Agnieszka Gołębiowska-Suchorska

"Dziewczę przędzie, Pan Bóg nitki daje".
O spójności ludowej wizji świata

Rok Wydania- 2011
Oprawa: miękka
Format: 145 x 205 mm

 OPIS

W książce przedstawiono różne warianty transformacji motywów i symboli genetycznie związanych z nićmi oraz z narzędziami i czynnościami tkackimi.

Autorka analizuje różnorodne teksty rosyjskiego folkloru słownego i poddaje oglądowi cały zespół tekstów werbalnych, rytuałów i obrzędów.

Przytoczone materiały źródłowe są przyporządkowane ludowej regule powielania wzorca Kosmogonii w coraz węższych dziedzinach istnienia

ZE WSTĘPU:

Wykorzystując dotychczasowe dokonania badaczy, zajmujących się oddzielnymi aspektami procesu tkackiego, przedstawiono w niniejszej pracy różne warianty transformacji motywów i symboli genetycznie związanych z nićmi oraz narzędziami i czynnościami tkackimi. Potraktowano je jako elementy spójnego systemu kulturowo-światopoglądowego, w którym powstały analizowane teksty. Poza obszarem badań pozostało zagadnienie istnienia i rekonstrukcji mitu, z którego folklor zaczerpnął tkacką ideę Kos-mogonii14. Jednak, jak stwierdził M. Heidegger, metoda poznania humanistyki to koło hermeneutyczne - znaczenie całości rozumiemy na podstawie części, dlatego aby zrozumieć część, musimy posiadać rozumienie całości. Początek i koniec rozumienia w humanistyce wzajemnie nakładają się i warunkują15.

Stąd dla niniejszej analizy konieczne było założenie istnienia mitu tkackiego jako takiego, uzasadnione przez częściowe jego pozostałości w folklorze. Praca badawcza nad spójnością rudymentów owego mitu w folklorze przebiegała niejako po heideggerowskim hermeneutycznym okręgu: poszukiwanie detali, założenie ich genetycznej jedności i potwierdzenie jej przez analizę tychże odszukanych detali.

Konsekwencją wybranej tematyki badawczej stała się konieczność użycia określeń związanych z pojęciem mitu. Podstawowym terminem w niniejszej książce jest nie mit, a mitologem, ponieważ mitów słowiańskich w postaci pełnej nie znamy, a sądzić o ich istnieniu pozwalają jedynie ru-dymenty. Przez termin mitologem rozumie się elementarną jednostkę mitu zachowaną w świadomości ludowej i przyjmującą w folklorze postać motywów, czyli elementów konstrukcyjnych świata przedstawionego, takich jak zdarzenie, przedmiot, sytuacja, przeżycie itp. Przez badaczy polskich termin mitologem zapożyczony został prawdopodobnie z języka rosyjskiego, w którym terminy budowane według identycznej zasady słowotwórczej są o wiele bardziej popularne: 3pomeMa16, cpunocofieMa, Kynbmypeua17, meKcmeua. Budowa słowa mitologem/MucfionoaeMa, zarówno w języku polskim, jak i rosyjskim, jest analogiczna do budowy terminów językoznawczych, takich jak morfem/Mopcp~eMa,fonem/(p~OHeMa, leksem/neKceMa. Sugeruje to więc, że podobnie jak w językoznawstwie, słowa te określają podstawowy element języka (systemu), podstawową jednostkę w obrębie danej dyscypliny lub danego poziomu analizy. W przypadku literaturoznawstwa mito-logemem może więc być określony jako podstawowy element mitu. Termin nie jest jednak związany z językoznawstwem, ponieważ mit nie jest pojęciem stosowanym w obrębie tej dyscypliny. Budowa terminu mitologem sugeruje zbieżność z koncepcją W. Proppa przedstawioną w 1928 r. w książce Morfologia bajki, w której zaproponował on wydzielenie w utworach prozy ludowej jednostek niepodzielnych. Genezę terminu łączy się jednak najczęściej ze strukturalizmem18. (...)

_______________________________________________________________________

SPIS TREŚCI:

Wstęp...........................................................       7
 

1. Mityczny wzorzec wszelkiego stworzenia..........................     25

1.1. Archetyp Demiurga-Tkacza...................................     25
1.2. Sakralna semantyka procesu tkania/szycia w folklorze rosyjskim ...     33
1.3. Opozycja męski-żeński w folklorze jako wariant
mitycznej opozycji narzędzie-tworzywo.........................     46
1.4. Transformacje obrazu mitycznego Demiurga-Tkacza
w folklorze rosyjskim ........................................     55

1.4.1. Związki przedstawicieli demonologii ludowej z obrazem Demiurga-Tkacza ......................................     55
1.4.2. Bohaterowie bajek jako warianty Demiurga-Tkacza.........     65
1.4.3. Święci chrześcijańscy jako spadkobiercy funkcji Demiurga-Tkacza ......................................     81
 

2. Świat..........................................................     90
2.1. Kreacja Świata przez szycie/tkanie .............................     90
2.2. Granice między częściami Świata i sposoby ich pokonywania......    105
2.3. Apotropeiczna funkcja odtworzenia/powtórzenia
granic kosmogonicznych .....................................   128
 

3. Człowiek......................................................   143
3.1. Stworzenie pierwszego człowieka przez szycie/tkanie.............    143
3.2. Prokreacja jako powtórzenie aktu stworzenia....................   153
3.2.1. Umiejętność szycia jako wyraz dojrzałości do prokreacji.....    153
3.2.2. „Splatanie" par narzeczeńskich ...........................   165
3.2.3. Płótno-podarunek jako obietnica potomstwa...............   171
3.2.4. Małżeństwo jako transformacja obrazu Demiurga-Tkacza___    176
3.2.4.1. Coitus jako tkanie nowego życia ...................   179
3.2.4.2. Dziecko-płótno   .................................   190 

3.3. Nitka w etnomedycynie ......................................    192
3.3.1. Znachor i nitkowa geneza chorób.....................___    196
3.4. Śmierć.....................................................    201
3.4.1. Śmierć jako rozwiązanie lub zawiązanie....................    206

Uwagi końcowe...................................................    215
Bibliografia......................................................    221
Wykaz skrótów...................................................    244
Indeks rzeczowy w języku polskim i rosyjskim.......................    246
Indeks postaci mitologicznych, folklorystycznych i chrześcijańskich
w języku polskim i rosyjskim...................................    252
Summary........................................................    255