Co nam pozostanie, gdy osiągniemy pełny sukces w zabliźnieniu wszelkich ran? Człowiek? Jaki człowiek? Samo pojęcie humanum jest dość abstrakcyjne; nierzadko wypływa z naiwnej, optymistycznej antropologii, która już dawno wyparła z historii człowieka problem zła i teodycei. Kościół jako instytucja jest pamięcią skumulowaną, długotrwałą, "pamięcią mamuta", która zawiera bardzo wiele, może zbyt wiele, i dlatego jej działanie może być uwalniające i obciążające zarazem.
Teologia nie jest neutralnym obserwatorem, który znajduje się poza pamięcią lub nad nią. Jej krytyczne kompetencje biorą się stąd, że Kościołowi reprezentującemu pamięć Boga wciąż stawia pytania, czy i na ile jest ona także wspomnieniem obcego cierpienia, czy i do jakiego stopnia dogmatyczna pamięć Kościoła nie oddaliła się od ludzkiej pamięci cierpienia. Teologia wobec cierpienia jest duchowym testamentem jednego z najwybitniejszych teologów katolickich XX wieku, a równocześnie inspiracją do poszukiwań odpowiedzi na zagadnienia, wobec których nie można przechodzić obojętnie, szczególnie w obecnych, trudnych czasach.