Gdybyśmy zaczęli naszą analizę od zasadniczego dla tematu terminu „alternatywa', okazałoby się bardzo szybko, że już w odniesieniu do samej jego definicji stoimy przed pewnym dylematem. Jedni bowiem akcentują w swojej definicji tego terminu dwuwariantowość sytuacji wyboru, inni zaś dopuszczają wielorakość tak określonego zjawiska. Można zatem mówić o edukacji alternatywnej, gdy stwarza ona wybór między tylko dwiema lub co najmniej dwiema możliwościami w sferze uczenia się człowieka. Innymi słowy, edukacja alternatywna to edukacja conajmniej dwu-wariantowa, sprowadzona do jednoznacznych antynomii edukacyjnych i stwarzająca odmienność typu „albo — albo', „to lub tamto' lub też edukacja wyborów pomiędzy różnymi, ale wzajemnie się wykluczającymi ofertami. Autor sądzi, że w odniesieniu do edukacji bardziej zasadne są obie kategorie jej rozumienia. Można bowiem mówić o takich alternatywach w edukacji, jak:
— kształcenie publiczne i niepubliczne;
— kształcenie tradycyjne i innowacyjne;
— kształcenie adaptacyjne i emancypacyjne;
— wychowanie autorytarne i antyautorytarne;
— wychowanie dyrektywne i niedyrektywne
— pedagogika i antypedagogika itd.
[...]
Nurt refleksji i praktyki oświatowej nazywany edukacją alternatywną od lat podtrzymuje nadzieję na ukształtowanie (się) modelu szkoły, która będzie coraz lepiej służyć rozwojowi dzieci i młodzieży, a także wypełniać swoje funkcje ogólnospołeczne. Próba spojrzenia na dzieje i na współczesność rozmaitych rozwiązań alternatywnych prowadzi do spostrzeżenia, że alternatywność ta była różnie pojmowana i przybierała różną postać. Również obraz inspiracji ruchów alternatywnych w edukacji oraz oddziaływań tych ruchów na modele oświaty jest dość zróżnicowany. Niejednoznaczne wydają się relacje między zjawiskiem określanym mianem edukacji alternatywnej a reformami oświatowymi. Rozważając dylematy teorii i praktyki edukacji alternatywnej, warto odnieść się do dotychczasowych doświadczeń, przywołać przynajmniej niektóre wątki oświatowych inspiracji, nadziei i miraży. Może to nas przybliżyć do określenia istotnych cech i obszarów współczesnych poszukiwań alternatywnej edukacji.
Wprowadzenie
Andrzej Gofron
Epistemologiczno -historyczne źrodła pojęcia „alternatywność” w pedagogice polskiej
Tadeusz Lewowicki
Edukacja alternatywna – tradycje, inspiracje, przemiany, relacje z reformami
Ewa Bilińska-Suchanek
Dekonstrukcja w edukacji – tworzenie światow alternatywnego rozumienia i odmiennego zaangażowania
Sławomir Sztobryn
Zapomniana tradycja pedagogiki uniwersalnej
Karel Rydl
Paradygmaty nowych doktryn pedagogicznych w Republice Czeskiej
Tomasz Szkudlarek
Postmodernistyczne pedagogie: amerykańska edukacja wobec wyzwań kulturowego przełomu
Zbyszko Melosik
Pedagogika poststrukturalna: jak działać w świecie bez wielkich liter?
Hanna Zielińska
Freirowska koncepcja edukacji w sytuacji zmiany społecznej
Marian Nowak
Ku nowej edukacji zorientowanej na osobę
Krystyna Ablewicz
Pedagogika antropologiczna, czyli pytania spoza alternatywy
Janusz Tarnowski
Pedagogika dialogu
Robert Kwaśnica
Ku dialogowi w pedagogice
Wojciech Mikołajewicz
Buddyzm a wychowanie – perspektywa badania idei dla potrzeb pedagogiki
Hubertus von Schoeneback
Antypedagogika. Kongruencyjna radość życia
Jadwiga Bińczycka
Podmiotowość i liberalizm. Deklaracje i rzeczywistość
Zbigniew Kwieciński
Demokracja jako zadanie edukacyjne problem dla pedagogiki
Grzegorz Trela
Racjonalizm jako alternatywa edukacyjna
Hein Retter
Wkład historycznej pedagogiki reformy w aktualną dyskusję
wokoł szkoły i wychowania
Olaf-Axel Burow
Uczenie się w wolności? Perspektywy pedagogiki humanistycznej wobec reform szkolnych i w kształceniu nauczycieli
Ryszard Łukaszewicz
Alternatywy lepszej edukacji.
Od wizji do praktyki wrocławskiej szkoły przyszłości
Michał Głażewski
Fenomenologia pedagogiki steinerowskiej
Hanna Zielińska
Od negacji szkoły do jej afi rmacji. Ewolucja poglądow Ivana Illicha
Joanna Grochulska
W kierunku optymalnej wolności w edukacji szkolnej
Hartmut M. Griese
Koniec pedagogiki? Socjologiczno-prowokacyjna perspektywa
