Głównym zadaniem niniejszej pracy jest wyjaśnić pochodzenie ogólnej nazwy Słowian.

Powstanie tej nazwy okryte jest aż dotąd całunem nieprzeniknionej tajemnicy. Próby rozdarcia tego całunu frwaja od wieków i nieustannie się ponawiają. Ktokolwiek zajmował się dziejami Słowiańszczyzny, poruszał zazwyczaj także sprawę pochodzenia nazwy "Słowian 1). Przegląd prób wyjaśnienia tej nazwy, który przedstawimy w toku pracy, da pewne pojęcie o wysiłkach, jakie włożono w tę sprawę. Nie należy się dziwić, że wysiłki były tak wielkie. Chodzi tu przecież nie o jakiś choćby dla dziejów naszej przeszłości bardzo ważny wyraz pospolity, lecz o nazwę samych Słowian

Do rozwiązania zagadki tego rodzaju, jak nazwa Słowian, pcha już odwieczna, niejako wrodzona człowiekowi wiara w słowo. Wielu z nas wydaje się, że w nazwie zawarta jest w pomniejszeniu nie tylko cała przeszłość, lecz i przyszłość narodu, głęboki sens jego dziejów.

W każdym razie nazwa Słowian nie jest tylko wewnętrzną sprawą językoznawstwa. Ma ona pierwszorzędne, znaczenie także dla historyka. Powstała w czasach, z których nie posiadamy żadnych wiadomości o Słowianach,

i przez to właśnie jest niemałej wagi świadectwem historycznym. Rozwiązać zagadkę nazwy Słowian to przecież w pewnej mierze uzupełnić pisanym słowem utrwalone ich dzieje, przesunąć w daleką przeszłość tg naszą wiedzę o nich. Nazwa Słowian to niejako skrót lub, jeśli kto woli, symbol tych niepisanych dziejów. Jak się niżej pokaże, nadzieje, jakie łączono z wyjaśnieniem nazwy Słowian, nie były płonne. Nasze wyjaśnienie rzuca rzeczywiście snop światła na ciemna dotąd przeszłość ludów słowiańskich.

Sprawa pochodzenia nazwy Słowian ma bez wątpienia także pewne znaczenie polityczne. Wygłoszono hipotezę, że Słowianom ich nazwę nadali ni mniej ni więcej tylko Rzymianie i że jest to w gruncie rzeczy nazwa Słowian -niewolników. Hipoteza ta, poparta autorytetem wybitnego uczonego, który ją podał w sposób przystępny i napozór przekonywający, znalazła szeroki rozgłos, oczywiście także w świecie politycznym. A więc, mówiono, Słowianie odwieczni niewolnicy, niemal przeznaczeni na niewolników ... —- łnna hipoteza nawiązywała do przypuszczanej zależności Słowian od Germanów. To Goci urobili Słowianom ich nazwę, a Słowianie tak się z nią otrzaskali, że przyjęli ją za swoją — bo przed tym ogólnej, odziedziczonej po przodkach nazwy rzekomo nie posiadali. Z naszej pracy widać będzie, jak bezzasadne były te upokarzające hipotezy. Nazwa Słowian jest najprawowitszą ich własnością i oznacza przeciwieństwo tego, co wykazywały te hipotezy.

¦ Nazwa Słowian ma za sobą, wyrażając się ostrożnie, około Z 000 lat istnienia. Przez ten okres czasu zatarło się nie tylko początkowe znaczenie tej nazwy, lecz porozpra-szał się i pogubił materiał słowotwórczy, z którego ją urobiono. Stąd irudności jej zetymo^ogizowania. Dotychczasowe próby rozwiązania zagadki słowiańskiej, jakkolwiek nie dały żadnego wyniku, to przecież nie były bezużyteczne: dawały uczonym coraz nowy materiał do krytycz-

nego przerobienia, a przez to utrzymywały ich uwagę w ciągłym napięciu — temat nigdy nie przestawał być przedmiotem zainteresowania i rozmyślań.

Wyjaśnienie ogólnej nazwy Słowian to wprawdzie główne zadanie niniejszej pracy, ale nie jedyne. Oprócz nazwy Słowian omawiani tu pochodzenie innych słowiańskich nazw plemiennych, jak Siewierza n, S e r b ó w, Chorwatów... Musiały być wciągnięte w rozważania, ponieważ, juk zobaczymy, odbił się w nich ten sam sposób nazywani;! plemion u Słowian, odziedziczony zresztą już z epoki praindoeuropejskiej. Wraz z nazwą "Słowian tworzą one jedna, znaczeniową całość. Za szczególnie ważny dodatkowy wynik niniejszej pracy uważam stwierdzenie starożytności i słowiariskości nazwy plemiennej Slavi 'Sławowie'.

Praca niniejsza przeznaczona jest nie tylko dla językoznawców, i dlatego napisana została w sposób możliwie przystępny. Starałem się spełnić wszystkie wymagania, jakie się stawia pracom w zakresie językoznawstwa, ale też, o ile to tylko było można, usuwałem z drogi trudności, jakie sta mogą nastręczyć czytelnikowi, nie obeznanemu ze współczesną wiedzą językoznawczą i jej metodami badawczymi. Aby uczynić rzecz bardziej przejrzystą i zrozumiałą, uprościłem pisownię cytowanych wyrazówr obcych i przeniosłem przypisy na koniec pracy, w przypisach zaś umieściłem m. inn. niektóre zbyt specjalne szczeg*ółv rozważań. Nie będę ukrywał, że przecież przetrawienie treści pracy, szczególnie tej jej części, gdzie dajemy właściwe etymologie, wymaga pewnego wysiłku umysłowego ze strony" czytelnika nieprzygotowanego. Ten wysiłek nie będzie, jak sądzę, bezpłodny. Wprowadzi czytelnika do wspaniałej budowli dzisiejszej nauki językoznawczej oraz da mu możność poznać bezinteresowny trud i mozół badacza, który z olbrzymiej wiedzy o językach indoeuropej-skich wogóle, a o słowiańskich w szczególności musi wydobyć to. co do rozwiązania obranego zagadnienia jest koniecznie potrzebne.

Właśnie życzyłbym sobie, aby czytelnik, stojący zdała od naszej nauki, odkładał tę pracę, utwierdzony w przeświadczeniu o wartości, nauki wogóle. Boć nauka jest najcenniejszym darem, użyczonym człowiekowi na tym „świecie smutku i łez": przez nią to Bóg odsłania swoje tajemnice, pozwala człowiekowi zbliżać się do siebie i doskonalić życie na ziemi. Biada narodowi, któryby nie przejął się znaczeniem nauki i jej nie uprawiał...

* i

Przed czytelnikiem przesunie się w niniejszej pracy wicie nazwisk badaczy. Szczególnie dwa spośród nich niech się utrwalą w pamięci: Szafarzyka i Briieknera.

Paweł Józef Szafarzyk (1795—1861), Słowak z pochodzenia, to ten uczony, który w napisanym po czesku wiekopomnym dziele S ł o w i a ń s ki e Starożytnoś c i (1837) rzucił trwałe podwaliny pod powstająca naukę o przeszłości Słowian. Wyjaśnieniu iej przeszłości oddał całego siebie, duszę wolna, od wszelkich względów. Z jednym wyjątkiem: miał wzgląd na przyszłość Słowian i ii li dobro.

Aleksander Briickner (1856—1959) fo tytan płodnej w wyniki pracy, największy humanista polski. Wiele wysiłków poświęcił zbadaniu przeszłości Słowian, m.inn. także wyjaśnieniu słowiańskich nazw plemiennych, a więc i ogólnej nazwy Słowian. Jakkolwiek nazw tych nie dane mu było wyjaśnić, to przecież jak nikt inny prostował drogę do właściwego wyjaśnienia — z całą bezwzględnością wyrkazywał braki i błędy w dotychczasowych próbach etymologicznych oraz ustalał warunki, które należy spełnić, aby dojść do pożądanego celu.

Serdeczne podziękowanie składam w tym miejscu p. Bo leslawowi Zyndzie. który sprawił, że praca niniejsza mogła się ukazać nakładem Księgarni Ziem Zachodnich w Poznaniu.

W Poznaniu. 4 stycznia 1947.

Jan Otrębski

Baist G. 158. Jakob G. 158. ^ Baudouiii de Courtenay J. 15. 47. Johansson K. F. 165.

48. 52 163. Jungmann J. 148.

v. Below G. 19. Kadlec K. 168. 169.

Bernadsty G. 175. Kalima J. 180.

Bfcrneker E. 183. 184. Karadżyć W. 170.

Bezzćąberger A. 164. Kluge Fr. 93. 158. 170.

Bielski M. 36. Kollar J. 32. 160.

Bouda K. 175. Konstantyn Porfirogeneta 94. 171.

Braun Th. 99. Kosinna G. 130.

Bramie W. 159. Kpstrzewski J. 130. 13i.

Briickner A. 8. 25. 28. 38. 42. Kowalski T. 21. 159. 168.

4-3—45. 50. 51. 55. 60. 64. 72. Krahe H. 164 180. 182.

76. 86. 88—89. 91-92. 100. 102. Krek G. 26.- 101. 161. 162.

108. 110. 111. 112. 116. 133. Kretsc-hmer P. 11—15. 20. 130.

135—136. 137. 140, 144—145. 150. 157.-180.

153. 161. 168. 169. 170. 172. 173. K lomer M. 36.

182. 183. 186. Kunik A. 175.

Brugmami K. 165. 169. 174. Lehr-Spławiński T. 162. 177. 181.

Budimir M. 41. 42. 162. Liden E. 165.

Buga K. 121. 135. 179. Linde S. B. 160.

Bujak Fr. 182. Lorenz Fr. 167.

Czelakowski Fr. 40. Ławrowskt ?. 140.

Damczyć G. 101. 170. 172. Łopaciński N. 72.

Diels ?. 161. Maretić T. 116.

Dobiwski J. 39. 104. 106. 148. Masing L. 45. 49-51. 94—96. 158.

185. Mcitlet A. 170.

Endzeiin J. 161. Meycr G. 158. 161.

Fallmerayer J. 20. Meyer-Ltihke W. 22.

Feist S. 164. Mikkola J. 43. 50. 124. 149. 162.

Filip J 182. Miklosich Fr. 25. 55. 64. 160 165.

Friedrich J. 166. 172. 179. 182. 185.

Fnrneanx TT. 180. Minns E. H. 177.

Geitler L. 101. Moszyński K. 161.

Gómicki Ł. 36. Much R. 108. 116. 119. 130. 163.

Gotkiewicz \T. 167. 172. 178. 180.

Grimm J. 45. 46. 90. 91. 161. 162. Mliiilenbach K. 184.

170. \Uillenhoff K. 10. 157.

Gudeman A. 180. Neczas M. 51. 178.

Heinrich G. 161. Niederle I- 5. 26-28 59. 71. 100.

Hilferdins A. 125. 105. 108. 157. 158. 159. 160.

Hirt H. 19. 100. 163. 175. 177.

Jagić W. 106. 166. Noreen A. 119. 177.

Nowakowić St. 179. 184. Schulze W. 179.

Olrik A. 175. Schwarz E-. 183.

Ostermayer 39. Sittig E, 183.

Osztir K. 111. Skok P. 13-15.

Otrębski J. 46—47. 163. 164. Sruszkiewicz E. 164.

Pedersen II. 164. Sabolewski A. 101. 149. 185. 186.

Penka K. 43. 100. Solmsen F. 105. 170. 178.

Persson Per 155. Sonimer F. 164.

Perwolf J. 25. 28. 30. 40. 41. 88. Stieber Z. 167.

101. 105. 108. 113. 114. 125. Stokcs Wh. 164.

148. 178. 184, 186. Sutnar J. 43. 149. 185.

Pierson W. 136. Szafarzyk P. 8. 18. 19. 26. 28.

Pletersznik M. 151. 35. 37. 39. 59. 91. 99. 104. 108.

Pokorny J. 182. Ul. 112. 116. 157.

Pollak R. 160. Taszycki W. 168. 182. 183.

Prnsik Fr. 148. Walde A. 164. 169. 170. 171. 181.

Pulkawa P. 35. Wellhausen 158.

Ramnlt St. 161. Wadajewicz J. 154. 169. 186.

RhenanuS Beatus 180. Windisch E. 57. Rozu-adowski J. 41—42. 125. 162. Wondrak W. 164.

176. 181. Zc-nss K. 90. 105. 108, Ul. 170.

Rudnicki M. 70. 181. Zimmer H. 144. 145,

Schade O. 126. Zubaty J, 48-49. 163.

Schatz j. 159. • Żupanicz N. 106. 175. Scfieftelowifz J. 169.

Wykaz omówionych wyrazów

Auto w i e, wyjaśnienie tej nazwy 112. Bospori, B n s p o r i 105.

Chorwaci, dwojakie prasłowiańskie brzmienie tej nazwy 98—99, 172; wyjaśnienie tej nazwy 103. 173.

słowiefi. c iz e h 151.

bułg. c z e l'a k i c / i l'a k 185.

Czesi, wyjaśnienie tej nazwy 150; starosta Czech 155.

poi. itd. c z ł o w i e k 144—147. 184.

r. d e r e v 1 j ;i n s k i j 162.

poi. dziewosław 72; dziewostęb y 72.

Flavi, Flavia 71.

O a li n d a i 134. 135. 1.36: G a 1 i nd i t a e 134. 136. 137; G a 1 i n do 138.

Go chowie 141. 150. 151. 152.

Goleeh 133. 152.

Gnij ad' - Golędfc 134. 135. 137. 141. 142. 143: wyjaśnienie tej

nazwy 137.

Golensici 134. 137. cz. holec ho.lek itd. 133. 183. Karwat k_o w i e 101.

Lach(owie), 1 ad s k i (1 j ad s k i j) 70. 139. 140. 142. 156. st. czes. 1 e c b 152. Lechia, L e c h i t a c 152 i nast.: Lechowie 153. 155. 156. Lech

152. 155. 156.

serb. Le/ddanin 184.

Lendizi 142. 183. 184.

galL Luguselua 57—58. 74. J07. 171. .;

st. cz. Lo va t a 185.

Loty goi a 137.

Łowęta, Łowącice 147.

Łowicz 185.

Neurowie, wyjaśnienie tej nazwy 116—117.

Noteć 127. 181.

łiac. noverca 116. 117. 177

Nura. Nurzec itd. 110. f

Podlasie 139. 142.

S a b i n i, S a b e 11 i, S a m n i u ni. wyjaśnienie tych nazw 120—121. 178—179.

łac. sa 1 v u s 165.

S a r b i a 94. S a r b i e w o (S a r b i e w ski) 93. 94. S a tbino w .>

93. 94.

st. irl. ad-selbem itd. 164.

Sembowie, wyjaśnienie tej na/wy 121. 179—180.

Serbowie, wyjaśnienie tej nazwy 91—93.

łac. s e i- v n s, s e r y a r e s e v cire, Sc r v i u s S e r v i 1 i u s 94—97.

107. 170—171.

Siewierz (Siewio r) 87. 89—90. 107.

S i e w i e r za n i e, wyjaśnienie tej nazwy 88—89.

goc. silba (niem. selbst) 55—58. 165. 166.

S k 1 a v e u o i, S t I a v e n i. S t h I a v i n o i, o ukształtowaniu tych

nazw 9—10; S e I a v o n i wzgl. Sclaronefi 14. S c I a v i i S t ]i 1 a v o i jako transpozycja nazwy S ł a w o w je 77. łac. s c 1 a v u s 'sługa - niewolnik' jako odpowiednik * s ł a w 'sługa'

78—81. 19—24.

lit. sla,ugyti 61. 128. 166.

bnłg. itd. sl obori u 45—47. 55—58. 62. 109.

st. irl. sliia g 61. 128.

- s ł a w w imionach osobowych : B o i y - & la w 74. B o g u - s ł a w 74. C / ec lio - sła w 73. 151, I) o ni a - s ł

S ł a w ę c i n S ł a w i ę e i n 176.,

S ł a w u o. nowogrodzkie t pomorskie 40—41. 69—70. 81. 161.

Sławowie 70—71. 83 i oast. 146; par. też 12—15.

Słowak (Sław a k) 66—68. 146.

Słowiak 67.

Słowianie, s to w i a ńs k i. wyjaśnienie tych polskich postaci 62-63.

Słowianie, wyjaśnienie tej nazwy 54 i nast.: znaczenie tej1- nazwy 54. 60. 65. 71. 83. 146; por. też 12—15. 25—34. 48. 83—86.

S 1 o w i e n i e c, S ł o w i n i e c 65—66.

poi. itd. sługa 43. 60—61. 128.

poi. sobie-pan 74; poi', też S o b i e - s ł a w i S o b i-.e - s ą d 74.

Spali 108. 109—110. Spala ej 110.

S p o r i, wyjaśnienie tej nazwy 104—105. 106—-107.

poi. itd. syn 92—93.

poi. itd. s wak 172.

poi. itd. swat 72. 103.

Swebowie (Szwabowie) 45—46. 51—52. 71. 163. 178; właściwe brzmienie i pochodzenie U'} nazwy 119—120.

S v o v e n o i ii. 59—60.

poi. itd. swoboda 45—47. 55—56. 164.

poi. szii rzy 88—89. 169.

S z w e d z i. wyjaśnienie tej nazwy 118—119; por. też S n e t (h) i d i 177.

sakalib(a) 15-16. 158..

Teleti Veltai 109. 112.180—181.

Yenet.i, dawna postać nazwy Yenedi 124—125. Yeneti: Venedi>

odrębne plemię pokrewne Celtom 126 i nast.; wyjaśnienie tej

nazwy 126; ich siedziby 123. 126 i nast. 182. W e n d e n. d. W i nd i s c ii § n jako nazwy Słowian 19. 50—51. 122—124.

126.

W i a t y c z e, wyjaśnienie tej nazwy 113 i nast. Zakopianie, zakopiański 63. / e r i u a n i = Z e r n i a n i 97. st. poi. z golem o 134.

Uwaga

Postać Sc I a von es znalazła się u mnie. na str. 14. jedynie ze wzglądu na wywody Skok a. Sam z lektury znam tylko post-ać Sclv

v o n i.

Imię Lu.g u se I u a ze względu na jego brzmienie podawano także w postaci L u g u s e 1 v a (ap. str. 74).

Urnom na okładce niniejszej książki nadano kształt niezgodny ze wskazówkami autora i nakładcy.

Błędy d r u k u

str. 37 w. 16 ma być: czasownik (zam. czasownikiem).

btr. 55 u. 7 ma i>>ć: wieś (zamiast wieśł).

str. 57 w. 36 ma być: teoforycznych.

str. 58 w. 36 ma być: s vii ar (zam. 1 a r).

str. 60 w. 30 ma być: odmianie (zam. odmianee).

str. 64 w. 10 ma być: t-eorsim.

str. 93 w. 20 ma być: - s i e r b (zam. -ser b),

Sabinowie

Sembowie.....

X. O Wenedach i ich nazwie . XT. O nazwie plemiennej Golędź XII. O nazwie łachów XTT1. Pochodzenie wyrazu czJowieJi MV. O nazwie Lechów i Czechów Czesi

¦ Lidcaviki .... Lechowie.....

Przypisy.....

Wykaz autorów . .

Wykaz omówionych wyrazów

9 17 25

Treść

Przedmowa .

I. Nazwy Slovene \ 8lavi w irócltach obcych

II. Nazwa Słowianina w znaczeniu 'niewolnika1;1

TIT. Zakres użycia nazw Sloveiie i Slavi ..

[V. Przegląd prób wyjaśnienia nazwy Slai'ehr , &>

V. Wyjaśnienie nazwy 8lov&ne ... . . . . ;j4

VI. Nazwa Słowian Słnri , . .'...... ^

VTT. Znaczenie nazw plemiennych Siovene i Slavi ... 83

VTTT. Inne słowiańskie nazwy plemienne o znaczeniu '(ludzie) swoi1 87

Siewierzanie . ....... 87

Serbowie . . ...... 90

Chorwaci.........98

Spori..........104

Spali ... ......107

Antowie . ....... . 110

Yjaticzi .... ¦ .113

Neurowie ... ..... 115

TX. Pozasłowiańskie nazwy plemienne o znaczeniu '(ludzie) swoi' 118 Szwedzi.........118

120

121

. 122

. 133

. 139

. 144

148 1+S

153

155

. 157

187

WIELKOŚĆ 24,5X17CM,MIĘKKA OKŁADKA,LICZY 192 STRONY.

STAN:OKŁADKA DB,STRONY SĄ POŻÓŁKŁE,POZA TYM STAN W ŚRODKU DB/DB+ .

KOSZT WYSYŁKI WYNOSI 10 ZŁ - PŁATNE PRZELEWEM / KOSZT ZRYCZAŁTOWANY NA TERENIE POLSKI,BEZ WZGLĘDU NA WAGĘ,ROZMIAR I ILOŚĆ KSIĄŻEK - PRZESYŁKA POLECONA EKONOMICZNA + KOPERTA BĄBELKOWA.W PRZYPADKU PRZESYŁKI POLECONEJ PRIORYTETOWEJ PROSZĘ O DOPŁATĘ W WYSOKOŚCI 3ZŁ.KOSZT PRZESYŁKI ZAGRANICZNEJ ZGODNY Z CENNIKIEM POCZTY POLSKIEJ / .

WYDAWNICTWO KSIĘGARNIA ZIEM ZACHODNICH POZNAŃ 1947.

INFORMACJE DOTYCZĄCE REALIZACJI AUKCJI,NR KONTA BANKOWEGO ITP.ZNAJDUJĄ SIĘ NA STRONIE "O MNIE" ORAZ DOŁĄCZONE SĄ DO POWIADOMIENIA O WYGRANIU AUKCJI.

PRZED ZŁOŻENIEM OFERTY KUPNA PROSZĘ ZAPOZNAĆ SIĘ Z WARUNKAMI SPRZEDAŻY PRZEDSTAWIONYMI NA STRONIE "O MNIE"

NIE ODWOŁUJĘ OFERT KUPNA!!!

ZOBACZ INNE MOJE AUKCJE

ZOBACZ STRONĘ O MNIE