August Strindberg (ur. 22 stycznia 1849 w Sztokholmie, zm. 14 maja 1912 tamże) – pisarz szwedzki. Twórca dramatów, powieści, esejów i utworów poetyckich, malarz i fotograf. Uznawany za ojca współczesnego teatru. Przedstawiciel naturalizmu i prekursor ekspresjonizmu.

Biografia[edytuj]

Po studiach w Uppsali, które musi przerwać z braku pieniędzy oraz krótkich epizodach jako aktor i dziennikarz, w 1874 r. zostaje zatrudniony w Bibliotece Królewskiej w Sztokholmie. W 1872 r. pisze swój pierwszy dojrzały dramat Mistrz Olof, pierwowzorem postaci bohatera jest Olaus Petri, twórca szwedzkiej reformacji. Strindberg jest bywalcem Czerwonego Pokoju w restauracji Bernsa, gdzie spotyka się środowisko artystyczno-literackie. Taki tytuł, Czerwony Pokój, nosi jego powieść wydana w 1879 r., która okaże się przełomowa i dla kariery pisarskiej Strindberga, i dla literatury szwedzkiej.

W 1875 r. Strindberg poznaje Siri von Essen, z którą pobiera się w 1877 r. Burzliwe, trwające 14 lat małżeństwo, stało się m.in. inspiracją do powstania powieści (napisanej po francusku) Spowiedź szaleńca (1888). W 1883 r. Strindberg z rodziną, wskutek nagonki po wydaniu zbioru publicystyki Nowe państwo, (1882) opuszcza Szwecję, wyjeżdżając najpierw do Francji, a następnie do Szwajcarii. Na kolejne kłopoty naraża się, wydając pierwszy tom opowiadań pt. Historie małżeńskie (1884). Nakład zostaje skonfiskowany, a Strindberg oskarżony o obrazę religii, jednak w procesie zapada wyrok uniewinniający.

Nadal na dobrowolnym wygnaniu, tym razem we Francji, Szwajcarii, w Niemczech i Danii, Strindberg pisze najważniejsze ze swoich utworów: autobiografię Syn służącej (1886), powieść Mieszkańcy Hemsö (1887) oraz naturalistyczne dramaty pt. Ojciec (1887) i Panna Julia (1888). Na krótko wraca do Szwecji, gdzie pisze powieść Na pełnym morzu (1890). Jednak po rozwodzie z pierwszą żoną decyduje się ponownie opuścić Szwecję i wyjechać do Berlina. Tam obraca się w kręgach niemiecko-skandynawskiej bohemy, do której należą m.in. Stanisław Przybyszewski i Edvard Munch, poznaje również Fridę Uhl, austriacką dziennikarkę, która na bardzo krótko zostaje jego żoną.

Po rozpadzie swego drugiego małżeństwa, Strindberg, wyjechawszy do Paryża, popada w głęboką depresję i przechodzi długotrwały kryzys psychiczny zwany kryzysem Inferna. Jego depresję pogłębiają kłopoty materialne, które zresztą towarzyszyły mu przez całe życie. Opis owego kryzysu zawiera w powieściach Inferno (1897) i Legendy (1898). W tym czasie zaczyna również pisać swój Dziennik okultystyczny (dziennik obejmuje lata 1[zasłonięte]896-19), który jednak zabronił publikować, tak że pierwsze fragmenty ukazały się drukiem dopiero w 1977 r.

Po kryzysie w 1898 r., pisarz wraca do Szwecji, gdzie pozostanie już do końca życia. W tym okresie powstają dramaty Do Damaszku (1898), Zbrodnie i zbrodnie (1899) oraz pierwsze z cyklu dramatów historycznych, m.in. Gustaw Waza i Eryk XIV (1899). W realizacji teatralnej Do Damaszku w roli Pani wystąpiła norweska aktorka Harriet Bosse, która w 1901 zostaje trzecią żoną Strindberga. Pisarz specjalnie dla niej pisze dramat Łabędziobiała. Jednak także to małżeństwo nie trwa długo.

W 1907 r. Strindberg otwiera wraz z reżyserem i aktorem Augustem Falckiem własny teatr, Intima Teatern, który inauguruje działalność sztuką Pelikan. Dla tego teatru Strindberg pisze sztuki kameralne, m.in. Burzę i Sonatę widm (1907).

Wokół Augusta Strindberga narosło wiele mitów i obiegowych poglądów (o chorobie psychicznej, mizoginizmie) wynikłych z błędnego odczytywania jego utworów jako czysto autobiograficznych. Współcześni badacze, m.in. autor biografii Strindberga Olof Lagercrantz, wskazują, że Strindberg swój życiorys często wzbogacał i zmieniał na potrzeby swych dzieł.

Do Polski Strindberg dotarł stosunkowo szybko, był tłumaczony i wystawiany. Jednak większa część jego twórczości została przełożona na język polski dopiero po II wojnie światowej przede wszystkim przez Zygmunta Łanowskiego, a następnie Janusza B. Roszkowskiego (Spowiedź szaleńca, pierwsze wyd. PIW 1988, Historie małżeńskie, wyd. Jacek Santorski, 2006, Listy miłosne i nienawistne (obszerny wybór listów Strindberga do trzech żon, wyd. ANAGRAM 1998), Taniec śmierci (część I i II, wyd. Oficyna Literatów i Dziennikarzy "Pod Wiatr", 2000; Łanowski przełożył jedynie część I). Udział innych tłumaczy też warto zaakcentować, takich jak Elżbieta Ptaszyńska-Sadowska (Czerwony pokój, wyd. Prześwit, 1994) czy Mariusz Kalinowski (Inferno, wyd. KR, 1999).

Ważniejsze utwory[edytuj]

    * Mistrz Olof, 1872 (dramat)

    * Czerwony pokój, 1879 (proza)

    * Szwedzkie losy i przygody, 1882 (p)

    * Historie małżeńskie I, 1884 (p)

    * Historie małżeńskie II, 1886 (p)

    * Syn służącej, 1886 (p)

    * Koledzy, 1887 (d)

    * Ojciec, 1887 (d)

    * Panna Julia, 1888 (d)

    * Spowiedź szaleńca, 1888 (p)

    * Pierwsze ostrzeżenie,1892(d)

    * Inferno, 1897 (p)

    * Legendy, 1898 (p)

    * Zbrodnie i zbrodnie,1899 (d)

    * Gustaw Waza, 1899 (d)

    * Wielkanoc,1900 (d)

    * Taniec śmierci 1900 (d)

    * Oblubienica ślubna, 1901 (d)

    * Gra snów, 1901 (d)

    * Krystyna, 1901 (d)

    * Burza, 1907 (d)

    * Sonata widm, 1907 (d)

    * Wielki gościniec, 1909 (d)

Jako malarz próbuje swych sił najpierw we wczesnych latach 1870. tworząc naturalistyczne pejzaże w czasie pobytów na wyspie Kymmendö, należącej do archipelagu Stockholmskiego. Ciekawsze i odważniejsze obrazy powstają po roku 1892, kiedy wraca do podobnych tematów skał, chmur i morza, ale nadaje im nieporównanie więcej ekspresji, zbliżając się do abstrakcji i świadomie pozwalając na interwencję przypadku przy tworzeniu wizerunku na płótnie. Pisze też krótki esej "Nowe sztuki czyli Rola przypadku w powstawaniu dzieła sztuki", w którym opisuje m.in. powstanie swego obrazu pt.: "Zaczarowana kraina".