SPIS ROZDZIAŁÓW



WSTĘP................... 5
RZEMIOSŁO WIEJSKIE W OKRESIE KOLONIZACJI NA PRAWIE NIEMIECKIM
. Rzemiosło sołtysie............... 23
Rzemiosło gromadzkie............. . 46
Rzemiosło dworskie, rzemiosło wędrowne........ 64
Rzemiosło wiejskie a ośrodki miejskie......... 69
RZEMIOSŁO WIEJSKIE W OKRESIE PAŃSZCZYŹNIANYM
Uwagi ogólne................ 81
Technika i organizacja pracy............ 84
Rzemiosło folwarczne.............. 106
1. Czeladź dworska i folwarczna........... 106
2. Przemysł młyński.............. 118
3. Piwowarstwo............... 149
Rzemiosło leśne ............... 164
Rzemiosło zagrodnicze okresu pańszczyźnianego....... 179
Zamożne rzemiosło wiejskie i występujące w nim elementy układu kapitalistycznego ............... 198
Rzemiosło wiejskie a ośrodki miejskie w XVI wieku ..... 208
Statystyka zawodowa i topograficzna rzemiosła wiejskiego w XVI wieku 220
ZAKOŃCZENIE................ 228
Wykaz skrótów . ............. 230
Bibliografia................. 231
Indeks rzeczowy................ 241
Indeks nazw geograficznych :......... 243
Mapa na wkładce ...,...--



INDEKS RZECZOWY



Bartnictwo
Bednarstwo
Blech
Browar
Ceglarstwo
Ciesielstwo
—

— technika
Czeladmicy —
Folus-znictwo
Garbarstwo oraz zot> szewstwo Garncarstwo


— technika
Gontarze

Goizelnlctwo Groble młyńskie
Handel rzemieślników — —
Jurydyki
¦Karczma — — —
Kiczczarze
Kołodziejstwo — —

— technika
Kowalstwo ; ;
— technika
Kramy rzemieślnicze Krawiectwo
— technika
Kuśnierstwo
Leśne rzemiosło —
Łączenie zawodów rzemieślniczych
Migracje rzemieślnicze — Młynars-two
— —
i Młyn korzeczny
— ładny
— na palach
— walny
— wodny
— zwierzęce
— wiatraki!
Najemnii rzemieślnicy
Nawsie
Oczynszowanie rzemieślników Olejarstwo
Organizacja pracy rzemieślniczej — ! — —
Piekarstwo
— technika
Piwowarstwo — — Iil —
— technika Plebańskie 'rzemiosło ' Płóderunictwo ' Powraiiii'Ctwo ; Przemysł domowy
—
Przędzalnictwo zob 'tkactwo płócieniniic-two
Rudnicy
Rybactwo
¦Rzeźnietwo :


— technika
Słodowania
Smolarze '
oraz zob rzemiosło leśne Strycharze
Sukiemiictwo
Szewstwo garbarstwo — — —
— technika Szlifiernie
Tkactwo i przędzalnictwo ltl —
— technika
Tartaki tracze
— Technika tarcia — Tokarstwo
Uposażenie 'rzemieślników — Poir również 'rotzdziaf Technika d organizacja pracy
Wapienniki
Węglarze oraz zob rzemiosło ileśne Wgie rzemieślnicze —
Zagroda (wielkość) Zduni zob garncarstwo Złotniotwo Żarna —



INDEKS NAZW GEOGRAFICZNYCH



Anglia
Bar
Barycz
Bełzkie województwo
Biała
Białoruś
Białostocczyzna
Biecz
Biecki powiat
Bielsk
Bielski powiat
Blendow:ska wieś
Bo-chnia
Bochyna
Bohacz
BoJemów
Brandenburgia '
Brandenburska Marchia
Brzeźnia
Brzoza
Chechlo
Chęciny
Chęciński powiat
Chodecz
Chotynino
Ciechanów
Ciechanowski powiat
Czarny Dunajec
Czechy
Czerska ziemia
Czyżów
Daników Dąbrowa
Denków Dębniki Długa Łąka Długie (Dlugye) Długie Kąty Dobre Dobrygniiewy Dobrzyńska ziemia DwoTzyisziowAce Dzieizkowice
Elbląg Flandria
Gdańsk

Gniezno Gostyń
Gostyńska powiat Gostyńska ziemia Góra Grabina Graczno
Halicka ziemia
Iłża Inflanty
Inowrocławski powiat Inowrocławskie województwo ;
Jastrembów Jedlna Jędrzejów
Kaliskie województwo Kalisz Kamiemiecki powiat Kasiki
Kasina Wielka
Kasunka
Kazimierz pod Krakowem
KJieleokie
Kliczkoiszowice '
Klonowa
Kiofoliernica
Kobiermikii
Kofeczyce
Koło
Konin
Kor ów
Kosanicze
Kościan
Kościański powiat
Krakowskie województwo
Kraków
Krasnystaw
Krępdec
Krosno
Krościenko
Krowodrza
Krzemieni ca '
Krzepice
Księski powiat
Kujawy
Kujawska ziemia
Laslkowiice (Laskowiitz)
Lelowski powiat ;
Leśny Wiączek
Lipnak
Litwa
Liwski powiat
Lubelszczyzna

Lubelskie województwo Lwów
Łabiszyn Łagów Łańcut Łęczyca Łęczycki powiat Łęczyckie starostwo

Łęczyckie województwo
; ŁobodJio Łomża
Łomżyński powiat Łopuchowa Łowicz Łubianka
Małopolska
Malbork
Malboirskie województwo
Malczyce
Manicze
Mazowsze
Mekowarck
Męoiny
Mielęcin
Międzyborsfci powiat
Mław&ki powiat
Mogielniica
Mogiła
Mośoisika
Murzynów
Myszy nieć
Nakielska ziemia
Nakło
Narew
Neukirchen
Niderlandy
Niemcy
Niemiecka Rzesza
Niepołomice
Nieskurzów
Niewodów
Nowa Lubowla
Nowy Targ
Nursiki powiat
Nysa
Obra
Odarzchów (Odarichow)
Opatów
Opoczyński powiat
Orla
Osdeck
Osiek Wielkopolski Ostrołęka Ostrów Mazowiecki Oświęcimski powiat
parzymiechy
pierzchndca
Piotrkowski powiat
Piotrków
pfooice
Płocki powiat
Płockie województwo
Płoński powiat
Podhale
Podlasie
Podole
Podolskie województwo
Pokirzywmica
Polkowo
Połaniec
Pomorze
Poręba Witowska
Powidle
Poznań I
Poznański powiat
Poznańskie starostwo
Poznańskie województwo
Proiszowsiki powiat
Prusy Królewskie '
Prusy Krzyżackie
Przedecz
Przyroiwa n/Wierczycą
Ptur
Pułtusk
Raciąski powiat
Radomski powiiat
Radomskie
Radomsko w siki powiat
Radymno (ziemia przemyska}
Radziejów
Rakowiec
Rawa
Rawski powiat '
'Rawskie województwo
Rosja
Różański powiat
Równe '
Rudniki
Ruskie województwo
Ruś Czerwona Rzeszowskie województwo
Saki
SamboTSikie starostwo
Sandomierz L
Sandomierskie województwo

Sandomierszczyzna Sanok ' Sarnów
Sądecki powiat Serock Siary Siedlce
Sieradz Sieradzki powiat Sieradzkie województwo
' Sieradzka ziemia ; Sierpeoki powiat Skierniewice Słupca Smolin Smolna Sochaczew Sochaczewski powiat - Sokół
Stara Łomża patrz Łomża
Stotomo
Strzegocin Z
Syców
Sytów
Szczecin
Szczyrzycki powiat
Szenberg
Szwecja
Śląsk Sreńsikii powiiat
Tczow Tłuchów Trojanowo Tryjiieza Trześniów Tuchola Tucholska pusizcza Tuczmo Tum nad Łęczycą

Turobln Wilcza
Turów w-isla
Wiślicki! powiat
Wadów Włocławskie województwo
Warszawski powiat Wola (pod Warszawą)
Warszów Wola Kalbarńska
Wąchock Wołoszczyzna
Wielatkowo
Wieliczka Zakroczymski powiat
Wielkopolska Zamość
Zbilutka
Zduny
Zielonki
Wieluń Wierzchodn Zółwin



WSTĘP /FRAGMENT/:



1. Przedstawienie historii rzemiosła jako jednego z elementów ogólnego procesu rozwoju społeczeństwa, również w ramach formacji feudalnej, jest dla historyków jednym z.najbardziej istotnych zagadnień. Materializm historyczny stawia je jasno i wyraźnie: ,.Produkcja, sposób produkcji 'obejmuje więc zarówno siły wytwórcze społeczeństwa, jak i stosunki produkcji między ludźmi i stanowi zatem wcielenie jedności sił wytwórczych i stosunków produkcji w procesie wytwarzania dóbr materialnych". I dalej: „Jaki jest sposób produkcji w społeczeństwie, takie jest również w podstawowych zarysach samo społeczeństwo..., taki jest tryb życia ludzi, taki jest ich sposób myślenia" 1.
Badając produkcję przemysłową epoki feudalnej 2 niesposób pominąć problemu rzemiosła wiejskiego, które w epoce tej odgrywało rolę bardzo doniosłą.
Przede wszystkim należy wyjaśnić, co rozumiemy pod nazwą rzemiosło wiejskie? W dotychczasowej historiografii termin „rzemiosło" stosowany był bardzo niejednolicie, co często prowadziło do wielu nieporozumień (np. Rutkowski w swej Historii gospodarczej Polski omawiając początki feudalizmu używa czasem terminu „przemysł", a czasem „rzemiosło"). Stwierdzić też tu należy, że Lenin zupełnie jasno określił pojęcie rzemiosła jako drobnego przedkapitalistycznego przemysłu lub archaicznej formy przemysłu3 — oraz jego funkcję, jak również jego stosunek do przemysłu domowego: „Przemyślem domowym nazy-
Warny przetwarzanie surowców w tym samym gospodarstwie (rodzinie chłopskiej), które je wytwarza... Przemysłu jako zawodu nie ma jeszcze w tej postaci: zajęcie przemysłowe jest tu nierozerwalnie związane w jedną całość z rolnictwem. Pierwszą,, formą przemysłu, która odrywa się od patriarchalnego rolnictwa, jest rzemiosło, czyli wytwarzanie wyrobów na zamówienie konsumenta.,. Rzemiosło, stanowiąc nieodłączną część składową życia miejskiego, jest w znacznym stopniu rozpowszechnione również na wsi, gdzie jest uzupełnieniem gospodarstwa chłopskiego" ł, Pisząc następnie o rodzajach rzemieślników i charakteryzując pokrótce ich drogę rozwojową stwierdza, że rzemieślnik z producenta na zamówienie ,,... przechodzi... z czasem również do produkcji dla rynku, tj. staje się producentem towarów. Przejście to dokonuje się stopniowo... Stopniowość przechodzenia wzmaga jeszcze to, że rynek dla zbytu wyrobów jest początkowo bardzo wąski, tak że dystans między producentem a konsumentem zwiększa się bardzo nieznacznie..." 5. Ponieważ w okresie omawianym przeze mnie obie formy powyższe będą jeszcze występowały, staje się jasne, że przymiotnik ,,wiejskie" stosować można dopiero od momentu wykształcenia się miast, tj. wytworzenia się określonego społecznego podziału pracy; u nas (opierając się na dotychczasowych monografiach) byłby to okres poprzedzający kolonizację na prawie czynszowym. Konieczną rzeczą jest poświęcenie tu paru pobieżnych przynajmniej uwag wyjaśniających ogólne znaczenie okresu XIV — XVI wieku. Okres ten, jak wspomniałem, rozpoczęty został tzw. kolonizacją, kluczem do zrozumienia której jest opracowana przez Marksa6 teoria renty przedkapitalistycznej. Kolonizacja jako zjawisko gospodarczo-społeczno-prawne może być uważana za odpowiednik (choć na innym stopniu rozwoju) zjawisk na Zachodzie, wyrażających przejście od renty naturalno-odrobkowej do renty naturalno-pieniężnej. Nie będę tu szczegółowo omawiał tego obszernego i trudnego zagadnienia; chcę tylko stwierdzić fakty następujące7: specyfika polskich stosunków przejawia się w okresie kolonizacji w szybkim wzroście renty pieniężnej, maleje zaś bardzo w porównaniu z poprzednim okresem znaczenie renty odrobkowej. Następuje wybitny postęp w podziale pracy społecznej, jak również wzrost produkcji towarowej, rozwój miast jako ośrodków produkcji rzemieślniczej; w związku z tym rozwija się też rynek,
jeden z mierników postępu w owym okresie 8. Okres kolonizacji — oczyn-szowania chłopów — przynosi znaczny postęp techniczny z tak poważnym osiągnięciem, jakim było na naszych ziemiach wprowadzenie koła wodnego. Wreszcie w związku z przejściem na stałe czynsze, czasy kolonizacji traktuje się w historiografii polskiej, w porównaniu z okresem poprzednim i następnym, jako okres wyższej stopy życiowej kmieci we wsiach. Wzrasta również wówczas znaczenie mieszczan. Należy podkreślić, że w XIV—XV wieku nastąpiło zwiększenie liczby pracowników wolnonajemnych. Jednocześnie możemy zaobserwować coraz większe nasilanie się różnych form walki klasowej między feudałami i chłopami oraz wzrost antagonizmów pomiędzy częścią drobnych feudałów (sołtysi) a średnimi i wielkimi. W wiekach XV—XVI następuje przejście do gospodarki folwarczno-pańszczyżnianej i jej ugruntowanie na ziemiach polskich. W Polsce pańszczyzna wieku XVI była zjawiskiem odmiennym od dawnej renty odrobkowej na naszych ziemiach. Nie chcąc narzucać a góry jakichś wniosków ograniczę się tu do stwierdzeń ogólnie przyjętych, a mianowicie: powstanie folwarku uwarunkowane było wytworzeniem się wielkiego rynku zbożowego, natomiast wprowadzenie pańszczyzny — koniecznością posiadania przez szlachtę taniej siły roboczej. Czynsze i opłaty pieniężne nie przynosiły szlachcie tak wielkich korzyści jak pańszczyzna, szczególnie od drugiej połowy XV wieku w związku ze spadkiem wartości pieniądza, a także spadkiem cen na produkty składane przez chłopów jako daniny czynszowe. Brakło więc środków na najem pracowników rolnych. Przy zdobywaniu ziemi pod uprawę i wprowadzaniu pańszczyzny nastąpiło znaczne wzmożenie walki klasowej w postaci zbrojnych ruchów ciemiężonego chłopstwa, zbiegostwa itd. Przy jednoczesnym wzroście masy towarów rolniczych i hodowlanych kraju, na skutek produkcji folwarcznej, nastąpił upadek miast i miasteczek. Ten ostatni fakt rzuca się wyraźnie w oczy przy przeglądaniu lustracji z XVII wieku. Sporo miasteczek w znacznej mierze opustoszało albo mieszkańcy ich przerzucili się z rzemiosła i handlu do rolnictwa i nieraz rada miejska z burmistrzem na czele odrabiała panu feudalnemu pańszczyznę przez 4 dni w tygodniu.
Od czasu kolonizacji miasta skupiły większość produkcji przemysłowej; wieś coraz bardziej przestawiała się na produkcję rolną i hodowlę. Rzecz jasna, że ten stan był daleki od takiego podziału pracy, jaki widzimy obecnie; dobrze są znane wypadki istnienia miast
tylko w sensie prawnym, w rzeczywistości zaś rolniczych, i wsi (tzn. osad bez prawa miejskiego) przemysłowych. Jednakże w końcu XV i początku XVI wieku taki podział pracy był jak na ówczesne stosunki olbrzymim krokiem naprlzód i, co ważniejsze, rzemiosło na wsi i rolnictwo w miastach odgrywało tylko rolę podrzędną (nie mówię tu o niektórych osadach na prawie miejskim w wieku XVI i później, gdzie istniało właściwie tylko rolnictwo, lecz o wiekach XIII—XIV). Oczywiście w późniejszym okresie (XVI w.) istniały rozmaite dziwolągi, nienormalności, symptomatyczne dla całości stosunków społeczno-gospo-darczych i dlatego bardzo ważne dla historyków; zagadnienia te należą już jednak do innego tematu i bardziej szczegółowe ich uwzględnienie rozszerzyłoby zbytnio niniejszą pracę. Dlatego ,.rzemiosło wiejskie" nie będzie obejmowało osad będących prawnie miastami, faktycznie zaś — wsiami (przewaga produkcji rolnej, brak handlu). Omówię tu tylko produkcję rzemieślniczą w środowisku wiejskim — zarówno w sensie prawnym jak i faktycznym — to znaczy zajmującym się głównie uprawą roli lub hodowlą.
O czym świadczy istnienie rzemiosła na wsi? Przede wszystkim podkreślić należy, że w stosunkach przedkapitalistycznych istniał rozpowszechniony wiejski przemysł domowy; rolnictwo wówczas połączone było ściśle z przemysłem 9, & w każdym razie z niektórymi jego gałęziami. Każdy chłop czy zagrodnik był po części rzemieślnikiem produkującym przede wszystkim na potrzeby swoje, czasem sąsiadów, z rzadka na targi, jarmarki itp. Do takich rzemiosł domowych należało} płó-ciennictwo, sukiennictwo czy garncarstwo. Bardziej wyodrębnione zawody, jak kowalstwo i szewstwo, zwykle połączone były na wsi z rolnictwem, mimo że stosunek zawodu zasadniczego do pobocznego w tym przypadku odwracał się: głównym zajęciem było rzemiosło, pobocznym — uprawa gruntu i to przeważnie niewielkich rozmiarów. Istnienie tego rodzaju stosunków wpływało hamująco na rozwój obrotu miejską przemysłową masą towarową na wsi, nie dopuszczając do szybkiego rozwoju rynku wewnętrznego (por. cytowaną wyżej leninowską definicję rynku). W warunkach powszechnego panowania przemysłu domowego rynek wiejski musiał być bardzo wąski i ograniczony; wpływało to oczywiście i na słaby stosunkowo rozwój miast.
Jak można byłoby sądzić z powyższych rozważań, zanikanie rzemiosła wiejskiego i przemysłu domowego świadczyłoby o rozwoju społecznego podziału pracy, wzroście miast i w ogóle postępie gospodar-
czym, jego rozwój natomiast — o regresie. Nie byłoby to jednak słuszne, ponieważ rozwój jednej lub kilku gałęzi rzemiosł na wsi wcale nie musi świadczyć o ogólnym upadku gospodarczym, nawet jeżeli powoduje upadek istniejących miast. Wykształcanie się bowiem nowych ośrodków rzemieślniczych, stopniowe przekształcanie się niektórych osad rolnych w miasta (ośrodki przemysłowe) jest zjawiskiem często spotykanym i właśnie świadczącym o rozwojowej tendencji danego społeczeństwa ia. Fakt, że taka rzemieślnicza osada nie nosiła w średniowieczu nazwy miasta, nie jest tu istotny; po prostu, nie miała prawa miejskiego, ale znaczeniem swoim taka rozwijająca się „wieś" mogła przewyższać istniejące już dawniej ośrodki miejskie. W wypadku liczbowego rozwoju rzemiosła na wsi należy więc sprawdzić, czy idzie to w parze z rozwojem jakości i ilości produkcji, rozwojem stosunków społecznych itp. Tylko w przypadku samego rozwoju ilościowego, przy równoczesnym trzymaniu się starych form produkcyjnych, przy łączeniu w dalszym ciągu rzemiosła z rolnictwem jako z zawodem głównym, możemy mówić o regresie społecznym, zaniku rynku wewnętrznego, obrotu towarowego itp.
W okresie omawianym rzemiosło wiejskie występuje jako jeden ze wskaźników poziomu stopy życiowej ludności chłopskiej. Jest rzeczą niezupełnie jasną, czy produkty przemysłowe istniejących miast były lepsze, czy wykonywane były wyższą techniką produkcyjną i —- w związku z tym — jak odbijało się to na ich cenie. Bardziej szczegółowo zajmę się tym zagadnieniem, omawiając sposób produkcji wiejskiej w porównaniu do produkcji miasta. Ludność wiejska, gdy tylko była w stanie, korzystała z produkcji miejskiej. ,, ... I skarżyli się poddani, że nawet i w mieście kupować sprzętów, obrządków nie mogą, bo pan starosta dla siebie każe tylko robić..." ". Jeżeli chłopi czy to ze względu na brak środków, czy też po prostu z braku czasu nie mogli sobie pozwolić na wyjazdy do miast i miasteczek w okresie coraz większego ucisku i narastającej pańszczyzny, musieli zaopatrywać się w produkty przemysłowe niezbędne dla siebie u rzemieślników miejscowych —¦ wiejskich (mówię tu o gospodarstwach pozostających w bezpośrednim użytkowaniu chłopa; na folwarku pańskim czy sołtysim sytuacja była oczywiście odmienna). Miało to taki skutek, że zwiększała się liczba rzemieślników wiejskich lub też bogacili się ci, którzy już byli na miejscu. Tak więc wzrost liczby rzemieślników wiejskich w Polsce XVI wieku może być do pewnego stopnia wskaźnikiem pogarsza-
nia się warunków życiowych chłopów. Z powyższym łączy się też drugi problem, a mianowicie możliwość potraktowania rzemiosła wiejskiego jako wskaźnika postępującego rozwarstwienia wsi. Sprawę tę będę jeszcze omawiał szczegółowo; tu wskażę tylko samo zagadnienie; rzemiosło wiejskie było refleksem stanu majątkowego chłopów, a także przyczyniało się do rozwarstwienia wsi przez fakt, że wielu rzemieślników (w okresie czynszowym nieomal wszyscy) było zagrodnikami czy nawet chałupnikami, w wieku XVI natomiast pewna ich część wybijała się dzięki uprawianiu dodatkowego zajęcia i wyrastała na sui generis arystokrację gospodarczą i społeczną wsi. Podkreślić tylko należy, że mimo pewnego zróżnicowania tworzyli oni z resztą chłopów wspólny front antyfeudalny i chociaż były tarcia między bogatymi chłopami a biednymi, chłopstwo jako całość było wrogiem obszarników, którzy je wyzyskiwali1L>.
W związku z powyższym nie można też tu pominąć roli rzemiosła wiejskiego w walce antyfeudalnej. Wędrowni rzemieślnicy wiejscy wielokrotnie utrzymywali kontakty z miastami, wyrywali się z wąskiego kręgu życia swojej wsi; mogli przenosić wiadomości o ruchach społecznych, powstaniach chłopskich i klęskach (np. na Ukrainie) panów feudalnych. Bogatsi rzemieślnicy często wyzwalali się z zależności feudalnej, co oczywiście też musiało oddziaływać odpowiednio na innych mieszkańców wsi. Faktem jest, jak potwierdzają źródła, że na czele ruchów chłopskich stal prawie zawsze jakiś rzemieślnik 13 (jest to o tyle charakterystyczne, że stanowili oni bardzo mały stosunkowo odsetek wszystkich mieszkańców wsi). Tego bardzo istotnego zagadnienia nie-sposób jednak traktować w oderwaniu od ogólnej walki chłopów z uciskiem feudalnym; dlatego też tutaj je tylko sygnalizuję.
W nawiązaniu jeszcze do problemu pierwszego — stopy życiowej chłopów oraz produkcji chłopskiej — należy wspomnieć o wpływie rozwoju renty feudalnej, z uwzględnieniem jej wschodnioeuropejskiej specyfiki, na ogólny rozwój rzemiosła u nas. Zadaniem niniejszej pracy jest właśnie zbadanie głównie tego problemu. Przede wszystkim poruszyć tu należy sprawę rzemiosła folwarcznego dworskiego, organizowanego przez feudałów na wielką skalę od mniej więcej XVI wieku, zresztą nie na potrzeby chłopów, i niewątpliwie charakterystycznego dla całokształtu okresu. Rozwój rzemiosła obszarniczego ściśle się wiąże ze sprawą ogólnego postępii społecznego; uważne prześledzenie przemysłu dworskiego, jego dziejów na drodze do kapitalizmu, może rzucić
wiele światła jednocześnie na całokształt dziejów gospodarczych Polski w okresie późnego feudalizmu u.
Nieco odrębną sprawę stanowi zagadnienie roli rzemiosła polskiego w postępie ściśle technicznym. Problem ten jest niemal zupełnie dotychczas zaniedbany i niewiele wiemy zarówno o sposobie produkcji w poszczególnych rzemiosłach, jak i o zmianach zachodzących w tej dziedzinie. W znacznej mierze wynika to z braku źródeł bezpośrednio dotyczących tego zagadnienia. Niemniej jednak do historii techniki produkcji zachowało się jeszcze sporo materiału, szczególnie w dokładnych lustracjach uprzemysłowionych folwarków. Również cenną pomocą w tych badaniach mogą się stać materiały etnograficzne zawierające wiele przeżytków przeszłości, i to stosunkowo bardzo odległej. Tak więc na materiale wiejskim można będzie rozpatrzyć postęp społeczny w dziedzinie sposobu produkcji, problem udoskonaleń technicznych (lub ich brak) i stopień specjalizacji. Postaram się również zbadać, w jakim stopniu można porównać jakość produkcji miejskiej z wiejską.
Praca niniejsza nie może sobie oczywiście rościć pretensji do ostatecznego przebadania większości tych podstawowych zagadnień, których rozwiązanie dałoby jasny obraz epoki tak ważnej dla naszych dziejów; z punktu widzenia określonego przez temat postaram się tylko niektóre z nich wyjaśnić, i to o tyle, o ile na* to pozwalają skąpe źródła.
Konieczne jest jeszcze wyjaśnienie dotyczące zakresu terytorialnego uwzględnianego w niniejszej pracy. Otóż ma ona omawiać ziemie dawnej Korony, bez Prus Królewskich (to znaczy uwzględniając tylko pewne momenty porównawczo) i bez Rusi Czerwonej. Pozostawałyby więc tylko: Wielkopolska, Małopolska razem z Sandomierszczyzną i Lubelszczyzną, Sieradzkie, Łęczyckie, częściowo Kujawy i Mazowsze. Śląsk, jako znajdujący się poza granicami ówczesnego państwa polskiego, uwzględniony został pobocznie. Są dwie przyczyny takiego a nie innego doboru terytorium.
Pierwsza — to fakt, że zarówno Małopolska jak i Wielkopolska są najbardziej typowe dla gospodarki polskiej. To co jest charakterystyczne w naszej historii gospodarczej i społecznej widać właśnie najwyraźniej na wyżej wymienionych obszarach Korony. Tam też, uwzględniając oczywiście regionalne odmiany, występuje najczęściej pewna prawidłowość, co znacznie ułatwia prace badawcze. Jest rzeczą niewątpliwą, że przyległe
ziemie trzeba ujmować porównawczo; inna już specyfika występuje na Rusi Czerwonej i Podlasiu (niższy stopień rozwoju rolnictwa, wielkie domeny feudalne — np. Radziwiłłów na Podlasiu, inna struktura topograficzna, duże lasy, większe niż w Polsce centralnej), inna na Mazowszu (znowu pewne gospodarcze zacofanie, nieco inna struktura społeczna ludności — brak wielkich, bardzo dużo drobnych feudałów). Wątpliwości powstają raczej przy omawianiu Prus Królewskich i na przykład Lubelszczyzny. Rozwój gospodarczy Prus był do połowy XV wieku inny niż ziem polskich. Od połowy XVI wieku na skutek wielu przyczyn Prusy były jedynym terenem, gdzie miasta rozwijały się pomyślnie, i w związku z tym istniał wyższy stopień podziału pracy niż w innych częściach Polski, nie wspominając już np. o bardzo silnie rozwiniętym systemie pracy najemnej nie stosowanym gdzie indziej. Jeżeli chodzi
0 Lubelszczyznę, ściśle złączoną węzłami gospodarczymi i politycznymi z Małopolską, to chociaż wykazywała znaczną odrębność stosunków, jednak rozwój jej od początku XV wieku biegł równolegle z .rozwojem innych ziem Polski centralnej. Odrębność ta to mała liczba dużych miast, wielkie latyfundia, odnośnie zaś do rzemiosła —¦ łączenie w jednym ręku najrozmaitszych zawodów, co świadczy o słabo rozwiniętym podziale pracy. Objęcie badaniami i tej części Polski pomoże do wyciągnięcia ogólnych wniosków tyczących się rzemiosła wiejskiego w dawnej Rzeczypospolitej. Muszę jednak podkreślić raz jeszcze, że dla porównania wielokrotnie będę powoływał się na stosunki panujące na ziemiach nie objętych niniejszą pracą.
Druga przyczyna, dla której te, a nie inne ziemie zostały wybrane do opracowania, jest ściśle natury praktycznej. Mianowicie istnienie
1 stan źródeł, z najważniejszymi do tego tematu, tzn. dyplomatariuszami, lustracjami i księgami poborowymi oraz sądowymi, pozwala zająć się bliżej właśnie wymienionym terenem. Można by postawić zarzut, że obszar zakreślony powyżej jest zbyt duży na szczegółową monografię. Przyczyny, które do tego jednak skłaniają, są następujące: biorąc duży teren zmniejsza się prawdopodobieństwo przypadkowości i błędu na skutek opierania się na jakimś niecharakterys-tycznym czy wyjątkowym wypadku, otrzymuje się zaś pełniejszy obraz pewnego zjawiska niż w wypadku wydzielenia małego terytorium. Następnie stwierdzić trzeba, że do tematu tej ;pracy źródeł jest tak mało i są tak znikome, że mowy być nie może o zbadaniu jakiegoś jednego powiatu, województwa czy nawet ,,ziemi". Ograniczając się do małego terytorium można by dać tylko fragmentaryczne i bardzo ułamkowe przyczynki które by niewiele wyjaśniły i nic nowego a istotnego nie wniosły.



WIELKOŚĆ 24X17CM,TWARDA INTROLIGATORSKA OPRAWA ,LICZY 247 STRON+MAPA.

STAN:OKŁADKA BDB,STRONY SĄ POŻÓŁKŁE,POZA TYM STAN W ŚRODKU DB/DB+ .

WYSYŁKA GRATIS NA TERENIE POLSKI / PRZESYŁKA POLECONA EKONOMICZNA + KOPERTA BĄBELKOWA ,W PRZYPADKU PRZESYŁKI POLECONEJ PRIORYTETOWEJ PROSZĘ O DOPŁATĘ W WYSOKOŚCI 3ZŁ.KOSZT PRZESYŁKI ZAGRANICZNEJ ZGODNY Z CENNIKIEM POCZTY POLSKIEJ / .

WYDAWNICTWO PWN WARSZAWA 1954,NAKŁAD 1160 EGZ.

INFORMACJE DOTYCZĄCE REALIZACJI AUKCJI,NR KONTA BANKOWEGO ITP.ZNAJDUJĄ SIĘ NA STRONIE "O MNIE" ORAZ DOŁĄCZONE SĄ DO POWIADOMIENIA O WYGRANIU AUKCJI.

PRZED ZŁOŻENIEM OFERTY KUPNA PROSZĘ ZAPOZNAĆ SIĘ Z WARUNKAMI SPRZEDAŻY PRZEDSTAWIONYMI NA STRONIE "O MNIE"

NIE ODWOŁUJĘ OFERT KUPNA!!!

ZOBACZ INNE MOJE AUKCJE

ZOBACZ STRONĘ O MNIE