Stanisław Mikołajczyk był przywódcą jedynego masowego ruchu sprzeciwu wobec komunistycznej dyktatury w Polsce w latach, które nastąpiły bezpośrednio po zakończeniu wojny. Polskie Stronnictwo Ludowe i jego prezes dawali Polakom nadzieję na zbudowanie trwałej demokracji, odpowiadającej aspiracjom i dążeniom większości obywateli.

Przekazywany czytelnikom wybór dokumentów ma oddawać w zamyśle autorów - mimo fragmentarycznego zachowania źródeł - stan wiedzy aparatu bezpieczeństwa o planach i działaniach Stanisława Mikołajczyka w okresie walki politycznej z powstającą komunistyczną tyranią (od powrotu do Polski w czerwcu 1945 r. do ucieczki z kraju w październiku 1947 r.).