Michał Targowski

Na prawie polskim i niemieckim. Kształtowanie się ziemskiej własności szlacheckiej na Pomorzu Gdańskim w XIII–XVI wieku

Wydawnictwo DiG

Wydanie I

Format B5

Stron 210

ISBN [zasłonięte]978-8381-844-8

Opis :

Prezentowana praca omawia specyficzne dla Pomorza Gdańskiego warunki rozwoju ziemskiej własności rycerstwa i szlachty w długim ujęciu czasowym, sięgającym od czasów usamodzielnienia się lokalnej dynastii namiestniczej w I połowie XIII w., przez okres panowania krzyżackiego aż po schyłek XVI stulecia.

Spis treści :

Spis treści


Wykaz skrótów................................................................................................................... 9


Wstęp ................................................................................................................................... 11


Rozdział 1. Rozwój własności ziemskiej rycerstwa na Pomorzu Gdańskim
od pocz. XIII w. do 1309 r. ............................................................................................. 22

1.1. Własność ziemska rycerstwa w pocz. XIII w. ................................................. 22


1.2. Uwarunkowania rozwoju własności rycerskiej po 1227 r. ............................. 24


1.3. Własność rycerska w księstwie Sambora II w 3. ćw. XIII w. ........................ 25


1.4. Rozwój własności rycerskiej w księstwie pomorskim
w czasie samodzielnego panowania Mściwoja II ............................................ 29

1.4.1. Nadania na rzecz rycerzy i ich beneAcjenci ........................................... 29


1.4.2. Wielka własność rycerstwa do 1294 r. .................................................... 34


1.4.3. Rozwój immunitetu w dobrach rycerskich ............................................ 38


1.5. Budowa władztw możnych pomorskich na przełomie XIII i XIV w. ......... 48


Rozdział 2. Rozbudowa i funkcjonowanie władztwa terytorialnego
Zakonu Krzyżackiego a zmiany w strukturze majątkowej pomorskiego rycerstwa
w latach 1309–1454 .......................................................................................................... 51

2.1. Zakon Krzyżacki a status prawny dóbr rycerskich ......................................... 51


2.2. Przejmowanie własności rycerskiej przez Zakon ............................................ 59


2.3. Nadania Zakonu na rzecz rycerstwa ................................................................. 64


2.4.Ograniczeniaswobodyobrotunieruchomościami......................................... 75


2.5. Udział rycerstwa w zarządzie terytorialnym kraju i związane
z tym korzyści majątkowe ................................................................................... 77


Spis treści’

Rozdział 3. Formy gospodarowania i źródła dochodów dóbr rycerskich
na Pomorzu Gdańskim pod panowaniem krzyżackim ................................................ 82

3.1. Dochody z wsi chłopskich na prawie niemieckim ......................................... 82


3.2. Dochody z wsi chłopskich na prawie polskim ................................................ 88


3.3. Wielkość wsi chłopskich ..................................................................................... 92


3.4. Folwarki ................................................................................................................. 94


3.5. Własność bezkmieca ........................................................................................... 97


Rozdział 4. Obciążenia ekonomiczne rycerstwa na Pomorzu Gdańskim
w czasach panowania Zakonu Krzyżackiego ................................................................ 101

4.1. Ciężary prawa polskiego ..................................................................................... 101


4.1.1. Danina świni i krowy ................................................................................ 101


4.1.2. Kośne .......................................................................................................... 106


4.1.3. Przewód ...................................................................................................... 108


4.1.4. Haber rechen .............................................................................................. 109


4.2. Ciężary prawa niemieckiego ............................................................................... 110


4.2.1. Płużne ......................................................................................................... 110


4.2.2. Czynsz rekognicyjny .................................................................................. 112


4.3. Czynsze pieniężne na rzecz Zakonu ................................................................. 113


4.4. Podatki nadzwyczajne .......................................................................................... 115


4.5. Dziesięcina biskupia ............................................................................................ 116


Rozdział 5. Obciążenia militarne rycerstwa pomorskiego na rzecz
Zakonu Krzyżackiego w XIV–XV w. ............................................................................ 119

5.1. Podstawa wymiaru obciążeń militarnych .......................................................... 120


5.2. Rodzaje służby zbrojnej rycerstwa i jej koszty ................................................ 126


5.3. Zakres rzeczowy służby – udział w wyprawach i obronie ziemi .................. 131


5.4. Zakres rzeczowy służby – roboty zamkowe .................................................... 135


5.5. Kwestia egzekwowania służby zbrojnej po 1410 r. ......................................... 137


Rozdział 6. Zasady dziedziczenia i podziały spadkowe dóbr rycerskich
na Pomorzu Gdańskim pod panowaniem Zakonu Krzyżackiego ............................ 140

6.1. Dziedziczenie zstępnych ..................................................................................... 142


6.1.1. Prawo polskie ............................................................................................. 142


6.1.2. Prawo „lepszych Pomorzan” ................................................................... 144


6.1.3. Prawo magdeburskie ................................................................................. 146


6.1.4. Prawo chełmińskie .................................................................................... 149


6.2. Dziedziczenie małżonków .................................................................................. 150


6.2.1. Zwyczajowe prawo polskie ...................................................................... 150


6.2.2. Prawo „lepszych Pomorzan” ................................................................... 151


6.2.3. Prawo chełmińskie .................................................................................... 152


6.2.4. Prawo magdeburskie ................................................................................. 153


6.3. Dziedziczenie braci idalszych krewnych bocznych ......................................... 154


6.3.1. Prawo polskie ............................................................................................. 154


6.3.2. Prawo magdeburskie ................................................................................. 156


6.3.3. Prawo chełmińskie .................................................................................... 158


6.3.4. Inne podstawy prawne .............................................................................. 159


6.4. Dziedziczenie wstępnych .................................................................................... 159


6.5. Podziały i skupianie dóbr .................................................................................... 160


6.5.1. Sposoby podziału majątku ....................................................................... 160


6.5.2. Łączenie majątków poprzez dziedziczenie ............................................ 162


6.6. Puścizny ................................................................................................................. 162


Rozdział 7. Własność ziemska szlachty w województwie pomorskim
od poł. XV do końca XVI w. .......................................................................................... 165

7.1. Proces alodializacji dóbr szlacheckich .............................................................. 166


7.1.1. Daniny i powinności gospodarcze .......................................................... 166


7.1.2. Świadczenia militarne ................................................................................ 167


7.1.3. Znaczenie akcji potwierdzania przywilejów w latach 1526–1556 ...... 169

7.2. Zmiany zasad dziedziczenia dóbr ziemskich w XV–XVI w. ........................ 171


7.3. Formy gospodarowania i źródła dochodów .................................................... 174


7.4. Przemiany struktury majątkowej szlachty pomorskiej
od poł. XV do końca XVI w. ............................................................................. 176

7.4.1. Od poł. XV w. do końca stulecia ............................................................ 176


7.4.2. Rozwój własności ziemskiej szlachty w XVI w. .................................... 177


7.4.3. Znaczenie królewszczyzn dla rozwoju wielkiej własności
ziemskiej szlachty pomorskiej .................................................................. 179

Zakończenie ....................................................................................................................... 186


BibliograAa ......................................................................................................................... 194


Indeks nazw miejscowości ............................................................................................... 204