Sosna zwyczajna jest najpospolitszym i jednocześnie najważniejszym z przyrodniczego i gospodarczego punktu widzenia drze­wem naszych lasów.

Niniejsza książka dotyczy zasadniczo dwóch zagad­nień ściśle z sobą powiązanych. Pierwsze, to proble­matyka naturalnego odnowienia sosny z uwzględ­nieniem szeroko rozumianych uwarunkowań biolo­gicznych, przyrodniczych i technicznych (wskaza­nie sposobu inicjowania w praktyce leśnej). Drugie, to problematyka alternatywnych metod w hodow­li drzewostanów sosnowych, które w bardzo dużym stopniu wykorzystują samorzutnie powstałe lub celo­wo inicjowane odnowienie naturalne. Zagadnienie to jest bardzo aktualne ze względu na zmieniające się funkcje lasu i oczekiwanie bardziej skutecznych spo­sobów utrzymania różnorodności biologicznej w la­sach, a także pełnienie przez las funkcji środowisko-twórczych i ochronnych. Ważne przy tym jest opra­cowanie takich metod i sposobów zagospodarowa­nia lasów, które pozwalają łączyć funkcję produkcyj­ną z zachowaniem walorów przyrodniczych i utrzy­maniem potencjału produkcyjnego gleb leśnych. Przedstawione rozwiązania w tym zakresie stanowią propozycję do wykorzystania w nowych warunkach funkcjonowania leśnictwa. Jednocześnie mogą sta­nowić zachętę do twórczego spojrzenia na las i hodowlę lasu.

Spis treści

Wstęp 9

I. Ogólna charakterystyka sosny zwyczajnej 13

1. Zasięg 13

2. Pokrój drzew 17

3. Wzrost i produkcyjność 22

4. Wymagania siedliskowe i właściwości ekologiczne 24

a. Wymagania klimatyczne 24

b. Wymagania glebowe 27

II. Rozwój naturalnych drzewostanów sosnowych 33

1. Czynniki zaburzeń 34

2. Rozwój w warunkach zaburzeń zewnętrznych (rozwój egzogenny) 38

3. Rozwój bez zaburzeń zewnętrznych (rozwój endogenny) 40

4. Struktura wieku naturalnych drzewostanów sosnowych 43

III. Biologiczne i ekologiczne aspekty naturalnego odna­wiania sosny 47

1. Cechy reprodukcyjne sosny 47

a. Kwitnienie 47

b. Budowa i właściwości nasion 53

c. Obradzanie nasion 55

Lata nasienne 55

Czynniki wpływające na urodzaj nasion 56

Ocena stopnia urodzaju szyszek 60

d. Rozsiewanie się nasion 61

Termin 61

Zasięg terytorialny 63

e. Kiełkowanie nasion 66

2. Rola czynników siedliskowych w procesie kiełkowania

nasion i rozwoju siewek sosny 68

a. Światło 68

b. Temperatura 74

c. Woda 76

d. Stan pokrywy glebowej 78

e. Allelopatia 81

IV. Hodowlano-techniczne aspekty inicjowania odnowie­nia naturalnego sosny 85

1. Uwarunkowania siedliskowe 85

2. Uwarunkowania drzewostanowe 89

3. Przygotowanie gleby 91

a. Znaczenie przygotowania gleby 91

b. Termin wykonania zabiegu 92

c. Sposoby przygotowania gleby i ich ocena 93

Orka pługiem dwuodkładnicowym 95

Orka pługiem aktywnym 96

Przygotowanie gleby za pomocą narzędzi rotacyj­nych 97

Przygotowanie gleby frezarką leśną 98

4. Cięcia odnowieniowe (rębnie) 99

a. Sposoby samosiewnego odnowienia sosny 99

b. Odnowienie obsiewem bocznym - rębnia zupełna pasowa 102

Odnowienie na wrębach 105

Rębnia zupełna z pozostawieniem nasienników 106

Forma rozmieszczenia nasienników 108

c. Odnowienie obsiewem górnym - rębnia częściowa 109

Rębnia częściowa z krótkim okresem odnowienia ..110

Rębnia częściowa o średnim okresie odnowienia ... 114

d. Wzrost i rozwój nalotów sosny w różnych warun­kach ekologicznych 117

Wzrost 117

Zdrowotność siewek 120

5. Hodowla drzewostanów mieszanych przy wykorzysta­niu naturalnego odnowienia sosny 122

V. Pielęgnacja i ochrona samosiewów sosnowych 125

1. Zabiegi pielęgnacyjne 125

2. Zabiegi ochronne 127

a. Wiosenna osutka sosny 127

b. Szeliniak Sosnowiec 132

c. Zwierzyna płowa 133

VI. Wzrost i rozwój samorzutnych podrostów podokapowych i postępowanie hodowlane w drzewosta­nach z ich udziałem 135

1. Warunki powstawania samorzutnych podrostów 135

2. Wzrost i rozwój samorzutnych podrostów 137

a. Struktura wieku 137

b. Przyrost wysokości 138

c. Przyrost pierśnicy 140

d. Cechy pokrojowe 142

Grubość gałęzi 142

Kąt ustawienia gałęzi 144

Smukłość drzew 145

3. Wpływ drzew osłaniających na wzrost i rozwój odnowień podokapowych 146

4. Reakcja podrostów na odsłonięcie 157

5. Kwalifikowanie podrostów sosnowych do dalszej hodowli 162

a. Celowość wykorzystania podrostów sosnowych do dalszej hodowli 162

b. Kryteria kwalifikowania podrostów do dalszej

hodowli 165

6. Odsłanianie podrostów 166

a. Zasady odsłaniania podrostów 166

b. Cięcia rębne w drzewostanach z podrostami 169

Rębnia zupełna 171

Rębnia częściowa 173

Rębnia gniazdowa częściowa (lllb) 174

Rębnia stopniowa gniazdowa udoskonalona (IVd) 174

VII. Alternatywne metody hodowli drzewostanów sos­nowych 179

1. Podział metod i ich zalety 179

2. Drzewostany przestojowe 184

a. Cel i warunki prowadzenia gospodarstwa przestojo­wego 184

Warunki siedliskowe i terenowe 185

Cechy drzewostanów 186

b. Drzewa przestojowe 187

Wybór i przygotowanie drzew przestojowych 187

Liczba i forma przestojów 188

Wpływ przestojów na młodą generację drzew 191

c. Wzrost przestojów po odsłonięciu i produkcja drze­wostanów przestojowych 191

3. Drzewostany dwugeneracyjne 193

a. Struktura i sposób powstawania drzewostanów dwu generacyjnych 193

b. Kształtowanie drzewostanów dwupiętrowych 201

c. Cięcia pielęgnacyjne w dolnej warstwie drzewo­stanu 204

d. Struktura i zasobność drzewostanów dwugenera-cyjnych w Polsce 205

4. Drzewostany różnowiekowe zagospodarowane rę­bnią stopniową gniazdową 210

a. Warunki powstawania drzewostanów różnowiekowych 210

b. Przykłady drzewostanów różnowiekowych i ich struktura 211

c. Rębnia stopniowa gniazdowa w ochronie borów sosnowych 220

5. Drzewostany przerębowe 222

a. Struktura drzewostanów przerębowych 222

b. Koncepcja sosnowego lasu trwałego 226

c. Doświadczenia amerykańskie 230

d. Struktura i zasobność wielogeneracyjnych drze­wostanów sosnowych w Polsce 231

e. Ogólne zasady prowadzenia rębni przerębowej w drzewostanach sosnowych 237

Literatura 239