Prawdziwy unikat

odbiór w Warszawie

TYTUŁ KSIĄŻKI - STARE RZEMIOSŁA A NOWA NAUKA
AUTOR - SIR WILLIAM BRAGG - DYREKTOR ROYAL INSTITUTION; LAUREAT NAGRODY NOBLA
STAN KSIĄŻKI - DOBRY
WYDAWNICTWO - NAKŁADEM "MATHESIS POLSKIEJ" 1935 WARSZAWA
ILOŚĆ STRON - 218
KOSZT WYSYŁKI - 8 zł
SPIS TREŚCI LUB/I OPIS -

PRZEDMOWA ,

Zapewne wiele osób, a szczególnie młodzież pragnęłaby wiedzieć, dlaczego wykonano to lub owo w jakimś rzemiośle. Skłoniło mnie to, aby niniejsze wykłady świąteczne poświę¬cić rozpatrzeniu, w jaki sposób nauka stale wpływała na roz¬wój starych zawodów, zwłaszcza tych, które stworzyły An-glję. Muszę zaznaczyć, iż wykłady moje mają pewien sens moralny, i że jest w nich. coś więcej, niż tylko zachwyt nad historją ludzkich wysiłków twórczych. Jest w nich bowiem wyraźna wskazówka, że rzemiosła należy ulepszać ustawicz¬nie, posiłkując się zdobyczami nauki, która zawsze wywiera na nie wpływ dodatni. Zpośród wszystkich narodów Anglicy najbardziej byli zmuszeni zdobywać środki utrzymania ze sprzedaży wyrobów ręcznych, a wytworzone przez nich przedmioty były snąć tak dobre i wartościowe, że inne naro¬dy obawiały się konkurować z nimi. Oprócz tego starałem się określić pewien ideał, który zda się leżeć ipoaa granicami na¬szych możliwości, a do którego jednak należy stale dążyć: dać każdemu pracę i uczynić ją szczęściem człowieka.
Rozpatrując kolejno różne rzemiosła z mego indywidual¬nego punktu widzenia, musiałem jednak zwracać uwagę na to, aby robić wrażenie pewnego rodzaju znawcy we wszyst¬kich zawodach (znawca taki zazwyczaj nie jest wyrocznią w żadnym). Z tego względu fachowiec znajdzie zapewne wiele błędów w niniejszej książce. Sądzę jednak, że mimo bratku wielu szczegółów i nieścisłości uwypukla się w niej

pewna myśl przewodnia. Uniknięcie wielu błędów zawdzię¬czam mym przyjaciołom, którzy łaskawie udzielili mi swej pomocy. W czasie pracy zetknąłem się z licznemi instytucja¬mi; dla braku miejsca nie mogę wymienić wszystkich. Prag¬nąłbym jednak wyrazić specjalne podziękowanie Wydziało¬wi Naukowemu Marynarki za pomoc, okazaną mi przy zmon¬towaniu doświadczeń, przedstawiających najnowsze wyna-laizki w żeglarstwie. Sir Robert Hadfield, Dr Desch i Dr Hat-field pomogli mi w opracowaniu kowalstwa, oo uczynili również Dr Rosenhain oraz jego współpracownicy z Wy¬działu Metalurgji Państwowego Laboratorjum Fizycznego. Dr Crossley i jego współpracownicy z T-wa do Biadania Ba¬wełny, prof. Barker z Leeds, Dr Willows i inni byli mi po¬mocni w opracowaniu tkactwa; cenne wskazówki, dotyczące farbiarstwa, otrzymałem z Brytyjskiego Zrzeszenia Farbia¬rzy i od Prof. Greena. Dr. Mellor i P. Frank Wedgwood umożliwili mi opracowanie wykładu o garncarstwie. P. Doul-ton łaskawie wypożyczyła mi kilka pięknych okazów porce¬lany. W związku z opracowaniem górnictwa winienem jeszcze podziękować Dr-owi R. V. Wheelerowi i P. Batleyowi za obmyślenie i urządzenie licznych doświadczeń.
Profesor Andrade zezwolił mi skorzystać z pięknego zbioru starych książek i rycin, dotyczących historji rozwoju nauk, i udzielił mi łaskawie wielu cennych wskazówek. Kilka mo¬deli starych mechanizmów i urządzeń, przedstawiających niejednokrotnie zabytki historyczne, przywieziono dzięki uprzejmości p. Henry Lyonsa, z Muzeum Naukowego South Kensington i były one demonstrowane na wykładach.
Zadanie wykładowcy w Instytucie Królewskim jest nader? wdzięczne, gdyż wszyscy starają się mu pomóc i przyczynić się do tego, aby wykłady uczynić jaknajbardziej zajmujące dla młodzieży. Należy dodać, że przy przygotowaniu wy-

kładów do ogłoszenia druidem wprowadziłem pewne uzupeł¬nienia. Wydaje mi się to rzeczą korzystną dla czytelników, gdyż mogłem bardziej zagłębić się w niektóre zagadnienia naukowe, niż było to możliwe podczas wykładów. Forma wy¬kładowa została zachowana, z tą różnicą, że objaśnienia od¬noszą się do rysunków, nie zaś do modeli i przezroczy, jak to miało miejsce na wykładach.

W. H. Bragg.




OD TŁUMACZA

Corocznie w czasie świąt Bożego Narodzenia odbywają się w Royal Institution wykłady popularne, przeznaczone za¬równo dla młodzieży jak i dla szerokiego ogółu. Wykłady te mają już w społeczeństwie angielskim swoją ustaloną trady¬cję, są boiwiern z reguły wygłaszane przez czołowych przed¬stawicieli nauki angielskiej. Już Faraday wygłosił w roku 1855—1856 cykl odczytów o metalach, a słuchaczami jego byli m. inn. Książę Małżonek wraz z Księciem Walji oraz Ks. Edynburskim.
Niniejsza książka stanoiwi właśnie cykl takich wykładów świątecznych, wygłoszonych przez Sir Williama Henryka Bragga, znakomitego fizyka, odznaczonego nagrodą Nobla za odkrycia w dziedzinie spektrografji promieni rentgenow¬skich. Tym razem autor oforał za temat swych wykładów rozwój zawodów w ciągu wieków, zwracając specjalną uwa¬gę na postępy uczynione w latach ostatnich dzięki rozwojo¬wi nauki czystej, a szczególnie fizyki i chemji. Mylnym był¬by pogląd, że temat ten nie leży w obrębie zainteresowań uczonego fizyika i chemika, jakim jest autor tej książki. Ra-

czej, przeciwnie, tylko człowiek czystej nauki, tylko specjali¬sta fizyki i chemji, potrafi dojrzeć głęboko związki, istnie¬jące między postępami przemysłu a postępami nauki. Już przy pobieżnem choćby zapoznaniu się z temi wykładami czytelnik zauważy, jak dalece rozwój żeglarstwa został umożliwiony dzięki rozwojowi ąstronomji i różnych działów fizyki, w jakim stopniu metalografja została uzależniona od badań rentgenologicznych, farbiarstwo — od chemji orga¬nicznej, górnictwo' od rozwoju maszyny parowej etc.
Wykłady te nie mają oczywiście pretensyj do systema¬
tycznego przeglądu wszystkich zagadnień, dotyczących po--
szczególnych działów. Nie było to zadaniem autora. Czer¬
woną nicią przewija się w nich motyw przewodni, którym
jest wskazanie głębokiej łączności między nauką czystą a za¬
wodami ludzkiemi, łączności, która im będzie głębsza, tem
bardziej przyczyni się do polepszania bytu ludzkiego na
ziemi. Niemniejszą również rolę odgrywa w tej książce
umiłowanie i cześć głęboka dla tych wysiłków ludzkich, któ¬
re, jak powiada autor, mają na celu „dać pracę każdemu
i uczynić ją szczęściem ludzkości". /
Przyswojenie tej książki, mającej wszystkie zalety angiel¬skiej literatury popularno-naukowej, piśmiennictwu polskie-1 mm, wydaje się w tej chwili szczególnie pożyteczne. Reforma nauczania .szkolnego dąży słusznie do nawiązania kontaktu nauki z życiem praktycznem, do jaknajwiększego zaakcento¬wania praktycznej wartości nauki. To też niniejsze wykłady Sir WilHama Bragga będą doskonałą lekturą, uzupełniającą wykłady fizyki i. chemji. Książka ta ma jednak jeszcze tę spe¬cyficzną zaletę angielskiej literatury popularnej, że będąc do¬stępna już dla ucznia czwartej iklasy, jest jednocześnie nie¬zwykle interesująca 'dla szerokiego ogółu, którego zaznajamia z perspektywami współczesnego rozwoju przemysłu.

Podobnie, jak autor tej książki, tłumacz również musiał udawać znawcę wszystkich zawodów, choć jest specjalistą tylko w jednym. Dotyczy to szczególnie polskiej terminolo-gji wyrażeń fachowych, która niejednokrotnie nastręczała poważne trudności. Możność przezwyciężenia licznych trud¬ności terminologicznych tłumacz zawdzięcza P. Prof. Dr-owi Witoldowi Doroszewskiemu za wskazówki do rozdziału o że¬glarstwie oraz szereg uwag językowych, inż. Mikołajowi Łaźniewskiemu za przejrzenie rozdziału o farbiarstwie oraz inż. Mieczysławowi Rogowskiemu za wskazówki do rozdzia¬łów o tkactwie i hutnictwie. Wszystkim tym Panom naj¬uprzejmiej na tem miejscu dziękuję.

SPIS RZECZY

Rozdziały

I Żeglarstwo 1
II Kowalstwo — hutnictwo ...... 41
III Tkactwo 77
IV Farbiarstwo . . .- 110
V Garncarstwo — ceramika 145
VI Górnictwo 178





SPIS TABLIC

Tablice należące do właściwego rozdziału znajdują się przy końcu tego
rozdziału.
Tablica obok str.
I Wykład Faradaya o metalach (1855—1856 r.) . tytułowej II (a) „Coracle" irlandzki, (b) „Catamaran" na morzu.
(c) „Catamaran" na brzegu , 40
III (a) Ruch księżyca na niebie, (b) Astrolabja Hiszpań¬
skiej Armady 40
IV (a) Portret Johna Harrisona. (b) Chronometr Harri-
sona. (c) Urządzenie wyrównawcze Harrisona ... 40
V Zegar główny z Obserwatorjum Królewskiego ... 40
VI (a) Rzymska maska z żelaza, (h) Afrykańscy metalow¬
cy, (c) Piec Osmundzki 76
VII (a) Rzymska ozdoba kwietna z żelaza.. (b) Przekrój
ozdoby , , 76
VIII Nowoczesny wielki piec 76
IX Model pieca elektrycznego 76
X (a) Skrzyżowanie szyn ze stali manganowej, (b) Prób¬ka ze stali manganowej, (c) Doświadczenie ze stopem
miedzio-niklowym 76
XI Zdjęcia .mikroskopowe (a) czystego żelaza; (b) stali
o zawartości O,2°/o węgla; (c) perlitu; (d) stali o za¬
wartości 0,6% węgla 76
XII (a) Zdjęcie mikroskopowe stali o dużej zawartości wę¬
gla, (b) Nóż celtycki i zdjęcia mikroskopowe przekro¬
jów noża , 76
XIII Zdjęcia mikroskopowe (1) stali manganowej; (2) stali
manganowej po działaniu termicznem; (3) stali manga¬
nowej po próbie na rozciąganie; (4) stali manganowej
po próbie na ściskanie ... 76
XIV (a) Układ atomów w żelazie o. (b) Ukfad atomów
w żelazie y (c) Doświadczenie z punktem krytycznym
żelaza , , 76
XV Doświadczenie z kryształem alumiinjum 76
XVI Model, wskazujący wielkość ślizgania w różnych płasz¬
czyznach poślizgu 76

XVII (a) Płaszczyzny poślizgu kryształów sodu. (b) Hełm ze stali manganowej, (c) Węzeł z drutu tungsteno-
wego. (d) Stal damasceńska . . . 76
XVIII (a) Zdjęcia mikroskopowe różnych włókien wełnia¬nych, (b) Włókna lniane, (c) Zgrzeblenie ręczne . 108
XIX Sposób przędzenia oa kołowrotku . . , 108
XX (a) Stary kołowrotek, (b) Nowoczesna zgrzeblarka . 108
XXI Maszyna przędzalnicza 108
XXII Maszyna przędzalnicza Hargreaves'a 108
XXIII Maszyna przędzalnicza Arkwright'a 108
XXIV (a) Urządzenie do przędzenia, (b) Przędzenie sztucz¬
nego jedwabiu 108
XXV Merceryzacja bawełny 108
XXVI (a) Doświadczenie z prasowaną bawełną, (b) Źródło
połysku, (c) Połysk i właściwe .skręcenie .... 108
XXVII Merceryzacja bawełny 108
XXVIII (a) Tablice z gliny, pochodzące z miasta Ur. (b) Ta¬blice tureckie z 15 lub 16 wieku, (c) Tablica, wyko- -
nana przez Simpsona, około 1670—1680 r 176
XXIX (a) Sześcioboczny imbryk z Staffordshire. (b) Dzban
grecki, (c) Waza z Worcester 176
XXX (a) Waza chińska z czasów dynastji Sung (960—1279 przed Nar. Chr. (b) Tubylcy afrykańscy, depczący
glinę, (c) Klinowanie 176
XXXI (a) Mycie gliny w kopalni, (b) Zbiór krzemienia . . 176
XXXII (a) Osadniki, (b) Młynek 176
XXXIII (a) Beleczki z gliny, (b) Wyrób naczyń stołowych.
(c) Piec do suszenia wyrobów z gliny 176
XXXIV (a) Ostrosłupy Segera. (b) Zanurzanie w polewie.
(c) Nalewanie gliny plastycznej do formy 176
XXXV (a) Zdjęcie mikroskopowe wypalonych chińskich wyro¬bów z gliny, (b) Rozpuszczanie różnych substancyj
w żelatynie 176
XXXVI (a) Stary sposób wentylacji, (b) Ilustracja, przedsta¬
wiająca ciśnienie atmosferyczne 218
XXXVII (a) U wylotu szybu, (b) Na dnie szybu 218
XXXVIII Lampy bezpieczeństwa Humphry Davy'ego .... 218
XXXIX (a) Odkrywka węgla, (b) Galerja w pobliżu Eskmeals 218
XL (a) Wnętrze galerji w pobliżu Eskmeals. (b) Skutki
doświadczalnego wybuchu 218
XLI (a) Elektryczna lampa bezpieczeństwa, (b) Stary gór¬
niczy przyrząd do zapalania 21S