki zawierające wyniki obliczeń wraz z testami statystycznymi
oraz tabele z danymi, których zamieszczenie i prezentacja w tekście zmniejszałaby
przejrzystość i czytelność rozprawy.
Rozdział pierwszy omawia rozwój koncepcji modelowania oczekiwań i ich roli
w teorii ekonomii. Przedstawia metodę obserwacji, pomiaru i kwantyfikacji tej
zmiennej. Prezentuje sposoby kształtowania oczekiwań, ich własności i metody testowania.
Rozdział ten zawiera również krytykę racjonalnych oczekiwań, z jaką można
się spotkać w literaturze, analizując główne nurty współczesnej makroekonomii.
Rozdział drugi analizuje problem efektywności rynków finansowych jako podstawową
zależność prognostyczną odwołującą się do teorii oczekiwań. Ta część pracy
poświęcona jest prezentacji i ocenie obszernej literatury na temat hipotezy efektywnych
rynków.
Rozdział trzeci analizuje zawarty w literaturze dotychczasowy dorobek w zakresie
modelowania rynków finansowych. Badane w nim modele mają zarówno charakter
teoretyczny, jak i empiryczny.
Rozdział czwarty prezentuje badanie ankietowe, jako źródło danych na temat
oczekiwań inwestorów co do zmian wartości aktywów na polskim rynku kapitałowym.
Otrzymane zmienne stanowią podstawę przeprowadzenia dalszych analiz,
umożliwiających weryfikację postawionej we wstępie hipotezy badawczej. Badana jest
efektywność Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie. Analizowany jest problem
istotności wpływu oczekiwań na zmiany wartości instrumentów finansowych.
Weryfikowany jest sposób kształtowania oczekiwań wśród inwestorów na polskim
rynku kapitałowym. W końcowej części rozdziału prezentowany jest teoretyczny
model rynków finansowych. Stanowi on syntezę analizowanej teorii oczekiwań i wyników
przeprowadzonego badania empirycznego.
Zakończenie zawiera syntetyczne podsumowanie wyników badania, dokonanej
analizy teorii oczekiwań i sformułowanego modelu rynków finansowych. Uwagi
końcowe - na tle otrzymanych wniosków - obejmują również propozycje kierunków
rozwoju dalszych prac i badań w teorii oczekiwań.
Metody badawcze, które zostały zastosowane w części teoretycznej pracy, to metoda
analizy literatury przedmiotu oraz metoda opisowa. Przy ich zastosowaniu
przedstawiono aktualny stan wiedzy dotyczącej omawianych w pracy zagadnień.
W części empirycznej użyte zostały metody statystyczne: analiza szeregów czasowych,
analiza wskaźników, szacowanie parametrów funkcji regresji, testy potwierdzające
statystyczną istotność i poprawność budowanych modeli. Do prezentacji
zagadnień posłużyły tabele, rysunki oraz wykresy.
Jednocześnie chciałem podziękować wszystkim osobom, których pomoc przyczyniła
się do powstania tej pracy. Szczególnie wdzięczny jestem za okazane wsparcie
merytoryczne profesorowi Edwardowi Golachowskiemu oraz za cenne głosy krytyki
ze strony profesorów Witolda Jurka i Bazylego Samojlika.
Za cierpliwość, codzienną pomoc i wiarę podziękowania należą się Kasi. Motywację
zawdzięczam mojemu Mikołajowi.
Pracę dedykuję rodzinie...
...
