Warszawa 2009
200 str.+ XXXI il., wys. 24 cm
stan dobry


Spis treści

Wstęp 7
Ikona Męki Pańskiej z Lipia w Muzeum Historycznym w Sanoku 9
Inspiracje twórców zachodnioruskich grafiką niemiecką w XVI i XVII
wieku 50
Zachodnie źródła lwowskich ikon Sądu nad Chrystusem 76
Źródła nowych przedstawień w ukraińskich ikonach Męki Pańskiej
w wiekach XVI-XVIII . 95
Triodion Kwiecisty, Kijów 1631, jako nowożytny podlinnik twórców cer­kiewnych 112
Adaptacja kompozycji Chrystophera Weigla w środowisku cerkiewnych
grafików i ikonopisców 131
Ikona Męki Pańskiej z Łosyńca nieznanym dzieleni Marka Szestakowycza
z Domażyru 147
Summary 172
Bibliografia 174
Spis ilustracji 186

Indeks osób ............ 193
Indeks miejscowy 198

Wstęp

Zebrane tu szkice prezentują rezultaty ponad dziesięcioletnich badań prowa­dzonych najpierw w ramach studiów magisterskich i doktoranckich pod kierunkiem naukowym śp. Profesor Anny Różyckiej-Bryzek w Instytucie Historii Sztuki Uni­wersytetu Jagiellońskiego, a potem podczas samodzielnej pracy w Katedrze Ukraino-znawstwa krakowskiej uczelni.
Rozprawy łączy wspólny temat malarski, jakim jest męka Chrystusa, jak też zagadnienia artystyczne wynikające głównie z okcydentalizacji sztuki cerkiewnej w wiekach XVI-XVIII. Dwie z nich, otwierająca i zamykająca książkę, mają cha­rakter monograficzny i atrybucyjny. Tu, na podstawie szczegółowej analizy styli­stycznej i ikonograficznej, a także dzięki badaniom porównawczym, możliwe było ustalenie warsztatu, a nawet autora omawianych dzieł. Przedmiotem badań są dwie ikony Męki Pańskiej. Jedna, znana dzięki licznym reprodukcjom oraz stałej ekspo­zycji w Muzeum Historycznym w Sanoku, dobrej klasy artystycznej i stanu tech­nicznego, do tej pory nie doczekała się monografii. Druga zaś, prawie nieznana, ze względu na spore zniszczenia już dawno została wyłączona z kultu religijnego, choć do dziś znajduje się w małej cerkwi w ukraińskich Bieszczadach. Konkretne ustale­nia atrybucyjne, szczególnie w drugim wypadku, wydają się mieć duże znaczenie. Inne prace wskazanego malarza od dawna bowiem znajdują się pod konserwatorską opieką pracowników Muzeum Narodowego we Lwowie. Warto więc rozciągnąć ją również na te zniszczoną i prawie zapomnianą ikonę.
Pozostałe studia skupiają się w niniejszym stopniu na stylu, w większym zaś na ikonografii i treści przedstawień pasyjnych. Scharakteryzowane tu zjawiska arty­styczne ukazują na szerszym tle przemiany zachodzące zwłaszcza w sferze obrazo­wania i wykazują ogromną rolę w tym procesie zachodniej sztuki, zwłaszcza graficz­nej. Poszukiwania bezpośrednich źródeł formalnych i treściowych, a głównie odnalezienie konkretnych wzorów, wykazały minimalny wpływ na kompozycję
tekstów literackich oraz dominację w tym względzie obrazu. Wskazały na kierunki i drogi przenikania obcych wpływów, w czym przodowały zwłaszcza niemieckie i niderlandzkie centra artystyczne. Głównym środkiem przenoszącym najnowsze rozwiązania zachodnich artystów była grafika. Na wschodnie rubieże Rzeczypospo­litej docierały odbijane w wielu egzemplarzach luźne ryciny bądź zamieszczone w drukowanych na Zachodzie księgach. Zdarzało się również, że wzory te docierały do malarzy ikon za pośrednictwem ksiąg cyrylicznych, gdzie publikowano często uproszczone kopie wykonane przez ruskich rytowników. Księgi te spełniały rolę podlinników, czyli dawnych rysunkowych wzorników malarskich.
W czasie pracy badawczej spotkałam się z pomocą wielu osób, które uprzejmie proszę o przyjęcie wyrazów wdzięczności. Winna je jestem na pierwszym miejscu dwojgu moim nieocenionym i nieodżałowanym Nauczycielom: śp. Pani profesor Annie Róźyckiej Bryzek oraz śp. Panu Romualdowi Biskupskiemu.
Studia byłyby znacznie utrudnione, gdyby nie pomoc i otwartość pracowników bibliotek, archiwów i muzeów Polski, Ukrainy oraz Słowacji, szczególnie takich jak Panie: Danuta Posadzka, Maria Hełytowycz, Tatiana Sabodasz i Panowie: Jarosław Giemza, Oleg Sydor, ojciec Sebastian Dmytruch. Za udostępnienie ikon i pozwo­lenie na objęcie ich badaniami serdecznie dziękuję Dyrektorom: Muzeum Histo­rycznego w Sanoku, Muzeum „Zamek" w Łańcucie, Muzeum Narodowego w Kra­kowie, Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej w Przemyślu, Muzeum Narodowego we Lwowie, Lwowskiej Galerii Obrazów, Muzeum Architektury Ludowej we Lwowie, Muzeum Wschodniosłowackiego w Koszycach, Muzeum Drohobyczczyzny w Drohobyczu oraz Muzeum Duchowych Skarbów Ukrainy w Kijowie.
Szczególne podziękowania kieruję do recenzentów niniejszej książki, Profesora Aleksandra Naumowa oraz Profesora Waldemara Delugi. Profesor Aleksander Naumow wspomógł mnie wieloma cennymi radami i niejednokrotnie uchronił przed potknięciami.
Największe jednak wyrazy wdzięczności winna jestem moim najbliższym. Tosiu, Tobie pracę tę dedykuję.

Słowa kluczowe: