Jacek Chrobaczyński, Władysław Kruczek
NAUCZYCIELE MAŁOPOLSCY. PORTRET ZBIOROWY 1[zasłonięte]939-19
rok wydania 2004, 354 strony
Książka należy z pewnością do ważnych pozycji w zakresie dziejów oświaty. Jest monografią a jednocześnie syntezą okupacyjnych i konspiracyjnych dziejów szkolnictwa wraz z nakreślonym zbiorowym portretem stanu nauczycielskiego. Pogłębiona analiza socjologiczna i psychologiczna, odważna interpretacja faktów i zjawisk społecznych oraz ujmowanie kwestii na szerokim tle to niewątpliwe zalety recenzowanej pracy. Ale nade wszystko stanowi ona efekt studiów z zakresu biografistyki nauczycieli małopolskich. [...] Społeczna użyteczność tej publikacji nie podlega dyskusji.
Monografia stanowi interesujące opracowanie iosów małopolskich nauczycieli w dobie drugiej wojny światowej, traktowanych jako grupa społeczna i pokoleniowa. Na ogół w dotychczasowych badaniach nie rozpatrywano zagadnienia w ten sposób, stanowi to swoistą wartość, bowiem omawiana zbiorowość tworzy spójną grupę pokoleniową cechującą się specyficzną postawą i uznającą pewne wspólne wartości ideowe. [...] Praca referuje ważne zagadnienie, wnosi wiele nieznanych dotąd ustaleń.
Monografia jest próbą analizy socjo- i psychohistorycznej oraz statystycznej środowiska nauczycielskiego w Małopolsce na tle ogólnokrajowym, a także próbą nakreślenia jego portretu zbiorowego (biografii - losu). Wojna, okupacja i konspiracja były najtrudniejszym doświadczeniem polskiej edukacji. Wymagały odwagi, odpowiedzialności, godnej postawy i patriotyzmu, gdy wokół szalała śmierć, zwątpienie, strach i ból. Edukacja, w tym przede wszystkim tajne nauczanie (tajna szkoła), była w okupowanej Polsce również sposobem w jaki społeczeństwo, a zwłaszcza nauczyciele, uczniowie i ich środowisko rodzinne (swoisty opór ogniska domowego) moglo się samo bronić, bronić swego sposobu życia, swych wartości, kultury, swych instytucji, tożsamości narodowej i państwowej, w tym przede wszystkim świadomości „bycia Polakiem". Mieściła się również w ważnej kategorii symbolu w konspiracji w ogóle, miała podobny w nim udział, jak symbole w europejskim cywilnym ruchu oporu. Kształtowała charaktery, utrwalała postawy niezależności umysłu od okupanta, wzmacniała ducha dysydenckiego wobec nazistowskiego i sowieckiego reżimu, była swoistym językiem dystynktywnym mówiącym okupantowi zdecydowane „nie". Polskie i małopolskie środowisko oświatowe zdało ten najtrudniejszy egzamin życiowy. Uważamy, że nasze badania w pełni to potwierdzają.
Książka składa się z ośmiu rozdziałów. Pierwszy został poświęcony dylematom metodologicznym, których mieliśmy niemało w czasie jej przygotowywania. Niektóre spośród nich zostały przez nas potraktowane jako propozycje badawcze. Poza tym skupiliśmy się na zasadniczych problemach zbiorowego portretu małopolskich nauczycieli: rodowodach, wrześniowym {roku 1939) syndromie, okupacyjnej polityce oświatowej i tzw. szkolnictwie jawnym, tj. dopuszczonym przez okupanta (powszechnym i zawodowym), nauczycielach tajnej szkoły, wojennej i konspiracyjnej dydaktyce, co dla nas jako nauczycieli miało szczególne znaczenie, oraz martyrologii. Rozprawę kończy rozdział poświęcony trudnym wyborom tzw. okresu przejściowego (1945/1946).
Uzupełnieniem, ważnym z punktu widzenia całości rozważań, są dołączone do pracy wykresy, diagramy i mapy, wreszcie słownik biograficzny, pomieszczone zarówno w tekście, jak i w aneksie.
SPIS TREŚCI:
Wstęp
Rozdział I
DYLEMATY METODOLOGICZNE
Rozdział II
NAUCZYCIELSKIE RODOWODY
Rozdział III
WRZEŚNIOWY DRAMAT
Rozdział IV
POLITYKA I PRAKTYKA OKUPACYJNA. NAUCZYCIELE W SZKOLNICTWIE JAWNYM
Rozdział V
NAUCZYCIELE TAJNEJ SZKOŁY
Rozdział VI
OKUPACYJNA I KONSPIRACYJNA DYDAKTYKA ORAZ WYCHOWANIE. NAUCZYCIEL I UCZEŃ. OKUPACJI DZIEŃ POWSZEDNI
Rozdział VII
MARTYROLOGIA NAUCZYCIELI
Rozdział VIII
ŚRODOWISKO NAUCZYCIELSKIE W OKRESIE PRZEŁOMU (1[zasłonięte]944-19)
Zakończenie
Aneksy
Źródła i bibliografia
Spis tabel, wykresów i rycin
|
