Gdańsk 1980
243 str., wys. 20 cm
stan dobry


SPIS TREŚCI

WSTĘP.............. 5

Rozdział I. SOCJALDEMOKRACJA NIEMIECKA NA TERENIE
GDAŃSKA DO 1920 ROKU......... 8
1. Ruch robotniczy w Gdańsku do 1914 roku...... 8
2. Przemiany w gdańskim ruchu robotniczym w okresie I wojny światowej ............. 15
3. Socjaldemokracja w Gdańsku od 11 XI 1918 do 15 XI 1920 . . 24
Rozdział II. PRZEZWYCIĘŻENIE ROZBICIA GDAŃSKIEJ SO­CJALDEMOKRACJI (1920—1922). JEJ ZNACZENIE, WPŁYWY
I PROGRAM............. 31
1. Układ sił politycznych w Gdańsku....... 31
2. Program, struktura i charakter gdańskiej SPD..... 39
3. Stosunek gdańskiej socjaldemokracji do Polski..... 51
4. Zjednoczenie gdańskiej socjaldemokracji w 1922 roku ... 58
Rozdział III. SPD W OKRESIE POGORSZENIA SIĘ STOSUN­KÓW POLSKO-GDAŃSKICH (1923—1926)...... 64
1. Sytuacja polityczna w latach 1923—1924 w Gdańsku .... 64
2. Stosunek SPD do PPS i Polski........ 71
3. Pierwszy Senat centrowo-lewicowy (sierpień 1925 —październik 1926) 79
4. Gdańscy socjaldemokraci a państwo niemieckie ..... 84
Rozdział IV. DRUGI SENAT CENTROWO-LEWICOWY (1927— —1930).............. 94
1. Wybory do Volkstagu w 1927 roku....... 94
2. Praktyczna realizacja przez koalicję centrowo-lewicową haseł wy­borczych i jej stosunek do Polski....... 105
3. Upadek koalicji centrowo-lewicowej....... 115

Rozdział V. SPD W OKRESIE WZROSTU ZNACZENIA PARTII
HITLEROWSKIEJ (1930—1933)......... 123
1. Układ sił w Wolnym Mieście Gdańsku w 1930 roku .... 123
2. Stosunki pomiędzy SPD a NSDAP....... 131
3. Stosunek SPD do innych partii robotniczych .... 139
4. Sytuacja wewnętrzna w Wolnym Mieście Gdańsku od grudnia 1930 do kwietnia 1933......... . 146

Rozdział VI. „GLEICHSCHALTUNG" ŻYCIA POLITYCZNEGO W WOLNYM MIEŚCIE GDAŃSKU ORAZ PRÓBY SOCJALDEMO-
KRATÓW ZNALEZIENIA POMOCY W WARSZAWIE I GENEWIE 155
1. Przejęcie władzy w Gdańsku przez hitlerowców .... 155
2. Eskalacja terroru narodowych socjalistów wobec politycznych przeciwników............ 163
3. Ostatnie wybory do gdańskiego Volkstagu i ich reperkusje . . 173
Rozdział VII. DELEGALIZACJA GDAŃSKIEJ SPD . ... 186
1. Wpływ sytuacji międzynarodowej na pozycję gdańskiej socjal­demokracji i jej stosunek do Polski....... 186
2. Eskalacja terroru hitlerowskiego w Gdańsku . ... 194
3. Delegalizacja gdańskiej SPD .... ... 201
4. Działalność socjaldemokratów po delegalizacji ich ugrupowania . 207

ZAKOŃCZENIE............ 216
Wykaz skrótów............ 220
Wykaz wyzyskanych źródeł i opracowań ....... 221
Zusammenfassung ........... 231
Содержание...... ...... 235
Indeks nazwisk . . . ....... 239


WSTĘP

Procesy, jakie zachodziły w okresie międzywojennym w Wolnym Mieście Gdańsku, odgrywały niezmiernie dużą rolę tak w stosunkach polsko-niemieckich, jak i polityce europejskiej. Nazwa „Gdańsk" w tych latach była w pewnej mierze papierkiem lakmusowym zapatrywań politycznych i wywoływała różnorakie uczucia: od pacyfistycznych do militarystycznych. Dzieje drugiego Wolnego Miasta są też jaskrawym przykładem mocnych powiązań historii powszechnej z regionalną.
Ukazało się wprawdzie już stosunkowo wiele, przeważnie popularnych, prac analizujących gdańskie zagadnienia, jednakże zasługujące na uwagę dzieje partii tamtejszych socjaldemokratów nie doczekały się do tej pory odrębnego opracowania. W literaturze, zarówno rodzimej jak i obcej, spotykamy często wzmianki o umiarkowanej lewicy, lecz są to mniej lub bardziej obszerne uwagi czynione przy okazji omawiania innych zagadnień. Dlatego wydaje się celowe pokuszenie się o próbę przedstawienia historii socjaldemokracji w Wolnym Mieście.
W mającej pionierski charakter pracy zamierza się ukazać dzieje partii gdańskich socjaldemokratów w powiązaniu ze skomplikowanymi wydarzeniami w Wolnym Mieście. Dużo uwagi poświęci się stosunkowi tego ugrupowania do Rzeczypospolitej ze względu na fakt, iz rzutowało to w poważnym stopniu na sytuację w międzywojennym Gdańsku i w pewnej mierze na rozwój stosunków polsko-niemieckich. Autor podejmie także próbę odpowiedzi na pytanie, jak SPD i jej zwolennicy ustosunkowali się do faktu utworzenia Wolnego Miasta i czy zamierzali odrzucić, czy też akceptować status quo. Analiza gdańskiej socjaldemokracji pozwoli w pewnym zakresie lepiej zrozumieć historię ogólnoniemieckiej Socjaldemokratycznej Partii Niemiec (Sozialdemokratis-
che Partei Deutschlands) oraz będzie przyczynkiem do ukazaniu złożoności stosunków pomiędzy polskim a niemieckim ruchem robotniczym. Zdecydowano się też na próbę ukazania historii gdańskiej SPD z uwagi na to, że politykę tej partii trudno jest określić w sposób jednoznaczny i że podlegała ona różnym zmianom.
Zakres chronologiczny monografii obejmuje lata 1920—1936, tzn. okres legalnej działalności gdańskiej SPD. Uwzględniono również tak lata wcześniejsze, jak i okres kiedy tamtejsi socjaldemokraci działali pozbawieni oparcia w, zdelegalizowanej w październiku 1936 r., partii.
Zadaniem niniejszej pracy jest charakterystyka działającej w Wolnym Mieście SPD, jej polityki wewnętrznej i stosunków z Polską oraz z Niemcami. Zazębiały się bowiem tam interesy Rzeczypospolitej i Niemiec, chociaż te ostatnie nie posiadały oficjalnie żadnych uprawnień do wywierania wpływu na gdańską politykę. Zamierza się również scharakteryzować stosunki panujące w tamtejszym ruchu robotniczym i pokusić o próbę pokazania sytuacji wewnętrznej Wolnego Miasta.
Na przykładzie partii gdańskich socjaldemokratów podejmie się próbę odpowiedzi na pytanie, z jakim natężeniem oddziaływała na niemieckiego robotnika nacjonalistyczna propaganda i w jakim stopniu ugrupowanie umiarkowanej lewicy ulegało pseudopatriotycznej psychozie. Opracowanie ma ukazać dalej, jak mocno był zakorzeniony wśród klasy robotniczej Wolnego Miasta nacjonalizm i jak kształtował się stosunek SPD do Rzeczypospolitej pod wpływem rozwoju wydarzeń politycznych i ofensywy hitleryzmu. Będziemy się przy tym starali opierać przede wszystkim na materiale źródłowym, stanowiącym podstawę pracy, nie rezygnując zarazem z powoływania się na literaturę przedmiotu, która spełniać będzie jednakże funkcję pomocniczą.
W pracy w dużej mierze wykorzystano prasę, i to różnych odcieni. Stanowi ona cenny materiał porównawczy, a w tych partiach, w których kwerenda archiwalna okazała się połowiczna, ma dla wywodów doniosłe znaczenie. Ze względów obiektywnych autor nie był w stanie zapoznać się z treścią poszytów znajdujących się m. in. w American Document-Center, Institut fur Marxismus-Leninismus beim ZK der SED i w Centralnym Archiwum Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.

Słowa kluczowe: