Tomisław Giergiel


Warszawa 2004

wyd. I, ss. 212
il. cz.–b., format B5
oprawa twarda lakierowana
stan bardzo dobry (nowa)

„Rycerstwo” to grupa społeczna, której zasadniczym zajęciem była służba wojenna. Rycerstwo nie tylko było predestynowane do udziału w wojnie, ale miało też taki obowiązek. „Rycerstwo sandomierskie” zaś to takie, u którego przedstawicieli można zauważyć wielorakie związki z prowincją lub późniejszym księstwem sandomierskim.

Dzieje średniowiecznego rycerstwa zawsze stanowiły wdzięczny temat badawczy. W kronikach i w pozostałych przekazach czyny rycerzy przedstawiane są jednak na tle czynów książąt. W zwierciadle tych źródeł odbija się powolność tego rycerstwa, należna ich panom. Celem powstania tych przekazów była przecież chęć uświetnienia dynastii, a nie rycerstwa. Niezależnie od tych uwarunkowań książę był „pierwszym rycerzem” w swoim państwie. Przy kreśleniu jego wizerunku uwzględniono zainteresowania, ideologię i tendencje wspólne dla władcy i rycerstwa. W czynach monarchy odbijają się czyny rycerstwa.

Dzielnica małopolska w pierwszym okresie rozdrobnienia dzielnicowego stanowi dobry przykład przedstawionego wyżej obrazu stosunków feudalnych. Dzielnica ta była areną zmagań o władzę, w których brali udział książęta z linii wywodzących się od wszystkich synów księcia Bolesława III Krzywoustego. Henryk Sandomierski, często przedstawiany jako władca bez ambicji wielkoksiążęcych, nie jest tu wyjątkiem, istnieją bowiem przesłanki, iż to z powodu nieposzanowania jego praw rozgorzał pierwszy konflikt między książętami. Wojna domowa i inne momenty zadrażnień, sporów, a nawet krwawych rozstrzygnięć opisywane są w źródłach jako „książęce swary”. Charakterystyka ta jest niesłusznie przenoszona do opracowań historycznych, zarówno do prac analitycznych, jak i syntetycznych. Rzeczywiście, książęta polscy brali udział w wojnach domowych, jednak głównym sposobem na zwycięstwo było zaangażowanie po ich stronie, najczęściej anonimowych, rzesz rycerstwa. Było ono narzędziem książąt, ale też często głównym aktorem wydarzeń. Nie można zapominać też o możnych przywódcach, którzy często odgrywali rolę pośredników pomiędzy dworem książęcym a prostym rycerstwem, zarówno w przekazie treści politycznych, jak i przejmowaniu wzorców kultury duchowej i materialnej.

Treść:

• POCZĄTKI DZIAŁALNOŚCI RYCERSTWA NA ZIEMI SANDOMIERSKIEJ:  
• Udział możnych sandomierskich w konflikcie wewnętrznym w państwie na przełomie XI i XII w.;
• Nadania Bolesława Krzywoustego na rzecz rycerzy na obszarze prowincji sandomierskiej. Motywy nadań i ich skutki polityczne. Początki działalności fundacyjnej rycerstwa;
• Rycerstwo sandomierskie a podział państwa. Udział w wojnie domowej i poparcie udzielone Henrykowi Sandomierskiemu.

• RYCERSTWO W SŁUŻBIE KSIĄŻĄT SANDOMIERSKICH W LATACH 1146–1179:
• Najbliższe otoczenie księcia Henryka Sandomierskiego. Rycerstwo sandomierskie a wyprawy krzyżowe. Pozycja Jaksy w księstwie sandomierskim;
• Podzielone księstwo sandomierskie w latach 1165–1168 i udział rycerstwa w jego zjednoczeniu;
• Wykształcenie się urzędu wojewody i początki innych urzędów sandomierskich. Wprowadzenie na tron krakowski Kazimierza Sprawiedliwego;
• Instytucja prawa oporu w historiografii i próba nowego ujęcia problemu buntów rycerskich.

• UDZIAŁ RYCERSTWA SANDOMIERSKIEGO W PRZEMIANACH SPOŁECZNO–POLITYCZNYCH W OSTATNIM DWUDZIESTOLECIU XII W.:
• Sandomierskie otoczenie Kazimierza Sprawiedliwego w latach 80. XII w.;
• Domena ziemska rycerstwa sandomierskiego i rozwój fundacji kościelnych.

• PRIMOGENITURA ZASADĄ KSZTAŁTUJĄCĄ ODRĘBNOŚĆ REGIONALNĄ RYCERSTWA SANDOMIERSKIEGO:
• Konflikt rycerstwa sandomierskiego z krakowskim na przełomie XII i XIII w. (pierwsza regencja sandomierska);
• Poświadczenie formalnego ukonstytuowania się rycerstwa sandomierskiego w świetle dokumentów Leszka Białego i Grzymisławy;
• Druga regencja sandomierska. Znaczenie zjazdu w Przedborzu 9 lipca 1239 r.;
• Wprowadzenie na tron krakowski Bolesława Wstydliwego — realizacja primogenitury.