Tatarak zwyczajny
Tatarskie ziele

(Acorus Calamus)

Wysoka - osiągająca od 60 do 120 cm, jednoliścienna bylina
z rodziny Acoraceae, występuje na obszarach podmokłych,
na brzegach wolno płynących wód i rowów.
Prawdopodobnie jest natywna dla Indii i Arabii
( tylko tam występują owady zdolne do zapylania tataraku),
obecnie można ją znaleźć w całej Europie, południowej Rosji,
północnej Azji Mniejszej, południowej Syberii, Chinach,
Indonezji, Japonii, Birmie, na Sri Lance, Australii,
południowej Kanadzie i w Stanach Zjednoczonych.
Do Europy tatarak trafił w średniowieczu, podczas
najazdów tatarskich i tureckich. Posiada czołgające się,
aromatyczne (o zapachu cynamonowo-kamforowym)
kłącze, dorastające do 3 cm średnicy. Liście pachnące,
lekko faliste, jasnozielone. Kwiaty małe, obupłciowe,
kwitnie w czerwcu i lipcu.







Roślina rośnie dobrze na wszystkich bagnistych obszarach,
w płytkiej wodzie wzdłuż brzegów stawów, nie wymaga
żadnych specjalnych warunków. Rozmnażanie - przez podział
lub wysiew nasion. Odporność rośliny na mróz jest
bardzo wysoka.

Tatarak był przedmiotem handlu w wielu kulturach
od tysięcy lat. W starożytności na Wschodzie i w Egipcie, kłącze
uważano za afrodyzjak, od dawna był symbolem
miłości i pożądania. Kłącze jest stosowane w lecznictwie na wiele
różnych chorób, a olejek z niego pozyskiwany jest ceniony
w przemyśle perfumeryjnym. Był znany starożytnym Persom
i Żydom, a jako leku używali go starożytni lekarze greccy
i rzymscy. Awicenna poleca go jako środek moczopędny oraz
na oczyszczenie dla wątroby i żołądka, również Hipokrates pisał
o lekach z tataraku. Dioscorides zalecał stosowanie go dla
wątroby, śledziony, dróg oddechowych, a także jako środek
moczopędny i tonik.

Ma bardzo długą historię użycia medycznego w chińskiej
i indyjskiej tradycyjnej medycynie. Stosowany w Ajurvedzie
w celu zwalczania skutków ubocznych wszystkich
halucynogenów. Kłącze było noszone przez żołnierzy
tatarskich i tureckich jako środek odświeżający,
wzmacniający, żuli go aby utrzymać jasność umysłu
i używali do odkażania wody. Wierzyli że pomaga
zatrzymać młodość i wzmacnia potencję.
W Wielkiej Brytanii liście dla ich słodkiego zapachu,
były ścinane i kładzione na podłogi w średniowiecznych
mieszkaniach i kościołach podczas uroczystości.
Liście były również wykorzystane jako materiał
do pokrycia dachów na angielskich domkach.
Pojawiał się w psychotropowych miksturach przygotowanych
przez europejskie czarownice w średniowieczu.
W Europie był często dodawany do wina, jest również
jednym z możliwych składników absyntu.

Wśród północnych rdzennych Amerykanów, jest stosowany
zarówno w medycynie i jako środek pobudzający.
Ludzie potawatomi używają sproszkowanego i wysuszonego
korzenia jako tabaki do leczenia kataru. Jest jednym
z najczęściej stosowanych leków ziołowych w plemieniu
kanadyjskich Indian Chipewyan.

Dla plemienia Penobscot ludzi jego kłacze jest bardzo ważne.
Jedna z historii mówi o tym jak choroba dręczyła mieszkańców.
Duch piżmaka przyszedł do jednego z ludzi we śnie, mówiąc
mu, że on (piżmak) jest korzeniem i gdzie można go znaleźć.
Mężczyzna obudzi się, znalazł korzenie tataraku i zrobił lek,
który wyleczył wszystkich mieszkańców. W domach Penobscot,
kawałki korzenia są suszone, nawlekane i wiesza się je
w pomieszczeniach w celu ochrony. Uważa się że rozwieszenie
korzenii w całym domu "zabija" chorobę. Podczas podróży,
przechowywano kawałek korzenia i żuto go dla
odwrócenia choroby. Wojownicy Teton-Dakota nacierali
twarze pastą z korzeni rośliny. Sądzono, że zapobiega
to emocjom i strachowi, w obliczu wroga.







W Chinach co roku, piątego dnia, piątego miesiąca
kępki liści kładzie się w pobliżu łóżka, a gałązki
i kawałki kłącza są umieszczane w pobliżu drzwi i okien.
Według Chińczyków, odpycha to wszystko zło,
które może dostać się do domu. W kulturze Tamil (Indie)
korzeń tataraku tnie się na koraliki w kształcie dysku,
z których wykonuje się bransoletki, są one tradycyjnie
noszone przez noworodki w pierwszych miesiącach życia.
Uważa się, że tatarak może być halucynogenny.
Ta miejska legenda opiera się wyłącznie na opisie
w książce, jednak do tej pory nie ma solidnych dowodów
na jakiekolwiek substancje halucynogenne w tataraku.
Olejek wydestylowany z kłącza służy jako
smak dla tytoniu fajkowego. Kłącza należy używać
po ususzeniu, w przeciwnym wypadku powoduje wymioty.
Silnie pachnące kłącza jest tradycyjnie używane
jako surowiec leczniczy oraz w perfumerii.

Sproszkowane kłącze jest stosowane jako substytut imbiru,
cynamonu i gałki muszkatołowej. Z kłącza wytwarza się
herbaty, pobudzające apetyt, zmniejszające zgagę
i problemy trawienne, ułatwia trawienie i zwieksza
aktywność pęcherzyka żółciowego. W małych ilościach
jest dodawane jako przyprawa do różnych zup, buliony,
sosów, kapusty, smażonych potraw i i ziemniaków.
Dodaje się je również do kompotu z jabłek, gruszek
i rabarbaru. Wielu ludzi docenia tę roślinę w przygotowaniu
słodkich dań, napoji, sałatek owocowych i owoców,
aromatyzowania wyrobów cukierniczych i chleba.
Kłącze wykorzystuje się do aromatyzowania nalewek
likierów i gum do żucia. Bardzo młode pędy można używać
jako dodatku do sałatki. W Europie i Ameryce kiedyś
używano kłącza do cukierków. W Turcji, kandyzowane
kłącze tataraku jest uważane za niezwykły
i kosztowny przysmak. W Polsce tradycyjnie piekło się
chleb na liściach tataraku.







Olejek eteryczny jest wykorzystywany w kosmetyce.
Wyciąg z kłącza stosuje się do perfumowania mydła
oraz jako składnik płynów do płukania ust. Bywa stosowany
jako dodatek do kąpieli. Dzięki swoim właściwościom
drażniącym powoduje przekrwienie skóry i usunięcie
szkodliwych produktów przemiany materii. Jest również
stosowany zewnętrznie do kremów na źle gojące się rany lub
kapieli na reumatyzm, egzemy, jako ogólny środek
wzmacniający. Napary sa stosowane są do pielęgnacji włosów
i usuwania łupieżu. Wywarów używa się na trudno gojące się
rany, do płukania przy bólu zęba, zapaleniu jamy ustnej,
gardła i dziąseł. Żucie korzenia pomaga na nieświeży oddech
i krwawiące dziąsła, pomaga również w rzuceniu palenia,
papieros zapalony po żuciu kłącza jest tak niesmaczny
że może powodować nawet mdłości. Sok z liści jest używany
do poprawy wzroku i pamięci.

W medycynie rosyjskiej żucie kłącza zabobiega zgadze, grypie,
bólowi zęba, wzmacnia dziąsła, chroni zęby przed zniszczeniem,
pomaga w rzuceniu palenia. Sproszkowane kłącze jest stosowany
w leczeniu szkorbutu, ropiejących ran, owrzodzeń, bólu stawów,
obrzęków, przeziębienia, zapalenia miedniczek nerkowych,
podczas epidemii, jak profilaktyka przeciwko cholerze i tyfusowi.
W bułgarskiej medycynie ludowej - do leczenia anemii, jako
środek regulujący miesiączki, na choroby nerek, wątroby
i pęcherzyka żółciowego oraz w histerii i skurczach żołądka.
W medycynie tybetańskiej stosowany jako skuteczny środek
na wrzody w gardle oraz zapalenie żołądka i jelit.
U Indian - jako środek bakteriobójczy, który zabija bakterie
gruźlicy. W medycynie chińskiej - na padaczkę, reumatyzm,
jak lek przeciwgorączkowy i przeciwbakteryjny, na cholerę,
do poprawy i pogłębienia słuchu.W medycynie koreańskiej -
jako środek wzmacniający i żołądkowy, w leczeniu dystonii,
utraty pamięci, zaburzeń widzenia, w przewlekłym zapaleniu
błony śluzowej żołądka, bólach brzucha, zmniejszeniu apetytu,
niestrawności, chorobach serca, reumatoidalnym zapaleniu
stawów, oraz w postaci proszku - na otarcia i zadrapania.
W medycynie ekstrakty alkoholowe i olejki eteryczne są
wykorzystywane do poprawy i pobudzenia trawienia i apetytu,
na zaburzenia żołądkowo-jelitowe, choroby wątroby,
pęcherzyka żółciowego, śledziony i nerek, jako środek
wykrztuśny, przeciwbakteryjny i tonik.







Działanie:
wiatropędne, moczopędne, przeciwzapalne, przeciwutleniające,
przeciwbakteryjne, napotne, antyseptyczne, wykrztuśne,
przyspiesza gojenie się ran, przeciwbólowe, przeciwdrgawkowe,
przeciwreumatyczne, wzmaga wydzielanie soków żołądkowych,
przeciwdziała niestrawności, zwiększa apetyt, poprawia
trawienie, zwiększa wydzielanie soku żołądkowego, ułatwia
przyswajanie pokarmów, ogólnie wzmacniające, kojące,
uspokajające i antydepresyjne, rozkurczowe, obniża ciśnienie
tętnicze, łagodzi ataki astmy i generalnie ma pozytywny wpływ
na kondycję osłabionych osób (starszych, po chorobie, zabiegach
chirurgicznych, chemioterapii itp.), silnie antyalergiczne,
wzmacnia naczynia krwionośne w mózgu, a tym samym
poprawia pamięć, poprawia widzenie, wykazuje działanie
owadobójcze, pobudza szpik kostny do zwiększonego
tworzenia czerwonych krwinek, wzmacniania włosy.

Stosowany w leczeniu: kolek, zgagi, choroby wrzodowej,
nadmiernej fermentacji w jelitach, alergii, anemi, zapalenia
płuc, chorób układu nerwowego, anoreksji, niepokoju,
niestrawności, zapalenia błony śluzowej żołądka, skurczów
żołądka, wzdęć, problemów żołądkowych - gdyż wspomaga
przemianę materii i ma pozytywny wpływ na produkcję
soków trawiennych, działa kojąco na kurczowy ból,
zapalenia stawów, zaburzeń układu moczowo-płciowego
(zapalenie pęcherza moczowego, zapalenie cewki moczowej,
skąpomocz, kamica moczowa, dna moczanowa), chorób
kobiecych, reumatyzmu, nadciśnienia, obrzęków, nadwagi,
zapalenia górnych dróg oddechowych, zapalenia
zatok i zaburzeń krążenia.

Olejek nie powinien być stosowany w okresie ciąży, karmienia
piersią lub u dzieci poniżej dwóch lat.