Treść
Od  tłumacza.................        °
Przedmowa
Rozdział I. Czasy  przedbolszewickie.....11
Początki rosyjskiego systemu szkolnego. Demokratyczna i autokratyczna tradycja w dziejach szkolnictwa rosyjskiego. Działalność ziemstw i gmin miejskich. Rozwój szkolnictwa w okresie Dumy Państwowej. Rewolucja   1917  r.   Prawodawstwo   szkolne rządu tymczasowego z r. 1917.
Rozdział   II.   Pierwszy   okres   polityki   oświatowej   rządu   sowieckiego.......27
Anarcho-komunistyczny okres polityki oświatowej rządu sowieckiego. Szkoła pracy jako szkoła wytwórczości w ujęciu N. Krupskiej. Pierwsze dekrety szkolne. Politechniczna szkoła pracy. Skrajny demokratyzm w ujmowaniu szkoły pracy. Przemysłowa szkoła pracy Błońskiego. „Regulamin jednolitej szkoły pracy" z r. 1918. Idee kierownicze „Regulaminu" : politechnizm, sekularyzacja, koedukacja. Faktyczny stan szkolnictwa w okresie komunizmu wojennego: szkoła ludowa, domy dziecięce,   szkoły   eksperymentalne.
Rozdział III. Dr u g i okres polityki oświatowej rządu   sowieckiego     .    .    ........
Óh
Nowa polityka ekonomiczna i kapitalizm państwowy, Absolutystyczna polityka oświatowa jako wynik nowej fazy komunizmu. Zawodowość w ukraińskiej reformie szkolnej i jej marksistowskie uzasadnienie. Ukraińskie przekształcenie ustroju szkolnego. Statut jednolitej szkoły pracy z r. 1923. Nowe cele sowieckiej polityki oświatowej: przygotowanie następnego pokolenia komunistów i wykształcenie zawodowe. Wprowadzenie zasady selekcji klasowej. Negacja osobowości ucznia. Dziejowe korzenie absolustystycznej polityki oświatowej rządu sowieckiego: polityka szkolna Mikołaja I i tradycja absolustystyezna w szkolnictwie rosyjskiem. Skrajna centralizacja szkolnictwa i wprowadzenie monopolu państwa  w   dziedzinie   oświaty.
Rozdział  IV.    Gospodarcze   podłoże   szkolnictwa   sowieckiego      ...........4r
Budżet Ministerstwa Oświecenia Publicznego przed wojną światową. Wzrost wydatków na oświatę publiczną w ciągu dziesięciolecia Dumy, Nędza gospodarcza szkolnictwa w czasie komunizmu wojennego. System finansowania szkolnictwa w okresie Nepu. Wzrost wydatków na szkolnictwo   ludowe   w   okresie   Nepu.   Analiza   statystyczna   szkolnictwa
sowieckiego. Główne liczby przerachowane na jednego mieszkańca i jednego ucznia. Wzrost liczby uczniów w porównaniu ze wzrostem budżetu   szkolnictwa.   Wzrost   wydatków   na   budowę   szkol.
Rozdział V. Nauczyciele...........60
Nauczyciele rosyjscy przed wojną światową. Przygotowanie nauczycieli i zakłady kształcenia nauczycieli przed rewolucją październikową. Reforma zakładów kształcenia nauczycieli, dokonana przez rząd sowiecki: pedagogiczne techniki i pedagogiczne szkoły wyższe. Pochodzenie społeczne nauczycieli w szkolnictwie sowieckiem. Uposażenia nauczycieli przed rewolucja październikową i ich wzrost w okresie Nepu. Położenie, materjalne nauczycieli w sowietach. Ruch zawodowy wśród nauczycieli rosyjskich' przed rewolucją październikową i w czasie komunizmu wojennego. Związek robotników oświatowych. Położenie prawne nauczycieli   w   sowietach.
Eozdział VI. Szkoła   o b o w i ą z k o w a.......74
Pierwsze próby wprowadzeniu obowiązku szkolnego w Rosji. Duma Państwowa i jej prawodawstwo szkolne. Gwałtowny wzrost szkolnictwa ludowego w ciągu dziesięciolecia Dumy. Ogłoszenie powszechnego obowiązku szkolnego w r. .1918. Dekrety rządu sowieckiego z r. 1925, dotyczące zakładania szkół obowiązkowych. Wprowadzenie opłat szkolnych. .Stan faktyczny miejsc dla dzieci, podlegających obowiązkowi szkolnemu. Analfabetyzm w Rosji przed rewolucją październikową. Zwalczanie analfabetyzmu przez rząd sowiecki. Rozczarowanie do metod tego   zwalczania  w   końcu   okresu   Nepu.
Rozdział VII. Szkoła   j c d n o 1 i ta..........      87
Szkolą jednolita w projektach reformy hr. Ignatjcwa i rządu tymczasowego. Szkoła jednolita według ustawy z r. 1918. Dwa stopnie szkolne według ustawy z r. 1923. Faktyczna budowa szkolnictwa sowieckiego: szkoły cztero-, siedmio- i dziewicciokliisowe. Analiza socjologiczna szkolnictwa sowieckiego. Zasada klasowej selekcji uczniów i jej skutki. Zwyrodnienie szkoły jednolitej w szkolę klasową. Powody tego zwyrodnienia. Bezskuteczność polityki selekcji klasowej i jej przyczyny. Porównanie   z   czasami   przedwojennenii.
Rozdział VIII.   Szkoła   }> r a e y.........102
Ujęcie szkoły pracy jako szkoły politechnicznej w pierwszym okresie sowieckiej polityki oświatowej. Nowe ujecie szkoły pracy jako szkoły proletariackiej. Statut z r. 1923. Uzasadnienie przez Pinkiewic.a szkoły pracy ,.w okresie przejściowym". .Programy „kompleksów" z r. 1923. Zasada nauczania syntetycznego i jej marksistowska interpretacja. Zwyrodnienie szkoły pracy w szkołę wyznaniową, komunistyczną. Wyniki metody kompleksów w faktycznem nauczaniu szkolnem. Los kompleksów i przyczyny ich samozniszczenia. „Stabilizowane" programy nauczania z r. 1927. Przywrócenie przedmiotów nauczania dawnej szkoły. Abecadło polityczne jako przedmiot nauczania i przeniknięcie polityki do   szkoły.
Rozdział IX. Samorząd  ucznio w s k i  i r u c h  m ł o-
dzieży   oraz   dzieci..........119
Organizacje uczniowskie i ruch uczniowski przed wojną światową. Próba zorganizowania ruchu młodzieży wiernej państwu. Wojna światowa i ruch harcerski. Idea gminy szkolnej w czasie komunizmu wojennego. Samorząd uczniowski w okresie Nepu. Ruch harcerski i jego losy. Komsomoł. Organizacje dziecięce komunistyczne: młodzi pionierzy, mali pazdziernikowcy.   Działalność   polityczna   młodych   pionierów   i   jej   wy-
niki. Pionierska, straż przednia. Zwyrodnienie samorządu uczniowskiego i próby jego odnowienia. Karność szkolna i kary. Militaryzacja ruchu młodzieży i   dzieci.
Rozdział   X.    Szkoły   specjalne   i   zagadnienie
dzieci   opuszczonych........,    133
Wychowanie dzieci fizycznie lub umysłowo anormalnych w Rosji przed rewolucją październikową i po niej. Zagadnienie dzieci moralnie upośledzonych i opuszczonych. Przyczyny zjawiska dzieci opuszczonych w Rosji sowieckiej. Trzy fazy w zwalczaniu tego zjawiska: leczniczo-pedagogiczna, spoleczno-pedagogiczna i militarna. Stosunki w domach dziecięcych. Wciągnięcie spoieczeństwa do walki z opuszczeniem dzieci. Umieszczanie dzieci opuszczonych w rodzinach włościańskich. Wprowadzenie ostrych metod w zwalczaniu opuszczenia młodzieży i  wychowanie   młodzieży  opuszczonej.
Eozdział XI. Szkolnictwo  zawodowe    .    .    .    ..    142
Szkolnictwo zawodowe w Rosji przed wojną światową. Zaniedbanie szkolnictwa zawodowego w pierwszym okresie polityki oświatowej rządu sowieckiego. Faza zawodowa w polityce oświatowej sowietów. Rozwój szkolnictwa zawodowego w okresie Nepu. Porównanie z czasami przedwojennemi. Szkoły młodzieży fabrycznej. Techniki. Kursy zawodowe. Sowieckie pojmowanie szkolnictwa zawodowego i marksistowskie jego uzasadnienie. Zawodowość przeciwko politechnizmowi. Rosyjski a ukraiński system szkolny. Dekret o „jednolitym systemie przemysłowo-technicznego wykształcenia" z r. 1929. Przekształcenie sowieckiego systemu szkolnego w ostatnich latach Nepu. Wykaz faktycznego dostosowania szkolnictwa sowieckiego do gospodarstwa. Polityka selekcji klasowej   i  jej   wyniki  w   szkolnictwie   zawodowem.
Rozdział XII. Szkolnictwo   wyższe.    .    .    .    .    .    159
Pierwsze dekrety rządu sowieckiego o szkolnictwie wyższem. Fakultety robotnicze. Zmiana polityki uniwersyteckiej i nowe metody „prole-taryzacji" szkolnictwa wyższego. „Czystka" wśród studentów. Położenie materjalne studentów. Polityka selekcji klasowej i jej wyniki w szkolnictwie wyższem. Wewnętrzna sprzeczność tej polityki i pi*zy-czyny jej bezskuteczności. Reformy zarządu szkół wyższych. Zmiany wśród ciała nauczycielskiego. Zniesienie autonomji szkół wyższych, wolności nauczania i uczenia się. Nowe wydziały. Uzawodowienie całeg-o szkolnictwa wyższego na Ukrainie i w R. S. F. S. R. Oddzielenie instytutów badawczych od uniwersytetów i zamiana uniwersytetów na uczelnie zawodowe. Próby związania nauczania akademickiego z „wytwórczością". Faktyczny rozwój rosyjskiego szkolnictwa wyższego w okresie Nepu i jego związek z rozwojem przedwojennym. Statystyka szkol^ nictwa   wyższego.
Rozdział XIII. Postępy  szkolnictwa   mniejszościowego               .    .    .    ...........179
Szkolnictwo narodowościowe i ruch narodowościowy w Rosji przed wojną światową. Personalna autonomja narodowa na Ukrainie w r, 1918. Stanowisko partji komunistycznej w sprawach narodowych. Teorja Stalina i jej przyjęcie przez kierownictwo partji. Polityka mniejszościowa rządu sowieckiego. Konstytucja Związku Sowieckiego. Republiki związkowe. Autonomiczne republiki narodowe. Autonomiczne obszary narodowe. Faktyczna treść autonomji narodowej w Związku Sowieckim. Statystyka języków nauczania, używanych w szkolnictwie sowieckiem. Zarys polityki językowej rządu sowieckiego. Nowe alfabety. Zbudzenie się małych narodowości i postępy szkolnictwa narodościo-wego. Stanowisko języka rosyjskiego w Związku Sowieckim. Wyniki komunistycznej polityki narodowościowej. Internacjonalizm partji komunistycznej   a   wzrost   nacjonalizmu  rosyjskiego.
Rozdział    XIV.    Kształcenie    dorosłych   i   tak
zwana   oświata   polityczna      .    .    .    .    .    .    199
Kształcenie dorosłych w Rosji przed wojną światową.: uniwersytety ludowe biblioteki ludowe i wydawnictwa popularne. Wpływ wojny i rewolucji na kształcenie dorosłych. Przemiana kształcenia dorosłych na oświatę polityczną po rewolucji październikowej. Rozwój szkolnictwa partyjnego: szkoły partyjne sowieckie i uniwersytety komunistyczne. Właściwe kształcenie dorosłych w Związku Sowieckim: lik-punkty bibljoteki ludowe, wydawnictwa, izby czytelniane włościańskie, domy ludowe i kluby robotnicze. System oświaty politycznej jako państwowa parodja kościoła. Sprzeczność wewnętrzna w systemie oświaty politycznej. Wzrastająca obojętność ludności. Początki właściwego kształcenia dorosłych w Związku Sowieckim: przywrócenie uniwersytetów  ludowych  i  rozwój   kursów  korespondencyjnych.
Rozdział XV. Okres stabilizacji i sprzeczności   nowej   polityki   kulturalnej        .    .    .    217
Komunistyczna negacja autonomji szkolnictwa a idealne prawa wychowania. Żywe siły dziejowe szkolnictwa rosyjskiego: rosyjska tradycja uniwersytecka, odnowiona przez „ekonomistów", włościaństwo, ruch. narodowościowy, nauczyciele. Odrodzenie szkolnictwa rosyjskiego w ostatnich latach Nepu. Jego porównanie z rozwojem przedwojennym. „Nowa polityka kulturalna" z lat 1927—28. Ogłoszenie stabilizacji szkolnictwa. Rezygnacja z eksperymentów na skalę państwową;. Nowi zwolennicy. Nawrócenie Szackiego. Ewolucja Szackiego jako wychowawcy społecznego i jego stacja doświadczalna. Lewieowo-konumistycz-na opozycja przeciwko nowej polityce kulturalnej rządu sowieckiego. Nowy  zwrot  na  lewo.
Rozdział XVI. Plan pięciolecia i wyniki k a ra-panji  kulturalnej z lat  1929—1931.    „    .    ,   232
Ogólna charakterystyka planu pięciolecia. „Plan pięciolecia kulturalny". Jego cele i liczby. Analiza źródeł do badania faktyczw-po stanu szkolnictwa w czasie planu pięciolecia. Rozwiązanie Ceni ri^r.rso Urzędu Statystycznego. Liczby kontrolne. Sowiecka prasa r : - .wgiczna. Waluta czerwońcowa. Postępy szkolnictwa w pierwszym vji.ii planu pięciolecia (1928—29). Gwałtowny wzrost szkolnictwa w latach następnych (1929—31). Wojskowe metody kampanji kulturalnej. Budowa szkół w okresie planu pięciolecia. Zdobywanie sił nauczycielskich. Ruch kołchozów i zaostrzenie się walki klasowej na wsi. Wpływ wzajemny ruchu kołchozów na plan pięciolecia. Plan pięciolecia jako kampanja wojenna.
Rozdział XVII. Ideologiczne następstwa kampanji kulturalnej. Reformy szkolne i pedagogika czerwonego imperjaliz-mu...................253
Wzmożenie się absolutyzmu w okresie planu pięciolecia. Wzmożenie się selekcji klasowe] w mobilizację klasową. Front pracy uczenia się. Stopienie się szkolnictwa z wytwórczym procesem gospodarczym. Reforma szkół wyższych z r. 1930. Przekształcenie ustroju szkolnego w czasie planu pięciolecia. Proletaryzacja szkolnictwa i zwiększona rola komso-mołu. Podporządkowanie szkolnictwa czerwonej aiJmji. Militaryzacja szkolnictwa i czerwony imperjalizm. Przywrócenie metody kompleksów w spotęgowanej postaci „metody projektów". Walka przeciw „prawej opozycji" w pedagogice. Teorja zamierania szkoły, stworzona przez W.^ Szulgina. Programy nauczania z r. 1930. Przezwyciężenie sprzeczności    politechnizmu   i   zawodowości.    Następstwa   nowego,    lewicowego
kursu polityki szkolnej w faktycznem nauczania: katastrofalne obniżenie się „jakości pracy uczenia się". Uchwała partji z d. 1 września 1931 r. „Zdemaskowanie i rozbicie" „lewej opozycji" i zwycięstwo ogólnej linji partji w pedagogice. Bezideowość" pedagogiczna linji ogólnej.   Rozkład   wewnętrzny   komunistycznego   ideału   wychowawczego.
Rozdział   XVIII,   Czwarty,   końcowy   rok   planu pięciolecia   i   wznowienie    szkoły    na u-
Sytuacja   w   r.   1931—32.     ,,Przełamanie"     frontu   czteroletniej    szkoły obowiązkowej     i     zagadnienie      siedmioletniego     obowiązku      szkolnego. Budowa    szkół    i    brak    pomieszczeń    szkolnych.     Brak    podręczników i   środków    naukowych.    Brak   sił   nauczycielskich   i   środki   do   ich    powiększenia.   Nowi   nauczyciele.   Materjalne   i   prawne   położenie   nauczycieli.   „Luka   wieku"   pomiędzy   szkołą   średnią   a   wyższą.   Uchwała   kierownictwa   partji   z   9   listopada   1931   r,   o   szkolnictwie   elementarnem i   średniem   i   jej   realizacja.   Nowe   plany   szkolne.   Programy  nauczania z   r.   1932.   Rezygnacja   z   pedagogiki   planu  pięciolecia.   Zejście   pedagogiki komunistycznej  na poziom elementarny.  Uchwała kierownictwa partji z d. 25 sierpnia 1932 r. i powrót do polityki szkolnej  z okresu Nepu. Przywrócenie    dziesięcioletniej     szkoły     ogólnokształcącej.     Szkolnictwo wyższe  w r.   1931—32.  Przywrócenie uniwersytetów.  Walka  o   „podniesienie jakości nauczania".  Dekret  z  20  września  1932  r.  o  szkolnictwie wyższem.    Powrót   do   polityki    szkół    wyższych   z   ostatnich    lat   Nepu. Historyczni   przedstawiciele   nowego   nawrotu:    stara   gwardja   partyjna i   czerwoni   specjaliści.    Koło   przemian   komunistycznego    ideału   wychowawczego.
276
Bibljografja
302 

-----