Książka mówi o ryzyku na ziemi i w powietrzu, o ryzykowaniu, o stresie wywołanym przez ryzykowanie i błędach, które czasami skutkują katastrofą lub wypadkiem lotniczym i o czynniku ludzkim, który jest ich najczęstszą przyczyną.
Z recenzji capt. Tomasza Smolicza, dr. inż., emerytowanego pilota PLL LOT:
Z wielkim zainteresowaniem czytałem tę pracę, gdyż badania nad stresem w „małym lotnictwie” (szybowcowym, samolotowym, spadochroniarstwie) są zagadnieniem nowym. Dobrze się stało, że temat ten podjął psycholog z wieloletnim stażem pilota. Pozwala to na wyważoną ocenę wyników badań, na które autor patrzy przez pryzmat własnego, bogatego doświadczenia. Cieszy, że tak hermetyczna i niedoceniana przez naukę dziedzina, jaką jest „małe lotnictwo”, doczekała się poważnych badań nad emocjami, ryzykiem i stresem nieodłącznie towarzyszącymi lataniu.
Spis treści:
Wstęp
Rozdział 1. Ryzyko na ziemi i w powietrzu
1.1. Ryzyko i ryzykowanie
1.1.1. Motywacja do zachowań ryzykownych
1.1.2. Psychologiczny model percepcji ryzyka Trimpopa
1.1.3. Model wyboru ryzyka Atkinsona
1.1.4. Koncepcja ryzyka instrumentalnego i stymulującego Zaleśkiewicza
1.2. Zagrożenie i niebezpieczeństwo
1.3. Ryzyko taktyczne
1.4. Ryzyko bezpieczne
1.5. Ryzyko na ziemi
1.6. Kiedy i jak ryzykować?
1.7. Czy lotnictwo sportowe jest bezpieczne?
1.7.1. Czy szybownictwo jest bezpieczne?
1.8. Zarządzanie ryzykiem w lotnictwie
1.9. Podsumowanie
Rozdział 2. Stres na ziemi i w powietrzu
2.1. Stres psychologiczny
2.1.1. Subiektywny stres Lazarusa
2.1.2. Model zachowania zasobów Hobfolla
2.1.3. Stres według Strelaua
2.1.4. Hierarchiczna koncepcja stresu Terelaka
2.2. Napięcie emocjonalne a sprawność działania
2.2.1. Problem niedostatecznej lub nadmiernej stymulacji
2.2.2. Koncepcja optymalnego pobudzenia Hebba
2.2.3. Koncepcja optymalnej stymulacji C. Leuby
2.2.4. Teoria strefy optymalnego funkcjonowania Hanina
2.2.5. Koncepcja stymulacji Zuckermana
2.3. Korzystny wpływ stresu
2.4. Stres oksydacyjny
2.5. Pilot i skoczek spadochronowy w sytuacji stresowej
2.5.1. Teoria procesów przeciwstawnych Solomona
2.5.2. Koncepcja konfliktu dążenie – unikanie Millera
2.5.3. Emocje w skokach spadochronowych
2.6. Między stresem a ryzykiem
2.7. Zarządzanie stresem lotniczym
2.7.1. Radzenie sobie ze stresem sytuacyjnym
2.8. Podsumowanie
Rozdział 3. Błąd pilota
3.1. Błędy i niepowodzenia
3.2. Teorie wypadków
3.3. Grupy przyczynowe zdarzeń lotniczych
3.3.1. Czynnik ludzki (H)
3.3.2. Czynnik techniczny (T)
3.3.3. Czynnik środowiskowy (E)
3.3.4. Czynnik organizacyjny (O)
3.4. Błąd pilota jako kategoria psychologiczna
3.5. Błędy pilotów szybowcowych według S. Jarvisa i D. Harrisa
3.6. Błędy obsługi technicznej
3.7. Błąd mechanika lotniczego czy błąd pilota?
3.8. Podsumowanie
Rozdział 4. Czynnik ludzki
4.1. Krótka historia czynnika ludzkiego i ergonomii
4.2. Definicje czynnika ludzkiego
4.3. Definicje ergonomii
4.4. Czynnik ludzki czy ergonomia?
4.5. Sytuacja a czynnik ludzki
4.6. Czynnik ludzki w lotnictwie
4.7. Prawo i czynnik ludzki
4.7.1. Wypadek lotniczy w świetle unormowań prawnych. Czynnik ludzki na tle innych czynników
4.7.2. Grupy przyczynowe
4.7.3. Zachowanie. Czyn. Działanie i zaniechanie
4.7.4. Wina, bezprawność i odpowiedzialność
4.7.5. Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji i inne
4.7.6. Odpowiedzialność cywilna
4.7.7. Odpowiedzialność administracyjna
4.7.8. Niezawinione zachowanie jako czynnik ludzki. Kontratypy
4.8. Podsumowanie
Rozdział 5. Metodologiczne założenia badań własnych
5.1. Cel badań
5.2. Pytania badawcze
5.3. Narzędzia badawcze i zmienne
5.3.1. Kwestionariusz SIRI (Stimulating-Instrumental Risk Inventory) (T. Zaleśkiewicz, 2001)
5.3.2. Skala Akceptacji Ryzyka (R. Makarowski, 2007)
5.3.3. Wieloczynnikowa Skala Zachowań Ryzykownych (R. Studenski, 2004)
5.3.4. Kwestionariusz Poczucia Stresu (KPS) (M. Plopa, R. Makarowski, 2009)
5.3.5. Kwestionariusz Stresu PS (S. Levenstein, 1997 – w adaptacji M. Plopy)
5.3.6. Inwentarz Stanu i Cechy Lęku STAI D. Spielbergera
5.3.7. Ankiety badające rodzaje stresorów (R. Makarowski, 2007)
5.3.8. Kwestionariusz Temperamentu (PTS) (J. Strelau, 1998)
5.3.9. Skala Poszukiwania Doznań SSS (M. Zuckerman, 1979)
5.3.10. Kwestionariusz Agresji (A. Buss i M. Perry, 1992)
5.3.11. Sporttester
5.4. Charakterystyka badanych pilotów i skoczków spadochronowych
5.4.1. Wiek, nalot, wykształcenie
5.4.2. Grupa kontrolna
5.5. Miejsce badań
5.6. Procedura wykonywania badań
5.7. Metody analizy statystycznej
Rozdział 6. Ryzyko w świetle badań własnych
6.1. Pomiar ryzyka u pilotow i skoczkow spadochronowych
6.2. Rożnice w poziomie ryzyka pomiędzy pilotami i skoczkami a grupą kontrolną
6.3. Podsumowanie
Rozdział 7. Stres w świetle badań własnych
7.1. Stresory w ocenie pilotow, skoczkow spadochronowych i mechanikow lotniczych
7.2. Pomiar stresu u pilotow i skoczkow spadochronowych
7.3. Pomiar częstości akcji serca – sporttester
7.3.1. Skok ze spadochronem
7.3.2. Pierwszy w życiu lot szybowcem
7.3.3. Lot szybowcem na zawodach szybowcowych
7.3.4. Lot samolotem akrobacyjnym
7.3.5. Bungee jumping
7.4. Podsumowanie
Rozdział 8. Temperament i agresja w świetle badań własnych
8.1. Pomiar temperamentu i agresji
8.2. Podsumowanie
Rozdział 9. Analiza zależności między ryzykiem a stresem
9.1. Wpływ agresji i temperamentu na poziom napięcia emocjonalnego i stresu intrapsychicznego
9.2. Typologia pilotów i skoczków spadochronowych
9.3. Model ryzyka i stresu w lotnictwie
9.4. Podsumowanie
Rozdział 10. Podsumowanie badań własnych. Teoretyczny model ryzyka i stresu w lotnictwie
Bibliografia
Słowniczek wybranych terminów lotniczych użytych w książce
Skala Akceptacji Ryzyka
Ryszard Makarowski
Kwestionariusz Poczucia Stresu (KPS)
Mieczysław Plopa, Ryszard Makarowski
