Ta strona wykorzystuje pliki cookies. Korzystając ze strony, zgadzasz się na ich użycie. OK Polityka Prywatności Zaakceptuj i zamknij X

STAROŻYTNE CHRZEŚCIJAŃSTWO AFRYKAŃSKIE AFRYKA 1983

26-06-2012, 21:42
Aukcja w czasie sprawdzania była zakończona.
Aktualna cena: 49.99 zł     
Użytkownik inkastelacja
numer aukcji: 2402757346
Miejscowość Kraków
Wyświetleń: 9   
Koniec: 16-06-2012 18:29:20
Dodatkowe informacje:
Stan: Używany
Okładka: miękka
Rok wydania (xxxx): 1983
Język: polski
info Niektóre dane mogą być zasłonięte. Żeby je odsłonić przepisz token po prawej stronie. captcha



PEŁNY TYTUŁ KSIĄŻKI -
PRACA W STAROŻYTNYM CHRZEŚCIJAŃSTWIE AFRYKAŃSKIM



PONIŻEJ ZNAJDZIESZ MINIATURY ZDJĘĆ ZNAJDUJĄCYCH SIĘ W DOLNEJ CZĘŚCI AUKCJI (CZASAMI TRZEBA WYKAZAĆ SIĘ CIERPLIWOŚCIĄ W OCZEKIWANIU NA ICH DOGRANIE)


AUTOR -
KS. JAN ŚRUTWA

WYDAWNICTWO, WYDANIE, NAKŁAD -
WYDAWNICTWO - TOWARZYSTWA NAUKOWEGO KUL, LUBLIN 1983
WYDANIE - 1
NAKŁAD - 1000 + 25 EGZ.

STAN KSIĄŻKI -
DOBRY JAK NA WIEK (ZGODNY Z ZAŁĄCZONYM MATERIAŁEM ZDJĘCIOWYM, STARE PIECZĄTKI) (wszystkie zdjęcia na aukcji przedstawiają sprzedawany przedmiot).

RODZAJ OPRAWY -
ORYGINALNA, MIĘKKA

ILOŚĆ STRON, WYMIARY, WAGA -
ILOŚĆ STRON - 326
WYMIARY - 24 x 17 x 1,8 CM (WYSOKOŚĆ x SZEROKOŚĆ x GRUBOŚĆ W CENTYMETRACH)
WAGA - 0,501 KG (WAGA BEZ OPAKOWANIA)

ILUSTRACJE, MAPY ITP. -
NIE ZAWIERA


KOSZT WYSYŁKI -
8 ZŁ - KOSZT UNIWERSALNY, NIEZALEŻNY OD ILOŚCI I WAGI, DOTYCZY PRZESYŁKI PRIORYTETOWEJ NA TERENIE POLSKI.

ZGADZAM SIĘ WYSŁAĆ PRZEDMIOT ZA GRANICĘ. KOSZT WYSYŁKI W TAKIM PRZYPADKU, USTALA SIĘ INDYWIDUALNIE WEDŁUG CENNIKA POCZTY POLSKIEJ I JEST ZALEŻNY OD WAGI PRZEDMIOTU. (PREFEROWANYM JĘZYKIEM KONTAKTU POZA OCZYWIŚCIE POLSKIM JEST ANGIELSKI, MOŻNA OCZYWIŚCIE PRÓBOWAĆ KONTAKTU W SWOIM JĘZYKU NATYWNYM.)

I AGREE to SEND ITEMS ABROAD. The COST of DISPATCHING In SUCH CASE, IS ESTABLISH ACCORDING TO PRICE-LIST of POLISH POST OFFICE SEVERALLY And it IS DEPENDENT FROM WEIGHT of OBJECT. ( The PREFERRED LANGUAGE of CONTACT WITHOUT MENTIONING POLISH IS ENGLISH, BUT YOU CAN OBVIOUSLY TRY TO CONTACT ME IN YOUR NATIVE LANGUAGE.)


DODATKOWE INFORMACJE - W PRZYPADKU UŻYWANIA PRZEGLĄDARKI FIREFOX MOŻE WYSTĄPIĆ BŁĄD W POSTACI BRAKU CZĘŚCI TEKSTU LUB ZDJĘĆ, NIESTETY NARAZIE JEDYNYM ROZWIĄZANIEM JAKIE MOGĘ ZAPROPONOWAĆ TO UŻYCIE INTERNET EXPLORERA LUB WYSZUKIWARKI "OPERA", Z GÓRY PRZEPRASZAM ZA NIEDOGODNOŚCI.
PRZY OKAZJI PRZYPOMINAM O KOMBINACJI KLAWISZY CTRL+F (PRZYTRZYMAJ CTRL I JEDNOCZEŚNIE NACIŚNIJ F), PO NACIŚNIĘCIU KTÓREJ Z ŁATWOŚCIĄ ZNAJDZIESZ INTERESUJĄCE CIĘ SŁOWO O ILE TAKOWE WYSTĘPUJE W TEKŚCIE WYŚWIETLANEJ WŁAŚNIE STRONY.



SPIS TREŚCI LUB/I OPIS -

Praca powstała w Instytucie Historii Kościoła KUL
Redaktor Anno Podgórska
Redaktor techniczny Janusz Szulakowski
Indeksy
Marta Fetkowska
Projekt okładki i stron tytułowych Piotr Francuz





Spis treści

Wykaz skrótów................ 9
Wstęp.................... 11
Część I
CHRYSTIANIZACJA ŻYCIA ZAWODOWEGO I SPOŁECZNEGO W AFRYCE RZYMSKIEJ
Rozdział I. Uwarunkowania polityczne i społeczno-ekonomiczne procesu chrystianizacji ................ 25
§ 1. Struktury administracyjno-polityczne w Afryce rzymskiej .... 25
§ 2. Stosunki gospodarcze w Afryce rzymskiej ....... 31
1. Dziedzictwo Kartaginy fenickiej.......... 31
2. Sytuacja w III wieku............. 33
a) Zjawisko urbanizacji............ 34
b) Własność ziemska............. 36
c) Rolnictwo i rzemiosło............ 38
d) Wymiana ............... 41
3. Sytuacja w IV-V wieku............ 42
§ 3. Stosunki społeczne w Afryce rzymskiej......... 46
1. Klasowa struktura społeczeństwa.......... 46
2. Poglądy na pracę fizyczną............ 50
3. Przeciwdziałanie niedomogom gospodarczo-społecznym ... 53 § 4. Rys dziejów chrześcijaństwa afrykańskiego....... 57
Rozdział II. Chrześcijanie w rolnictwie, rzemiośle i handlu...... 63
§ 1. Obecność chrześcijan w produkcji i wymianie....... 63
§ 2. Kościelna ocena pracy w sektorze produkcyjnym i handlowym . . 76
Rozdział III. Chrystianizacja medycyny, szkolnictwa i sektora rozrywkowego 91
§ 1. Medycyna................. 91
1. Obecność chrześcijan w zawodzie lekarskim....... 92
2. Stosunek Kościoła do medycyny.......... 94
a) Stosunek Kościoła do zawodu lekarskiego....... 94
b) Stosunek Kościoła do praktyk pozamedycznych..... 96
§ 2. Szkolnictwo................. 98
1. Obecność chrześcijan w szkolnictwie......... 99
2. Stosunek Kościoła do pracy nauczycielskiej....... 101
§ 3. Widowiska................. 107
1. Obecność chrześcijan w zawodach rozrywkowych..... 107
2. Stosunek Kościoła do zawodów i zajęć rozrywkowych . . . . 109
a) Motywy religijne............. 109
b) Motywy moralne............. 111
3. Posunięcia praktyczne i ich rezultaty........ 115
Rozdział IV. Pierwiastki chrześcijańskie w wojsku i administracji .... 121
§ 1. Wojsko.................. 121
1. Obecność chrześcijan w wojsku.......... 121
2. Stosunek Kościoła do służby wojskowej i wojny...... 125
§ 2. Administracja................ 132
1. Obecność chrześcijan w administracji........ 133
2. Stosunek Kościoła do zajęć administracyjnych...... 137
Część II KOŚCIÓŁ W AFRYCE RZYMSKIEJ JAKO ŚRODOWISKO PRACY
Rozdział I. Struktura wewnętrzna Kościoła afrykańskiego...... 157
§ 1. Duchowieństwo ^............... 157
§ 2. Monastycyzm................ 160
1. Ruch kobiecy............... 160
2. Ruch męski................ 163
Rozdział II. Liturgia, nauczanie i czynności publiczno-prawne..... 167
§ 1. Sprawowanie liturgii mszalnej........... 167
§ 2. Sprawowanie sakramentów............ 170
§ 3. Kaznodziejstwo i katechizacja........... 174
§ 4. Dysputy religijno-filozoficzne ........... 177
§ 5. Synody.................. 178
§ 6. Sądownictwo kościelne .... ....... 180
1. Sąd biskupi dla duchownych........... 181
2. Episcopalis audientia............. 182
§ 7. Wstawiennictwo u władz świeckich.......... 184
§ 8. Manumissio in ecclesia............. 188
§ 9. Inne funkcje publiczno-prawne........... 189
Rozdział III. Administracja dóbr kościelnych ......... 197
§ 1. Kościelna baza ekonomiczna............ 197
1. Nieruchomości............... 197
2. Kapitały ................ 207
§ 2. Akcja pomocy kościelnej ............ 212
1. Pomoc zwyczajna..............214
a) Ubodzy................214
b) Duchowni ...............220
2. Pomoc nadzwyczajna............. 224
a) Ofiary prześladowań............ 224
b) Ofiary wojen .............. 227
c) Ofiary epidemii.............. 228
Rozdział IV. Monastycyzm jako czynnik formowania nowego stosunku do pracy 237
§ 1. Gospodarka klasztorna............. 238
1. Majątek wspólnoty.............. 239
2. Praca gospodarcza wspólnoty........... 241
3. Działalność charytatywna wspólnoty klasztornej...... 243
§ 2. Życie umysłowe w klasztorach........... 244
1. Obowiązkowe studia nad Pismem świętym....... 245
2. Twórczość filozoficzno-teologiczna......... 248
3. Troska o biblioteki klasztorne........... 251
§ 3. Symptomy nowego stosunku do pracy......... 253
1. Braterska równość w klasztorze.......... 254
2. Powszechny obowiązek pracy.......... 256
3. Obowiązek pracy fizycznej............ 261
4. Wspólnota dóbr materialnych .......... 265
5. Stabilitas loci............... 269
§ 4. Wspólnota klasztorna jako miniatura społeczeństwa chrześcijańskiego 271
1. Wzorzec braterstwa, pracy i modlitwy........ 274
2. Wzorzec odpoczynku............. 277
Zakończenie ................. 285
Bibliografia ................. 295
Resume ................... 309
Indeks nazw geograficznych........... 313
Indeks osób.................. 317





Indeks nazw geograficznych

Abityna 134, 140, 169
Abthunga (Autumni) 17, 18, 135, 203
Afryka 12, 14—18, 23—47, 49, 53—61, 63, 68, 70—74, 76, 79, 81, 86, 89, 91—94, 98—101, 103, 104, 106—108, 110, 112, 114, 116, 118, 123, 127, 128, 130, 132, 133, 137, 141—144, 147—149, 155, 157—165, 167—169, 172—174, 176, 177, 179—183, 185, 194, 197—203, 205—209, 211, 213, 217—220, 227—229, 232, 234—240, 243, 245—249, 251, 252, 254, 255, 261, 263—265, 267, 269—272, 274, 276, 277, 281, 282, 285, 287, 290, 292, 293, 309, 310
Prokonsularna 27, 28, 36, 38, 40—42, 44, 54, 57, 58, 64, 65, 67, 71, 73, 93, 133, 134, 158, 160—162, 165, 179, 199, 201, 202, 221, 227, 253, 261
Ain Smara 39
Ala Miliaria 163
Aleksandria 112, 171, 192, 248, 252, 265, 280
Altava 217
Amida 227
Ammaedera 160
Antiochia 50, 117, 213
Arae Philaenorum 26
Arles 18, 28, 88, 115, 129, 135, 143, 168, 231
Assuras 221
Ateny 103
Atlantyk 12, 27, 31, 32 Autumni zob. Abthunga Azja Mniejsza 263
Bagai 70, 74, 81, 206, 225
Bagrades 64
Bejrut 116
Bulla Regia 71, 118, 175, 202
Byzacena 17, 28, 34, 36, 38, 42, 67, 77, 89, 108, 123, 127, 136, 137, 158, 160, 162, 165, 173, 179, 202, 217, 256, 261
Calama 110, 136, 164, 165, 175, 203, 204, 227, 247, 251
Casae Nigrae 251
Castellum Tingitanum 200, 202
Cataąuas 73, 204
Cezarea Kapadocka 192
Cezarea Mauretańska 39, 108, 123, 135, 178, 185, 192, 198, 204, 247, 251
Cezarea Palestyńska 25i2
Cirtensis 28
Colonia Suffectanea 136, 201
Cuicul 203
Curubis 55, 108
Cyrenajka 27
Cyrta (Konstantyna) 29, 35, 36, 43, 54, 65, 67, 70, 71, 100, 108, 122, 135, 142, 159, 160, 164, 173, 176, 178, 187, 198--200, 202, 203, 209, 216, 222, 251, 252
Egipt 41, 44, 47, 55, 85, 281
Elwira 18, 87, 88, 98, 115, 128, 143, 170,
199, 201, 210, 234 Europa 252, 291, 310
Furni 93, 134, 171, 192, 199 Fussala 182, 184, 243
Galia 44, 57, 116, 274, 282 Gaza 110 Gibraltar 27, 30
Hadrumetum 33, 37, 73—75, 89, 137, 164, 179, 247, 252, 256
Hippona (Hippo Regius) 16—18, 27, 30, 36, 39, 56, 60, 66, 68, 70—73, 75, 77, 80, 82, 84, 88, 89, 93—95, 97, 106, 114, 116, 118, 123, 124, 129, 132, 136, 144--147, 160, 162, 164, 168—170, 172--174, 176—179, 180, 183, 184, 186, 187, 189—191, 194, 195, 199—201, 204—207, 211—213, 220, 221, 223, 229, 232, 234, 237—247, 249—253; 255, 256, 261, 264—269, 271, 272, 274—280, 292
Hippona Zarythus (Hippo Zarythus) 71, 118, 175, 201
Hiszpania 28, 30, 32, 57, 252
Icosium 123
Istm 109
Italia 28, 30, 34, 42, 44, 57, 68, 101, 124,
186, 192, 277 Izrael 55 t Jerozolima 103, 227, 252, 268, 269, 274
Kapadocja 192
Kapraria 195
Kartagina 13, 16, 17, 25—34, 37, 41—43, 49, 57—60, 63, 64, 69, 71, 72, 74, 77, 78, 82, 86, 92, 93, 97—99, 101, 108, 110—112, 117, 118, 122, 133—136, 142, 158—165, 168, 172, 174, 175, 177—180, 192, 199, 200, 202—205, 209, 213—215, 221, 222, 225—229, 231—233, 239, 241, 242, 247, 250—252, 257, 262, 263, 270, 274, 277, 280, 292
Kartenna 93, 201
Konstantyna zob. Cytra Konstantynopol 30, 117, 175, 192, 252 Korduba 185 Kornwalia 32 Korynt 33
Lambaesis 27, 29, 121, 141, 142 Laodycea 281 Leptis Magna 31, 34, 41 Leptis Minor 160, 202
Madaura 123, 133, 220, 251
Maktar 67
Mapala 172
Mascula 135
Mauretania 26, 27, 29, 30, 34, 36, 37, 44,
49, 58, 70, 73, 74, 141, 158, 161, 170,
179, 204, 227, 253 Mauretania Cezarejska 27—29, 93, 123,
124, 133, 136, 158, 163, 165, 201, 202,
217
Mauretania Sitifeńska 28, 71, 158, 163 Mauretania Tyngitańska 27, 28 Mediolan 161, 163, 164, 243, 261 Membrone 164 Mezopotamia 263 Milev 16, 17, 67, 79, 87, 95, 105, 129, 138,
159, 164, 172, 173, 175, 186, 189, 230,
249, 250 Militiana 28 Molona 180 Muguas 65 Mutugenna 251
Nazaret 11
Nicea 211
Nikomedia 100
Numidia 26—30, 33—36, 38, 39, 41—43, 58, 60, 61, 65, 68, 73, 74, 79, 108, 110, 119, 123, 130, 133, 135, 136, 142, 158, 160—162, 165, 173, 178, 179, 187, 201, 204, 211, 227
Nola 251, 275
Olimpia 109 Ostia 41, 42, 92
Palestyna 110, 192, 246, 251, 265
Pannonia 281
Piazza Armerina 45
Prokonsularna zob. Afryka Prokonsu-
larna Pullaenorum 40
Rawenna 30, 186
Rusguniae 202
Rusicadae 41, 79, 201
Rzym (Roma) 20, 24, 26, 30, 33, 35, 36, 41—43, 47, 49, 54, 55, 58, 74, 92, 93, 98, 99, 104, 109, 118, 131, 135, 138, 146, 158, 163, 173, 179, 182, 192, 208, 209, 215, 217, 218, 228, 243, 251, 252, 261, 273, 281
Sabratha 41, 160, 200
Sahara 12, 29, 38, 227
Saloniki 287
Sardyka 185, 186, 211
Sardynia 26, 40/41
Satafi 163
Scillum 57, 64, 133, 137, 139, 141
Sicca Veneria 54, 100
Siga 70
Sigus 39, 70, 81, 225
Sitifi (Sitifis) 18, 61, 123, 164, 170, 202,
204, 253
Simittu 39, 70, 118, 164, 202 Sufetula 127, 203 Sycylia 45 Syria 263, 281 Syrta Mała 26, 31 Syrta Wielka 26, 27, 31
Śródziemne Morze 12, 32, 33, 41

Tabarka 26, 42, 74, 160, 162, 163, 165, 209
Tafna 70
Tagasta (Thagaste) 18, 27, 43, 49, 50, 72, 93, 100, 101, 124, 136, 162, 164, 165, 185, 202, 205, 239—242, 245, 246, 253, 257, 262, 265
Tanger 39
Tebessa zob. Theveste
Telepte 132
Thagaste zob. Tagasta
Thamallae 71
Thamugadi 119, 124, 184, 201, 206
Thapsus 165
Thenae 26, 108, 113, 217
Theveste (Tebessa) 74, 75, 122, 123, 160,
161, 163, 202 Thiava 239, 240 Thibaris 162 Thibilis 162 Thibiuca 163 Thubunae 130, 211 Thuburbo Maius 203 Thuburbo Minus 64 Thubursicu (Thubursicum) 18, 178 Thugga 26, 37, 40, 71, 201, 203 Thysdrus 123, 160 Tigava 123 Tingis 123 Tipasa 38, 209 Trypolis 39 Trypolitania 12, 26—28, 30, 34, 38, 41, 58,
61, 67, 73, 75, 158, 160, 179, 200, 292 Turres 178, 247 Tygrys 227
Tyngitana 61, 158, 161, 292 Tyrreńskie Morze 244
Uppenna 67, 77
Utyka 26, 33, 39, 175
Uzalis 93, 162, 164, 171, 239, 252, 253
Vercellae 164 Vienne 116 Villa-Regis 211
Wita 30, 228
Zama 199 Zuri 247





Indeks osób

Abt S. 106, 246, 297
Abundancjusz, prezbiter 182
Abundancjusz z Hadrumetum, bp 89
Achelis H. 129
Adam K. 157, 176, 237, 297
Aginesis, actor 187
Ajschylos 81
Akacjusz, bp Amidy 227
Alaryk I, król Wizygotów 30
Albertini E. 15, 297
Albina, matka Piniana 237
Aleksander, kapłan 202
Aleksander Sewer, ces. 47
Alipiusz, bp Tagasty 49, 93, 100, 101, 118,
130, 164, 240, 241, 247, 265 Allard P. 281/282, 297 Altaner B. 17, 297 Alvarez L. 258, 264, 278, 297 Amancjusz, akolita 225 Ambroży, bp Mediolanu, św. 88, 131, 132,
161, 164, 191, 211, 219, 272 Andrieu M. 159, 297 Antoni z Fussali, bp 182, 184, 243 Antonin Pius, ces. 29, 92 Antoninów, dynastia 57, 92, 95, 106, 285 Anulin, prokonsul 142 Apiariusz, kapłan 182 Apollodor, prokonsul 183 Apringiusz, prokonsul 251 Arenzano B., dJ 104, 216, 267, 297
Arkadiusz, ces. 73, 190
Armenus z Molony, kapłan 171, 180
Arnobiusz z Sicca Veneria, retor 17, 43, 65, 75, 80—83, 92, 94—96, 100—102, 104, 109, 110, 127, 128, 249, 252, 260, 285, 295
Arystofanes 112
Arystoteles 50, 51, 94, 102, 104, 105
Aspazjusz, kapłan 159, 176
Atanazy Wielki, św. 88
Attalus, robotnik 202
Audollent A. 25, 26, 215, 298
Augentius, edyl 135
August zob. Oktawian August
Augustyn, bp, św. 12—16 20, 28, 30, 38, 40, 43, 49, 50, 60, 66—68, 70—89, 92-97, 100—102, 105—119, 124, 129--132, 135—137, 139, 140, 142, 144--147, 149, 155, 159, 162—165, 167--193, 195, 196, 199—202, 204—223, 225, 227, 229, 230, 232—272, 274—282, 288—292, 295, 309, 310
Aureliusz, akolita 100, 194, 222
Aureliusz, bp, prymas Afryki 60, 163, 164, 172, 176, 203, 205, 234, 241, 255, 263, 264, 271, 292
Auxilius, bp 191
Banenatus, bp 164
Bardy G. 49, 75, 87, 104, 115, 126, 127, 176, 200, 240, 245, 249, 251, 273, 298
Barnaba, autor Listu Pseudo-Barnaby 208, 259
Barnaba, kapłan mnich z Hippony 165, 204, 242
Bartnik Cz. 14, 20, 298
Bassus, więzień 70
Batiffol P. 122, 298
Battenhouse R. W. 172, 298
Bazyli Wielki, św. 88, 106, 190, 219, 230, 244, 246, 262, 276
Benedykt, św. 271, 291, 310
Benigni U. 213, 230, 298
Bernardin J. B. 172, 190, 298
Bessę J. U. 263, 266, 298
Bictok (Wiktor), przedsiębiorca okrętowy 74
Bigelmair A. 109, 127, 143, 298
Bogdan F. 215, 298
Bojarski J. P. 169, 298
Bonifacjusz, komes 30, 80, 130, 131, 132, 196, 251, 253
Bonifacjusz, marynarz 205
Bonifacy I, pap., św. H79
Borgomeo P. 298
Borowski A. 268, 298
Boyer C. 105
Brisson J. P. 128, 298
Brogan O. 38
Bross S. 10, 130, 298
Brown P. 146, 185, 213, 220, 266, 272, 298
Brucculeri A. 219, 265, 298
Bruns H Th. 9, 75, 87—89, 98, 115, 116, 129, 132, 135, 143—145, 161, 162, 168, 171—173, 179—182, 186, 189, 190, 192, 194, 199, 204—207, 210, 211, 216, 227, 231, 233, 234, 244, 247, 296
Buonaiuti E. 15, 58, 298
Buraido z Hippony, żołnierz 123
Cabrol F. 9
Caecilius Aemilianus z Madaury, żołnierz 123 Cagnat R. 10, 296
Campenhausen H. von 123, 124, 128, 298 Candidianus, handlarz 74 Capanaga V. 258, 260, 298 Capelle B. 245 Capellianus, legat Numidii 42
Capua F., di 43, 126, 267, 274, 298
Carcopino J. 41, 48, 55, 98, 109, 111, 112, 116, 298
Castula, mniszka 163
Cecylian, diakon, późniejszy prymas Afryki 159, 177, 208, 225
Cecylian, prokonsul 145, 146, 185, 251
Cecyliusz, poganin 99, 107, 117
Celer, właściciel ziemski 145
Celeryn, lektor 122, 222
Celsus, filozof pogański 217
Ceran W. 50, 213, 298
Cezar Gajusz Juliusz 26, 33
Chapot V. 116, 298
Charles-Picard C. 33, 299
Charles-Picard G. 33, 43, 48, 299
Chatelain L. 10, 296
Chilion, wikariusz Afryki 45
Cichowski H. 164, 276, 299
Cilleruelo L. P. 163, 164, 263, 269, 275, 299
Classicianus, komes 191
Cochrane Ch. N. 130, 299
Colombo S. 198, 208, 299
Combes G. 299
Cottinus, lekarz 93
Courcelle P. 299
Courtes J. 93, 299
Courtois Ch. 15, 26, 27, 30, 179, 205, 217, 299
Crespin R. 299
Cyceron 51, 54, 56, 105
Cyprian, bp Kartaginy, św. 16, 17, 29, 38, 43, 58, 65, 66, 68, 70—73, 75, 77, 79, 81, 86—89, 92, 94, 96, 100, 104, 105, 108—110, 112—114, 122, 126, 127, 134, 138, 141, 142, 158, 159, 161—163, 167—169, 171—174, 176, 179, 181, 182, 188, 192, 194, 196, 198, 208—210, 212—222, 225—235, 238, 247—249, 251, 258, 260, 263, 270, 273, 274, 280, 281, 296
Cyrklaff R. 175, 299
Cyryl, bp Jerozolimy, św. 227
Czuj J. 168, 235, 299
Damazy, pap., św. 252 Danielou J. 10
Danysz A. 106, 245, 299
Dariusz, komes 93, 130
Dativus, senator 135
Deane H. A. 130, 299
Decjusz, ces. 56, 58, 168
Decret F. 50, 299
Degert A. 173, 299
Dekkers E. 18
Del Estal J. M. 161, 162, 299
Denis M. 113, 118, 201
Deogratias, bp Kartaginy 176, 228
Diehl E. 9, 71, 74, 79, 81, 93, 108, 123, 127,
133—137, 143, 160, 161, 163, 165, 176,
198, 201—203, 209, 215, 217, 296 Diesner H. J. 87, 131, 204, 213, 234, 267,
299
Digna, męczennica 201 Diligienskij G. G. 40, 46, 53, 68, 72, 187,
225, 286, 289, 299 Dioklecjan, ces. 28, 29, 43, 59, 83, 100,
122, 124, 134, 135, 142, 161, 163, 172,
185, 198, 199, 252 Dion, rolnik 67, 77
Dion Kasjusz, prokonsul Afryki 122 Dioskur, lekarz 93 Dioskur, student z Kartaginy 250 Dmitriew A. 43, 65, 299 Dominguez-Del Val U. 252, 299 Domitius Aleksander, ces. uzurpator 29 Donat, prokonsul 251 Donat, dyrygent chóru 108 Donat, mnich 252 Donat z Mutugenny, prezbiter donatys-
ta 251 Donat Wielki, bp Kartaginy, schizmatyk
59, 140, 142
Donatianus z Calama, asceta 165 Dulcycjusz, komisarz cesarski 251 Dumaine H. 281, 282, 300 Duncan-Jones R. 35, 300 Duval P. M. 36, 44, 57, 87, 116, 300
Eberle F. 300
Ekdycja, pobożna niewiasta 262 Eleusinus, bogaty chrześcijanin z Hippony 164, 241
Eleusinus, trybun w Hipponie 124 Eleusinus, trybun w Thamugadi 124
Elpidiusz 188
Emeryt z Cezarei, bp donatysta 251
Emilian, ekwita 134, 163
Emilius, diakon 201
Enatianus, diakon 160
Enniusz, poeta rzym. 103
Ensslin W. 32, 300
Epigoniusz z Mapala, bp 172
Epikur 102
Erenian, subdiakon 192, 225
Eukracjusz z Thenae, bp 108
Eurypides 112
Euzebia, mieszkanka Hadrumetum 137
Euzebiusz z Cezarei Palestyńskiej, bp 122, 199, 200, 208, 296
Euzebiusz z Vercelli, bp, św. 164
Evans R. F. 122, 300
Ewelpiusz, bp Cezarei Mauretańskiej 198
Ewodiusz z Uzalis, bp 93, 164, 171
Ewodiusz z Tagasty, pracownik wywiadu wojskowego 124
Exupius, jeden z fundatorów bazyliki w Thugga 203
Ezop 103
Fabiusz z Cezarei Mauretańskiej, chorąży 123
Failla C. 228
Fascius, mieszkaniec Hippony 190
Faustus z Milev, bp manichejski 162
Faustyn, bp donatysta z Hippony 75
Faustyn z Hippony, diakon 124, 205, 241
Fawencjusz, konduktor 187
Faworyn, akolita 222
Felicyta, przełożona klasztoru w Hipponie 162, 256
Felicyta, św. 214, 225, 229
Feliks, krawiec 71
Feliks, lekarz 93
Feliks, manichejczyk 177
Feliks, marynarz 74
Feliks, prefekt pretorium 45
Feliks z Abthungi 135
Feliks z Thibiuca, bp 163
Ferrua A. 124, 128, 300
Fidelis, tzw. wojownik Boży 127
Fiebieger G. 36, 300
Filemon, subdiakon 222
Filon z Aleksandrii 265
Firmilian, bp Cezarei Kapadockiej 192
Firmus, bp Tagasty 185
Firmus, wódz Maurów 30
Fischer B. 207, 300
Flavius Aurelius z Icosium, oficer 123
Flavius Martialis z Thysdrus, setnik 123 Flavius Nuvel, fundator bazyliki w Rus-
guniae 202
Flawian, gramatyk 100 Florencjusz z Hippony, starzec 72 Florus, namiestnik Numidii 142 Folliet G. 161, 263, 300 Fortunacjan, bp 221 Fortunat, manichejczyk 177 Fortunat, subdiakon 222 Fortunat z Konstantyny (Cyrty), bp 164,
187
Fortunatus, prokurator 134 Fortunatus z Theveste, żołnierz 123 Fortuniusz, bp donatysta 178 Frazee Ch. A. 234
Frend W. H. C. 143, 206, 220, 241, 300 Frutaz A. P. 225, 300 Fuchs H. 105, 245, 300 Funk F. X. 9, 88, 98, 115, 131, 169, 198,
210, 244, 296 Fusi Pecci O. 175, 300
Gage J. 47, 48, 213, 300
Galen, lekarz rzym. 94
Galien, ces. 59
Gaudemet J. 140, 146, 157, 179, 207, 216,
290, 300
Gaudencjusz, donatysta 79, 80, 295 Gavigan J. J. 162, 246, 256, 257, 263, 300 Geminiusz Wiktor z Furni, bp 171, 192 Gennadiusz z Kartaginy, lekarz 93
Genezeryk, król Wandalów i Alanów 30, 228
Getty M. M. 72, 124, 300
Giacobbi A. 300
Gildon, komes Afryki 30
Gilson E. 300
Giordani I. 11, 119, 126, 198, 300
Gloriosus, akolita 160
Gney J. 128, 300
Gonzales-Cobos A. M. 254, 300
Goodschild R. G. 29
Gorce D. 9, 204, 227, 241, 246, 253, 257, 297
Gordian I, ces. 29, 42
Gordian II, ces. 29
Górny J. J. 300
Grabmann M. 9
Gracjan, ces. 183, 281
Grant R. M. 50, 58, 72, 213, 300
Gratus, prymas Afryki 234
Grimal P. 57, 300
Gryglewicz F. 300
Grzegorz z Nazjanzu (Grzegorz Teolog),
bp Konstantynopola, św. 88, 229 Guilloux P. 240, 300 Gulbinowicz H. 14, 51, 52, 212, 300 Giilzow H. 188, 301 Gundel W. 97, 300 Guyon J. 159, 301
Hadrian, ces. 52, 54, 92 Halban L. 86, 131, 140, 267, 301 Halliburton R. J. 164, 301 Haraman A. 10, 64, 217, 301 Hannibal, wódz kartagiński 25, 33 Harnack A. 58, 59, 61, 69, 122, 127, 128,
134, 159, 163, 301 Hauck F. 51, 301 Hefele J. C. 186, 207, 211, 301 Heichelheim F. M. 206, 301
Heiko J. 301
Heraklit z Efezu 102
Herakliusz, kapłan 173, 180, 184, 200, 221
Herakliusz, komes 30
Hermas 208, 209
Hermogenes z Kartaginy, gnostyk 69, 102
Herrmann L. 301
Herzog R. 92, 301
Hieronim ze Strydonu, św. 88, 101, 168, 192, 195, 245, 246, 251, 296
Hilarian, gubernator 141
Hilarinus, lekarz 93
Hilary z Arles, bp, św. 88
Hipolit Rzymski, św. 104, 115, 198, 218
Holzapfel H. 301
Homer 101, 103
Honorat, bp donatysta 178
Honorat, kapłan w Thiava 239, 240
Honorat Thiabensis, bp 173
Honoriusz, ces. 30, 49, 56, 60, 66, 68, 73,
110, 116, 183
Hoppenbrouwers H. A. M. 17, 228, 301 Hozjusz z Kurduby, bp, św. 185 Humpfner W. 264, 301 Huneryk, król Wandalów 160
Ianuaria, vestiaria 73
Ibeas B. 264, 301
Ignacy, żołnierz 122
Ildefons z Toledo, bp, św. 296
Ingencjusz, skryba i dekurion 73, 135
Innocenty, prezbiter 192
Instinsky H. U. 158, 181, 301
Ireneusz z Hippony, poborca podatków
136
Ireneusz z Lyonu, bp, św. 87, 125, 296 Iulius z Altava 133 Iulius Maximianus, exceptor 137 Iulius Sabinus z Thysdrus, lektor 160 Iulius Saturus Forticianus, murarz 71 Izajasz, prorok 95
Jacher W. 276, 301
Jaczynowska M. 141, 301
Jakub, diakon, św. 65
Jan Chryzostom, bp Konstantynopola św. 50, 117, 126, 144, 175, 190, 213, 219, 250, 268, 296
Jan Chrzciciel, św. 131
Januariusz z Casae Nigrae, bp donatysta 251
January (Januariusz), kapłan 184, 240, 243
January, katechumen 225
Jerg E. 158, 235, 301
Jones A. H. M. 26, 44, 101, 204, 236, 301
Józef Flawiusz, historyk żydowski 103
Juba, król numidyjski 26
Jugurta, wódz numidyjski 26
Julia Januaria 133
Julian, bp 172
Julian Apostata, ces. 101, 110, 113, 140,
217
Julien A. Ch. 15, 26, 301 Juliusz Kredencjusz, żeglarz 74 Jiirgens H. 109, 112 Justyn, św. 125, 208, 248 Juthner J. 92, 301
Kaligula, ces. 26, 27
Kamienik R. 81, 290, 301
Karus, ces. 28
Kasia A. 268
Kasjan, pisarz 123
Kasjodor 252
Kastoriusz, adwokat 251
Kastoriusz, bp 232
Katon Starszy 25, 282
Keleher J. P. 301
Keller J. 12, 301, 307
Kirsten E. 168, 302
Klauser Th. 10, 168, 281, 302
Klemens Aleksandryjski 103, 105, 245,
248 Klemens Rzymski, pap., św. 138, 208,
259
Kłoczowski J. 164, 302 Kodrębski J. 60, 265, 302 Kolendo J. 35, 38, 302 Kollwitz J. 198, 302 Kolumella, agronom rzym. 32 Kommodus, ces. 29, 42 Komodian 17, 159, 169, 176, 209, 218, 219,
249, 263, 281, 296 Konstancjusz Chlor, ces. 122 Konstancjusz II, ces. 44 Konstans, ces. 60, 158, 208 Konstantyn Wielki, ces. 28, 29, 42, 43,
45, 56, 59, 95, 106, 116, 140, 143, 146,
183, 188, 190, 194, 199, 202, 204, 208,
221. 226, 235, 280, 281, 296 Koprowski A. 51, 302 Koranyi K. 47, 302 Kornatowski W. 87, 88, 96, 130, 145, 146,
258, 273, 302
Korneliusz, pap., św. 173 Korsunskij A. R. 302
Kotula T. 20, 26, 27, 35, 36, 38, 44, 49, 53, 54, 65, 123, 127, 135, 136, 143, 146, 180, 271, 302
Kowalski H. 51, 53, 302
Krawczuk A. 81, 302
Krawczyk W. 264, 302
Kremencjusz, subdiakon 192
Kreskoniusz, bp donatysta 204, 211
Kroll W. 10
Kryspin z Calama, bp donatysta 68, 251
Kryspina, św. 135
Ksenofont 50
Kulbat H. 190, 302
Kumor B. 20, 171, 302
Kunzelmann A. 175, 302
Kurma, dekurion 71
Kurma, kowal 71
Lactus, mnich 269
Laktancjusz 17, 73, 75, 83, 84, 88, 89, 96, 99—103, 105, 109—112, 122, 127, 128, 135, 143, 145, 146, 209, 227, 228, 230, 248, 249, 255, 258, 259, 261, 267, 273, 277, 296
Lampadus z Kartaginy 165
Lapeyre G. G. 200, 302
Lapis B. 13, 52, 253, 261, 276, 282, 303
Lebreton J. 58, 303
Leclercą H. 9, 27, 36, 38, 39, 48, 49, 57, 67, 68, 70, 73—75, 92, 93, 99, 100, 107, 111, 116, 124, 133, 135, 143, 169, 176, 184, 186, 189, 198, 204, 206—208, 211, 213, 230, 231, 255, 263, 289, 301, 303
Lengauer W. 51
Lepelley C. 31, 34—36, 43, 45, 49, 55, 67, 78, 92, 93, 99, 101, 110, 113, 114, 133, 135, 136, 144, 147, 149, 181, 183—185, 187, 191, 202, 203, 212, 303
Leporiusz, kapłan 164, 200, 205, 241, 242, 244, 254
Leschi E. 15, 200, 297
Lohmeyer E. 303
Longosz S. 113, 118, 303
Lubac H., de 10
Lucjan, męczennik 70, 100, 225
Lucjan z Samosaty, filozof 52
Lucjusz, męczennik 142
Lucylla, bogata matrona z Kartaginy
209, 222
Lukan, akolita 225 Lukrecjusz 103
Łapicki B. 48, 53, 303
Macedoniusz, wikariusz Afryki 185, 251
Magon 32
Majka J. 14, 88, 303
Majoryn, bp Kartaginy 159, 177, 209
Makrobiusz, bp donatysta z Hippony
251 Makrobiusz Kandydian, prokurator 65,
134
Maksencjusz, ces. uzurpator 29, 204 Maksym, akolita 225 Maksym, lekarz arianin 251 Maksym z Madaury, poganin 251 Maksymian, ces. 29, 122 Maksymilian z Tewesty, św. 122, 127,
128, 226
Maksymin, ariański bp Gotów 177 Maksymin I Trak, ces. 42 Mandouze A. 15, 61, 175, 275, 303 Manriąue A. 162, 165, 246, 268, 303 Marcellin, komisarz ces. 28, 60, 114, 129,
182, 185, 210, 249, 251 Marcellus, setnik 123, 127 Marcellus, subdiakon 192 Marcin, św. 165, 274 Marcjon, gnostyk 102 Marczewski M. 169, 303 Marec E. 199, 266, 303 Marek Antonin Julian Sewerian, senator 135, 198
Marek Aureliusz, ces. 54 Marian, męczennik 65, 142 Markowski M. 105, 303 Marrou H. I. 49, 51, 106, 114, 208, 219,
246, 303
Martin J. 130, 303 Martinez F. L. 161 -
Mascezel, książę 30 Masynissa, król Numidii 26 Maszkin M. 303 Mausbach J. 9 Mayer J. 161, 304
Mazurkiewicz K. 280, 304
Mazzarino S. 265, 304
Melania Młodsza, św. 43, 61, 72, 162, 165,
204, 227, 241, 242, 246, 251, 253, 254,
289
Melania Starsza 250 Mellet F. M. 238, 246, 257, 304 Merlin A. 10, 137, 296 Mesnage J. 26, 31, 58, 59, 61, 74, 135, 198,
203
Mettius, subdiakon 192 Metzger G. 175, 238, 257, 304 Meyer P. 9, 296 Mignę J. P. 10 Minucjusz Feliks 17, 69, 74, 75, 84, 92,
99, 101—104, 107, 109, 112, 113, 117,
126, 133, 135, 163, 213, 215, 229, 279,
296
Mohrmann Ch. 18, 175, 304, 307 Mojżesz 85, 105 Mommsen Th. 9, 296 Monachino V. 20, 159, 169, 174, 200, 218,
234, 304 Monceaux P. 15, 17, 59, 110, 123, 130, 135,
160, 163, 164, 200, 203, 304 Monika, św. 100 Montanus, męczennik 142, 225 Moran J. 278, 304 Moricca U. 165, 263, 304 Mrozek S. 51, 52, 81, 304 Mutus, gladiator 108
Narymunt-Broniewicz L. 289, 304
Navigius, bp 200
Nektariusz z Calama, poganin 251
Nicefor, akolita 192
Noethlichs K. L. 190, 191, 235, 236, 304
Nowat, bp w Sitifi 164
Nowat z Kartaginy, schizmatyk 222
Nussbaum O. 164, 304
Oktawian August, ces. 25—27, 33, 53 Oktawiusz 117 Olejnik S. 13, 304
Olimpiusz, kierownik kancelarii ces. 251
Optat z Milev, bp, św. 15—17, 38, 67, 73,
76, 79, 80, 84, 87, 95, 105, 129, 138,
140, 142, 158, 159, 162, 165, 168, 177,
199, 204, 206, 208, 230, 249, 296 Optat z Thamugadi, bp donatysta 184,
253
Oroz Reta J. 93, 304 Orygenes, kapłan aleksandryjski 105,
112, 127, 245
Pachomiusz, św. 262
Paciorkowski R. 213, 275, 304
Pammachiusz, senator 61, 204
Parmenian, bp donatysta 249
Pascencjusz, arianin 178
Pasąuato O. 112, 117, 304
Paternus, prokonsul 138
Patrycjusz, ojciec św. Augustyna 49
Patrycjusz, subdiakon 189, 221
Paulin z Noli, bp, św. 251, 275
Paulin z Zuri, bp 247
Paulus, prawnik 48
Paulus, złotnik 71
Pauly A. F. 10
Paweł Apostoł, św. 11, 58, 82, 84, 85, 87,
99, 125, 126, 138, 180, 193, 223, 232, 237,
252, 259, 263, 264, 267, 268, 270, 287,
288, 290, 293, 309, 310 Paweł z Cataąuas, bp 73, 204 Paweł Orozjusz, kapłan 210, 297 Pelczar J. 204, 304 Pellegrino M. 304 Perler O. 178, 304
Perpetua, siostra św. Augustyna 162 Perpetua, św. 99, 100, 110, 133, 158, 176,
225, 229
Petilianus, donatysta 163 Pflaum H. G. 29, 304 Philocalus, członek rady miejskiej 136 Pieler P. E. 181, 306 Pietri Ch. 182, 305 Pilati G. 305 Pinian, mąż Melanii Mł. 43, 165, 204, 227,
237, 241, 242, 254 Pintard J. 159, 278, 305 Piotr Apostoł, św. 58, 125 Platon 50, 51, 94, 101, 102, 104, 105, 130 Pliniusz Starszy 36, 249 Plinval G., de 122, 305 Podolecki J. 170, 305
Pompejan, prokonsul Afryki 73
Pompejana, matrona 226
Pomponiusz, diakon 225
Poncjusz, diakon kartagiński, św. 100, 134, 163, 188, 228, 230, 297
Ponticanus, actor 187
Poplatek W. 214, 305
Posydiusz, bp Calama, św. 80, 87, 88, 93, 101, 124, 136, 137, 164, 173—178, 180, 181, 196, 201, 205, 207, 223, 227, 242, 244, 245, 247, 250, 252, 255, 257, 266, 297
Profuturus, bp 164
Prokulejanus, bp donatysta z Hippony
178, 247, 251 Przydatek K. 305
Publikola, senator 67, 68, 73, 75, 92, 129, 250
Pulesius, vestiarius 73 Purpuriusz, bp 222
Quacquarelli A. 77, 305 Quodvultdeus, bp Kartaginy 173 Quodvultdeus z Theveste, prezbiter 160
Rahner H. 305
Renatus, mnich 247
Restitutus, kowal 71
Reynolds J. M. 10, 297
Riber M. 277, 305
Riccio S. 260, 305
Riche P. 305
Robleda O. 188, 305
Rode M. 13, 305
Rodziński A. 208, 209, 244, 275, 305
Rogacjan, bp 181, 192
Rogatus, prezbiter 201
Romanelli P. 26, 61, 135, 200, 305
Romanian, poganin 208
Romanus, komes Afryki 29
Romulus, możny 187
Rostovzev M. 34, 305
Rougier L. 106, 305
Rozonus, lekarz 93
Rustyk, kapłan 256
Sagę A. 265, 305
Sajdak J. 69, 104, 122, 128, 161, 248, 305
Sal wian z Marsylii 43, 111, 113, 115, 118, 177, 213, 220, 297
Samsucjusz, bp z Turres 178, 247
Saturninus, kamieniarz 71
Saturus, lektor 192
Saturus, św. 176
Saturus Forticianus, budowniczy 202
Satyr, lektor 192
Sauer J. 199, 305
Saxer V. 20, 168, 171, 305
Scaduto M. 61
Schilling O. 219, 305
Schindler A. 68, 206, 305-
Schmidt J. 13, 305
Schneider A. M. 61, 305
Schneider C. 57
Schwer W. 55, 305
Secundinus, bp 163
Seneka 54, 105
Septymiusz Sewer, ces. 27
Serkowska A. 14, 305
Seston W. 30, 305
Sewer, diakon 205, 221
Sewer z Milev, bp 164, 172, 173, 175, 249, 250
Sewerowie, dynastia 27, 42, 56
Sieniatycki M. 176, 306
Simon M. 104, 106, 306
Sinko T. 97, 101, 106, 113, 245, 306
Sigisvult, wódz 30
Skapula, prokonsul 133, 141
Skowronek A. 13, 306
Słomkowski A. 78, 306
Sofokles 81
Sokrates scholastyk, historyk 112, 175,
227, 257, 280, 297 Sommerbad K. 306 Sozomenos, historyk 110, 227, 297 Sroka S. 212, 306
Stefanus, tzw. wojownik Boży 127 Steinmetzer F. 282, 306 Steinwenter A. 181, 306 Stevenson J. 17, 306 Stidin, kleryk 160
Stopniak F. 70, 72, 74, 124, 159, 198, 199, 306
Straszewski M. 105, 246, 306
Strzeszewski Cz. 13, 130, 223, 306
Stutz U. 168, 203, 206, 306
Styger P. 130, 306
Sylwan, bp donatysta 108, 222
Symmach 185
Syrycjusz, pap. 132
Szczepan, św. 71
Sztajerman H. 37, 40, 42, 48, 53, 55, 57,
92, 99, 122, 134, 138, 188, 217, 306 Szymusiak J. M. 103, 105, 253, 306
Srutwa J. 169, 306
Telfer W. 59, 306
Temporini H. 48, 299
Tengstrom E. 15, 36, 38, 54, 60, 68, 270, 306
Teodor z Leptis Minor, archidiakon 160
Teodozjusz I Wielki, ces. 30, 44, 60, 110, 116, 158, 183, 236, 281
Teodozjusz II, ces. 9, 49, 124, 190
Tercjusz, diakon 225
Tertulian 11, 12, 16, 17, 33, 58, 59, 64--66, 69—72, 74, 75, 77, 78, 81—89, 92, 94—96, 99—105, 107, 109—117, 119, 122, 123, 125—128, 131—133, 137—141, 146, 155, 157, 159—161, 163, 167, 170, 171, 174, 177, 193, 194, 198, 199, 203, 207—209, 214—217, 219—221, 224, 225, 227, 229, 232—234, 237, 245, 248, 249, 255, 258, 259, 263, 267, 270, 272—274, 278, 281, 288, 290, 297, 310
Tertullus 225
Testini P. 306
Theasius, bp Membrone 164
Thraede K. 306
Thiir G. 181, 306
Tipasius z Tigava, weteran 123
Titianus Celsinus, wikariusz Afryki 185
Toulotte G. 58, 203, 306
Toutain J. 31, 33, 34, 41, 307
Trajan, ces. 27, 28
Trape A. 175, 179, 196, 264, 265, 269, 307
Troeltsch E. 234, 307
Truchim S. 103, 307
Trygecjusz 124
Tyberiusz, ces. 27
Tychoniusz, donatysta 249 Tymoteusz, subdiakon 172
Ulpianus, prawnik rzym. 48
Van der Meer F. 18, 168, 200, 307
Vayne P. 56, 307
Verecke L. 281, 282
Verheijen L. M. J. 268, 307
Verzecke L. 307
Vigellius Saturnin, prokonsul 57, 99, 137,
141
Vismara G. 307 Vizmanos B. F., de 161, 307 Vogel C. 307 Vogt J. 32, 40, 44, 135, 220, 273, 275, 300,
307
Wagner J. 131, 231, 286, 307
Walens, diakon 221
Walentynian, gnostyk 102
Walentynian I, ces. 44, 45, 116, 191
Walentynian II, ces 217, 281
Walerian, ces. 41, 134
Waleriusz, bp Hippony 164, 176, 239,
247
Waleriusz, dowódca wojsk 251 Walzing J. P. 307 Wałek-Czarnecki T. 307 Ward Perkins J. B. 10, 297 Warmington B. H. 26, 28, 307 Warron, pisarz rzym. 48 Wawrzyniec, żołnierz 122 Wendel C. 253, 307 Wenger L. 190, 307 Wergiliusz 103
7. 188, 265, 307 Ji^alski J. 307 Wiktor, sulflkkon 226
folusznik 71, 100, 122r
123 y, bp 30, 160, 228, 297
WiliTsTTTG. 307 Wincencjusz Wiktor 247 Windycjan z Kartaginy, prokonsul, lekarz, 23, 97, 1.1,7
Winowski L. 124, 127, 128, 130, 132, 190,
307
Wisłocki J. 188, 307 Wissowa G. 10
Witruwiusz, architekt rzym. 45 Wohlfarth K. A. 128, 307 Woluzjan, wuj Melanii Mł. 251, 279
Zakrzewski K. 48, 307 Zdaniewicz W. 77, 80, 259, 307
Zeiler J. 58, 303
Zenofil, gubernator Numidii 108, 122,
135
Zenon z Kition 102 Zieliński T. 98, 308 Zozym, pap., św. 192 Zumkeller A. 245, 255, 261, 265, 266, 308
Żywczyński M. 132, 138, 187, 211, 231, 286, 290, 308





Wykaz skrótów

AAug — Aurelius Augustinus. Red. M. Grabmann, J. Mausbach. Koln 1930,
ABMK — „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne". Lublin 1959-
AK — „Ateneum Kapłańskie". Włocławek 1909-
AMC —- Augustinus Magister. Communications. T. 1. Paris 1955.
AnTh — „I/Annee Thśologiąue Augustinienne". Paris 1951- (kontynuacja
„LłAnnee Thśologiąue". Paris 1940-).
B - Biblioteca de Autores Cristianos. Madrid 1944-
BKUL —- Biblioteka Uniwersytecka Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
Bruns - Canones Apostolorum et conciliorum saeculorum IV. V. VI. VII. Ed,
H. Th. Bruns. P. 1-2. Berolini 1839.
CChr —- Corpus Christianorum seu nova Patrum collectio. Turnhout 1954-
CD - „La ciudad de Dios". Madrid 1881-
CIL - Corpus inscriptionum latinarum. T. 8: Inscriptiones Africae Latinae
(+4 Supplementa). Berolini 1[zasłonięte]881-19.
COD — Conciliorum oecumenicorum decreta. Bologna 19733.
ConVar — Les transformations dans la societe chretienne au IVe siecle. Congres
a Varsovie 25 VI-1 VII 1978. Lublin 1978.
CSEL — Corpus scriptorum ecclesiasticorum latinorum. Viennae 1866-
CTh — Codex Theodosianus. Ed. Th. Mommsen, P. Meyer. T. 1-2. Berolini
1905. DACL — Dictionnaire dfarcheologie chretienne et de liturgie. Ed. F. Cabrol, H.
Leclercą. T. 1-15. Paris 1[zasłonięte]924-19.
Diehl — Inscriptiones christianae latinae veteres. Ed. E. Diehl. T. 1-3. Bero-
lini 1[zasłonięte]925-19.
ECat — Enciclopedia Cattolica. T. 1-12. Citta del Vaticano 1[zasłonięte]949-19.
EK —- Encyklopedia Katolicka. Lublin 1973-
FChL — „Forschungen zur christlichen Literatur- und Dogmengeschichte".
Mainz 1900-Funk — Didascalia et Constitutiones Apostolorum. P. 1-2. Ed. F. X. Funk.
Paderbornae 1905. Gorce - Vie de Sainte Melanie. Ed. D. Gorce. Paris 1962 (SCh 90).
I. L. A. — Inscriptions latmes d? Afriąue (Tripolitaine, Tunisie, Maroc). Ed. R.
Cagnat, A. Merlin, L. Chatelain. Paris 1923.
I. L. T. — Inscriptions latines de la Tunisie. Ed. A. Merlin. Lutetiae 1944. I R. T. — The inscriptions of Roman Tripolitania. Ed. J. M. Reynolds, J. B.
Ward Perkins. Rome-London [1952].
JAC —. „Jahrbuch fiir Antike und Christentum". Miinster 1958-
MA — „Miscellanea agostiniana". T. 2: Studi agostiniani. Roma 1931.
PG - Patrologia graeca. T. I-CLXI. Ed. J. P. Mignę. Paris 1[zasłonięte]857-18.
PL - Patrologia latina. T. I-CCXVII. Ed. J. P. Mignę. Paris 1[zasłonięte]844-19.
PLS — Patrologiae cursus completus. Series latina. Supplementum. Ed. A.
Hamman. Paris 1958-
PP — „Przegląd Powszechny". Kraków-Warszawa 1[zasłonięte]884-19.
RAC — Reallexikon fiir Antike und Christentum. Red. Th. Klauser. Stuttgart
1950-
RAug — „Recherches augustiniennes" 1:1958 (Paris).
REAu — „Revue des etudes augustiniennes". Paris 1954- (kontynuacja „I/Annee
Theologiąue". Paris 1[zasłonięte]940-19).
rf — „Roczniki Filozoficzne". Lublin 1948-
RHPR —- „Revue dłhistoire et de philosophie religieuses". Strasbourg-Paris 1921-
RKA — Realenzyklopddie der klassischen Altertumswissenschaft. Red. A. F.
Pauly, G. Wissowa, W. Kroll. Stuttgart 1894-RSR — „Recherches de science religieuse". Paris 1910-
RTK — „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne". Lublin 1949-
gCn —- Sources chretiennes. Ed. H. de Lubac, J. Danielou. Paris 1941-
SSHT — „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne" 6:1973 (Katowice).
StPatr — „Studia patristica" (w serii: Texte und Untersuchungen zur Geschich-
te der altchristlichen Literatur). Berlin 1955-
STV — „Studia Theologica Varsaviensia". Warszawa 1963-
SwAug — Sw. Augustyn. Pod red. S. Brossa. Poznań 1930. TST — „Tarnowskie Studia Teologiczne". Tarnów 1938-
WDI — „Wiestnik Driewniej Istorii". Moskwa 1937-
ZN KUL — „Zeszyty Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego". Lublin 1958-





Wstęp

Twórca chrześcijaństwa, Jezus Chrystus, spędził swe życie przy pracy. Wychowany w rodzinie cieśli z Nazaretu, zapoznał się On na co dzień z pracą fizyczną. W czasie swej działalności apostolskiej był pracownikiem słowa — nauczycielem. Chwile wolne poświęcał na modlitwę i odpoczynek. Życie Chrystusa upłynęło zatem przy pracy, która łączyła trud fizyczny, działalność apostolską i wysiłek kontemplacji 1.
Swych najbliższych współpracowników wybierał Chrystus przeważ-
nie spośród ludzi żyjących z ciężkiego, fizycznego trudu. Oddani następnie działalności apostolskiej, połączyli oni w swym życiu trudy rąk, wysiłek głoszenia słowa i napięcie modlitwy. Taki styl postępowania był zaprzeczeniem próżniactwa. W rodzącym się świecie religii chrześcijańskiej tylko uczciwa praca w swych wielorakich formach dawała przystęp do stołu, przy którym można było spożywać jej owoce w postaci codziennego chleba. W zetknięciu natomiast ze światem grecko-rzymskim, w którym przeważnie nie traktowano pracy jako podstawy utrzymania i za godziwe uznawano życie ze zdobyczy wojennych lub — gdy chodzi zwłaszcza o masy biedoty rozsiane po wielkich miastach — utrzymywanie się z publicznego żebractwa, św. Paweł sformułował znaną zasadę: Kto nie chce pracować, niech też nie je 2.
Zasada ta — jak i inne jej podobne zawarte w księgach Pisma św. — wyznaczała tylko najogólniejszy kierunek, w którym miała się posuwać chrześcijańska myśl społeczna i związane z nią chrześcijańskie życie.
Ewangelia nie zawiera bowiem ustaleń odnośnie do konkretnych problemów życia zbiorowego. Ustaleń owych należy szukać m.in. w historycznym doświadczeniu Kościoła.
Człowiek współczesny żyje intensywnie zagadnieniami natury gospodarczej i społecznej. Od czasów Odrodzenia potęguje się bowiem chęć takiego urządzenia świata, które zapewniałoby istocie ludzkiej minimum szczęścia już na ziemi. Zainteresowanie problematyką pracy jest w takiej sytuacji sprawą zrozumiałą. Z drugiej strony szukający dróg do odpowiedzialnego aggiornamento Kościół żyje i działa pośrodku współczesnego świata. Problemy świata są w swej istocie problemami Kościoła. By dawać na nie rzetelne odpowiedzi, nie można się zadowolić wyłącznie przemyśleniami i doświadczeniami doby dzisiejszej, lecz sięgać trzeba także do skarbca historii.
Kościół afrykański zajmował wyjątkowe miejsce wśród wspólnot chrzęści jańskich na Zachodzie. Burzliwe koleje losu, olbrzymi wkład w rozwój łacińskiej formy chrześcijaństwa, oryginalne podejście do nauki objawionej uw2&lęjiniające potrzeby i wymogi codziennego życia — to tylko ważniejsze motywy, budzące specjalne zainteresowanie tym właśnie Kościołem3.
Afryka rzymska była klasycznym krajem starochrześcijańskiej teologii moralnej. Powstały tam pierwsze w języku łacińskim traktaty Ter-tuliana na tematy etyczno-moralne. Na wielką skalę dyskutowano tam problem powtórnego chrztu, czy powtórnego przyjęcia do Kościoła „lapsi". Tam też zrodził się lygorystyczno-entuzjastyczny ruch zwany donatyz-mem na tle świętości obiektywnej i subiektywnej Kościoła. Tam wreszcie dyskutowano na wielką skalę problem łaski i jej stosunku do natury.
W poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie o stosunek chrześcijaństwa starożytnego do pracy ludzkiej, w sposób niejako samorzutny wzrok pada więc na Afrykę rzymską. Badany okres obejmuje około 25Q lat (180-430), kiedy to chrześcijaństwo żyło i rozwijało się na afrykańskiej ziemi w cieniu najpierw raczej wrogiej, a potem w miarę przyjaznej machiny Imperium Romanum. Innymi słowy chodzi o okres od momentu pojawienia się tego Kościoła na widowni dziejowej u schyłku II w. aż do wyraźnej cezury w postaci zajęcia Afryki rzymskiej przez Wandalów, upamiętnionej dodatkowo śmiercią św. Augustyna 4.
Kluczowy dla tematu termin „praca" będzie tu rozumiany, w duchu definicji podanej przez Cz. Strzeszewskiego, jako „wolna, choć naturalnie konieczna działalność człowieka, wypływająca z poczucia obowiązku, połączona z trudem i radością, a mająca na celu tworzenie użytecznych społecznie wartości duchowych i materialnych" 5. Definicja obejmuje zarówno pracę gospodarczą, jak i pozagospodarczą, fizyczną oraz intelektualną, moralną, materialną i duchową 6.
Podobnie jak w innych językach europejskich, słowo „praca" posiada w języku polskim to samo znaczenie co w łacinie wyrażenia „labor" i „opus". Łacina kościelna epoki starożytnej zatracała, wydaje się, zdolność rozróżniania między tymi terminami w duchu łaciny klasycznej i raczej posługiwała się nimi zamiennie. Oba wyrażenia mogły się odnosić zarówno do pracy w ogóle, jak i do poszczególnych jej form, a więc np. do pracy rolniczej, rzemieślniczej, intelektualnej czy duszpasterskiej. Mogły też one oznaczać praktyki ascetyczne, dzieła miłosierdzia, akty umartwienia i w ogóle wszelkie trudy ponoszone dla Boga 7. Na określenie pracy ludzkiej stosowano w pewnych wypadkach także inne terminy. Poszczególne zawody i zajęcia posiadały — oprócz nazw własnych — także dodatkowe określenia ogólne, jak np. ars, negotium, cura, occupatio, actus, actio, procuratio, administratio. Dla określenia prac połączonych z ciężkim trudem (głównie fizycznym) posługiwano się słowami: onus, pondus, molimen, aerumna itp. Konsekwentnie robotnik określany jest w źródłach jako operarius czy artifex, a wykonywane dzieło to opificium, opus, fabri-catio itd.8
Prace apostolskie i wszelkie zajęcia w sektorze kościelnym określano najczęściej terminami zapożyczonymi z życia zawodowego w świecie. Powtarzają się więc podstawowe słowa — labor i opus. Często jednak w nowym kontekście terminy owe uzyskują dodatkową specyfikację i stąd takie formy, jak: opera spiritualia (bo w świecie — opera corporalia), la-bores Ecclesiae, Evangelii administratio, munus Evangelii promulgandi, pontificatus officium, proouratio divina, negotium ecclesiasticum, ecclesia-sticae administrationis officium, ministerium operis. Pochłonięci tymi pracami ludzie pełnią ministerium Ecclesiae, ecclesiastica officia itp. Jako ci, na których ciąży curarum ecclesiasticarum sarcina, określani są oni terminami: ministri altaris, dispensatores sacramentorum, gubernatores Ecclesiae, operarii Dei, evangelistae itp. Terminologia powyższa zostanie dokładniej przedstawiona w toku rozprawy.
W sumie termin „praca" będzie w niniejszej dysertacji rozumiany w znaczeniu szerokim i obejmuje — zgodnie z najbardziej aktualnymi ustaleniami — działalność w sferze gospodarczej, społecznej, kulturowej i religijnej9. Ponieważ praca ludzka stanowi wycinek szerszej rzeczywistości, określanej często terminem „życie społeczne", nie można jej rozważać w oderwaniu od warunków społeczno-gospodarczych i społeczno-kul-turalnych, jakie panowały w interesującym nas środowisku i epoce10. Ponieważ dalej warunki te człowiek (a zwłaszcza zbiorowość ludzka) może stopniowo przekształcać według z góry ustalonych zasad ogólnych, śledzony będzie taki proces formowania życia społecznego, który proponujemy określić słowem „chrystianizacja". Przez termin ten należy więc rozumieć przemiany w dziedzinie teorii oraz praktyki, wynikłe z inspiracji ewangelicznej, a dokonujące się na odcinku szeroko rozumianej pracy ludzkiej, w Afryce rzymskiej w II-V w.
Wspomniana inspiracja ewangeliczna będzie brana pod uwagę według wykładni podawanej przez tę organizację wyznaniową, którą w Afryce rzymskiej już od IV w. powszechnie nazywano Kościołem katolickim n,
a w opracowaniach dzisiejszych zwykło się nazywać niekiedy Wielkim Kogęjglęm. Poza polem zainteresowania pozostaną ruchy o charakterze " sekcdarsikim, ale donatyzm, który był schizmą, zostanie uwzględniony w miarę możliwoścd na równi z katolicyzmem ł2.
Badanym środowiskiem jest więc społeczność chrześcijańska w rzymskiej Afryce skupiająca, mimo schizmy od 312 r., wyznawców jednej religii reprezentowanych we wszystkich niemal zawodach i sektorach pracy fizycznej i umysłowej. Na tle notorycznego rozbicia politeistycznego świata pogańskiego jedyna to w swym rodzaju okazja dokonania analizy wszystkich warstw społecznych z punktu widzenia konsolidującej je wspólnej ideologii religijnej. Głównym celem rozprawy jest wykazanie, w jaki sposób chrześcijaństwo (a szczególnie etyka chrześcijańska) wpływało na kształtowanie się stosunku do pracy wśród ogółu Afrykanow; w jakim stopniu sami chrześcijanie uczestniczyli w poszczególnych dziedzinach pracy zawodowej i przyczyniali się do jej rewaloryzacji.
Zagadnieniom społecznym w starożytności poświęcono wiele opracowań, ale nie istnieje do chwili obecnej wykończone ujęcie ówczesnej chrześcijańskiej teorii pracy. Zagadnienie chrystianizacji życia społecznego na odcinku pracy w Afryce rzymskiej także nie stało się dotąd — poza podręcznikowymi i encyklopedycznymi informacjami — przedmiotem odrębnego opracowania. Jednak wspomniana literatura na tematy społeczne niemal zawsze potrąca okazyjnie o problemy ludzkiej pracy. Stosunki społeczne w Afryce rzymskiej badali szczególnie intensywnie uczeni francuscy, którzy nie przeoczyli sprzyjającej im w pewnym okresie ko-
niunktury politycznej. Inne narody nadrobiły dystans w ostatnich latach, a swój dorobek na tym polu posiadają także Słowianie. Literatura przedmiotu jest obecnie w tej materii tak wielka, że istnieje praktyczna możliwość zapoznawania się wyłącznie z pozycjami o największym ciężarze gatunkowym, o ile tylko myśli się poważnie o czytaniu źródeł.
Materiał źródłowy, odnoszący się do spraw kościelnych w Afryce rzymskiej, jest stosunkowo bogaty, chociaż nie wszystkie pozycje zasługują na jednakową uwagę. W rezultacie nawet ten rejon — ogólnie lepiej udokumentowany od innych części składowych cesarstwa — posiada całe dziesięciolecia, których nie naświetla żadne poważniejsze źródło, i dlatego wspomniana wyżej przestrzeń 250 lat może być naukowo badana jedynie na niektórych swych odcinkach. Ponieważ podstawową grupę źródeł stanowi tu starożytna literatura chrześcijańska, odcinki owe są wyznaczone przez twórczość trzech głównych postaci — Tertuliana, św. Cypriana i św. Augustyna. Zagadnienia społeczne w Kościele afrykańskim otrzymują .zatem bliższe naświetlenie w takich przypuszczalnie latach: 195-210, 249-258 oraz 390-430.
Działalność literacka Tertuliana i św. Cypriana jest oddzielona niewielką przestrzenią czasową. Gorzej wygląda luka między św. Cyprianem i św. Augustynem. Na szczęście sam biskup Hippony (poza naturalnie św. Optatem z Milev) przejęty sprawą genezy i dziejów donatyzmu, dostarcza wielu informacji o całym niemal IV w. Zagadnienie donatyzmu ściągnęło też na Afrykę rzymską baczną uwagę dworu cesarskiego i innych czynników zewnętrznych, co także wpłynęło pozytywnie na zasób zachowanych źródeł. W takiej sytuacji nieprzeniknione ciemności okrywają tylko 40-lecie rozpoczynające się około 210 r. i drugie podobne 40-lecie, które następuje po śmierci św. Cypriana. O pozostałych okresach najcenniejszych informacji dostarczają: Tertulian, głównie w Apologetyku, św. Cyprian w korespondencji oraz św. Augustyn w korespondencji, mowach a także pismach o tak wszechstronnym charakterze, jak np. De cwitate Dei. Narzuca się przy tym słuszne spostrzeżenie, że w takim stanie rzeczy najwięcej wiadomości można uzyskać na temat życia chrześcijan w Kartaginie i Hipponie. Nawet bowiem pierwszy systematyczny wykład na temat pracy w całej literaturze chrześcijańskiej, a mianowicie dziełko św. Augustyna De operę monachorum, łączy się genetycznie z tymi dwoma ośrodkami.
Spuścizna literacka trzech wymienionych pisarzy afrykańskich nie wyczerpuje jednak całości wykorzystanych źródeł. Cennych informacji do-
starczają ponadto: Minucjusz Feliks13, Komodianu, Arnobiusz, Laktan-cjusz 15 i Optat z Milev. Wykorzystano także te akta, pasje i żywoty męczenników afrykańskich — tak katolickich, jak i donatystycznych — które nie budzą dziś poważniejszych wątpliwości odnośnie do swej autentyczności 16. Znaczenie tych drobnych stosunkowo pozycji jest wprost nieocenione. Gdy bowiem dzieła o większych ambicjach były niemal zawsze produktem elity intelektualnej, najczęściej związanej ze sferami duchownych lub ascetów, to owe skromne utwory, z zasady mniej idealizujące, dają niezastąpione świadectwo o szczegółach codziennego życia.
Osobną grupę źródeł, nie sięgających jednak praktycznie poniżej IV w., stanowią dokumenty o charakterze ustawodawczym. Ze strony państwa chodzi przede wszystkim o rozporządzenia cesarskie, a ze strony Kościoła o uchwały synodalne. Dużą wartość posiadają szczególnie te ostatnie, bo ukazują sytuację zastaną i jednocześnie ujawniają tendencje rozwojowe w Kościele afrykańskim. Pomocy źródłowych dostarczyła też archeologia, a jeszcze więcej epigrafia chrześcijańska, jakkolwiek i tu o znaczniejszych korzyściach można mówić dopiero od IV w.
W sumie uzyskane informacje wychodzą poza Kartaginę i Hipponę. Dało to, jak się wydaje, dostateczną podstawę do takiego sformułowania tematu rozprawy, by mówił on o całym chrześcijaństwie afrykańskim 17.
Celem uzyskania koniecznego minimum w zakresie porównawczym uwzględniano szereg reprezentatywnych źródeł, które w sposób luźny mogą się odnosić do Afryki rzymskiej. W zakresie ustawodawstwa synodalnego sięgnięto przede wszystkim po uchwały synodu w Elwirze (ok. 305 r.), które stanowią pierwszą pokojową relację między światem pogańskim a społecznością chrześcijańską. Podobnie wykorzystano uchwały synodu w Arles (314 r.). Nie pominięto też zbioru, który stanowi najstarszą znaną nam próbę stworzenia corpus iuris canonici dla całego Kościoła, czyli" powstałych w III w. w środowiskach wschodnich, ale z inspiracji zachodniej Didascalia. Z podobnych motywów wykorzystano też powstałą przy końcu IV w. kompilację w postaci CGnstitutiones Apostolorum, ale zrezygnowano np. z powstałych na gruncie galijskim dopiero w poł. V w. Statuta Ecclesiae antiąua.
Materiał źródłowy rozpatrywano według ogólnie przyjętej metody historycznej. Kwestie jego autentyczności rozstrzygano niemal z zasady w oparciu o szczegółowe ustalenia E. Dekkersa 18. Przy ocenie zgromadzonych danych zwracano uwagę na osobowość autora, kwalifikacje jego informacji, punkt widzenia i cel, jaki sobie w pismach stawiał. Prawdziwe trudności rodziły się na każdym etapie stąd, że świadkowie życia starożytnego Kościoła nie byli ekonomistami lecz moralistami. Ale nawet jako moraliści raczej nie zostawili oni obszerniejszych refleksji dotyczących etyki zawodowej i w ogóle pracy ludzkiej. W takiej sytuacji samo gromadzenie rozproszonego po wielu miejscach materiału połączone było z niemałym trudem.
Na etapie jego krytycznej oceny jawiły się nowe przeszkody. Pierwsza bodaj z nich występowała przy ustalaniu właściwej treści, kryjącej
się pod płynnymi nieraz terminami i sformułowaniami. Spośród wielu możliwych do przytoczenia przykładów pouczające może być wskazanie na słowo „servus" i jego pochodne, których zbyt dowolna interpretacja („sługa" czy „niewolnik") doprowadziła do istotnej rozbieżności stanowisk nawet w łonie zwartej skądinąd grupy historyków marksistowskich (np. w kwestii rzeczywistego przetrwania niewolnictwa jako instytucji powszechnej do IV-V w. po Chr.). Inna jeszcze trudność rodziła się np. z faktu, że moralizujące teksty wielu autorów kościelnych nawiązują do problemów pracy ludzkiej najczęściej nie wprost, ale poprzez przykłady, porównania, aluzje itd. Z takiego materiału należało szczególnie ostrożnie wydobywać te treści, które winny odpowiadać ówczesnej rzeczywistości.
Na etapie wykładu należało z uwagą tak segregować uzyskany i krytycznie przeanalizowany materiał historyczny, by uzyskiwać pełny obraz danego zagadnienia, ze wszystkimi jego podstawowymi elementami oraz by myśl przewodnia była prowadzona według zasad logicznego wynikania, a jednocześnie pozostawała wierna świadectwu źródeł. Niekiedy nie udało się jednak uzyskać ani pełni obrazu, ani idealnej ciągłości, ani też uniknąć pewnych powtórzeń, mimo że zawsze chodziło o możliwie pełne zbliżenie do ideału wykładu historycznego, który poleca prezentować fakty w porządku chronologicznym i genetycznym, w ich czasowym rozwoju oraz w ich wzajemnych uwarunkowaniach i powiązaniach.
Rozprawa posiada świadomie zawężony zakres analityczny. Nie zawsze chodziło bowiem o skrupulatne, matematyczne ustalanie częstotliwości występowania w źródłach sygnalizowanych zjawisk, jako że sama fragmentaryczność danych źródłowych jest już w stanie obalić wszelkie próby stosowania w historii starożytnej czegoś, co może przypominać metodę statystyczną. Nie chodziło też o tworzenie nowych czy istotne poprawianie używanych definicji oraz określeń dla omawianych zjawisk. Celem natomiast było uchwycenie idei przewodniej na podstawie przytoczonych faktów.
Ponieważ opis nagromadzonych faktów, dokonany w duchu pozytywistycznego scjentyzmu, stanowiłby przedsięwzięcie chybione, starano się uzyskać minimum zrozumienia dla rządzących tymi faktami mechanizmów. Nie będzie jednak w niniejszym opracowaniu zbyt szerokich uogólnień. Omawiane w rozprawie zagadnienie czeka bowiem dopiero na opracowanie, gdy chodzi o inne rejony cesarstwa rzymskiego. Równie umiarkowane będą próby ukazywania szerszych perspektyw porównawczych, jako że dotychczasowe opracowania przedmiotu nie uprawniają, jak się wydaje^ do swobodnego z nich korzystania w celach komparatywnych.
Rozprawa jest podzielona na dwie części. Najpierw przedstawiony
zostanie proces nasycania treściami ewangelicznymi otaczającego świata, następnie zaś prezentowany będzie trud budowania samego Kościoła. Chrześcijanie wystąpią w ten sposób jako obywatele ziemskiego miasta i niebieskiego królestwa. Taka konstrukcja jest zrozumiała i uzasadniona w świetle tradycyjnych pojęć: Ecclesia ad extra oraz Ecclesia ad intra. Powinna ona także nawiązywać do rozważań największego ze starożytnych Afrykanów, św. Augustyna, o civitas terrena i civitas Dei.
Autor pragnie w tym miejscu złożyć serdeczne podziękowanie tym osobom, które okazały mu wieloraką pomoc podczas przygotowywania niniejszej rozprawy. Szczególne zaś słowa podzięki i wdzięczności niech zechcą przyjąć Profesorowie: Vincenzo Monachino TJ z Uniwersytetu Gregoriańskiego w Rzymie, ks. Viotor Saxer z Papieskiego Instytutu Archeologii Chrześcijańskiej w Rzymie, Tadeusz Kotula z Uniwersytetu Wrocławskiego, ks. Czesław Bartnik z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego oraz ks. Bolesław Kumor z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.




Możesz dodać mnie do swojej listy ulubionych sprzedawców. Możesz to zrobić klikając na ikonkę umieszczoną poniżej. Nie zapomnij włączyć opcji subskrypcji, a na bieżąco będziesz informowany o wystawianych przeze mnie nowych przedmiotach.


ZOBACZ INNE WYSTAWIANE PRZEZE MNIE PRZEDMIOTY WEDŁUG CZASU ZAKOŃCZENIA

ZOBACZ INNE WYSTAWIANE PRZEZE MNIE PRZEDMIOTY WEDŁUG ILOŚCI OFERT


NIE ODWOŁUJĘ OFERT, PROSZĘ POWAŻNIE PODCHODZIĆ DO LICYTACJI