Przez wiele lat obraz rodziny na ziemiach polskich w przeszłości był kształtowany przede wszystkim na podstawie lektury diariuszy, pamiętników, dzienników czy listów. Owe źródła, siłą rzeczy dość jednostronne, w większości dotyczyły rodzin magnackich, ziemiańskich i bogatego mieszczaństwa. Niniejszy tom studiów w poważnym stopniu zrywa z dotychczasowym ujęciem, zarówno poprzez oparcie większości prac na słabo eksplorowanych dotąd w rodzimej historiografii źródłach (m.in. księgi sądowe wiejskie, podatki łanowego, podymnego i pogłównego, księgi metrykalne trzech serii, pre- i statystyczne spisy ludności, poradniki dobrego wychowania, akta gmin wyznaniowych żydowskich, diecezjalne ankiety dotyczące moralności rodzinnej), jak i poprzez stawianie nowych pytań badawczych. Szereg prac opublikowanych w książce próbuje bowiem rozpoznać i określić skalę wpływu lokalnych czynników ekologicznych, gospodarczych, zwyczajowo-prawnych, demograficznych i kulturowych na wielkość, strukturę i charakter rodziny oraz jej gospodarstwa domowego w konkretnych warunkach przeszłości. W centrum zainteresowania części Autorów znalazła się także problematyka różnorodności i złożoności wewnętrznych powiązań między poszczególnymi członkami tej najmniejszej komórki społecznej. W sumie przedstawione studia stanowią propozycję nowego spojrzenia na funkcjonowanie rodziny i jej gospodarstwa na ziemiach polskich w różnych okresach i różnych etapach rozwoju społecznego.
Na ile zaś udaną i Walią lektury - niech osądzi kompetentne grono czytelników.
Cezary Kuklo

Przedmowa
Cezary KUKLO
Rodzina i gospodarstwo domowe w Europie pre– i industrialnej w historiografi i ostatniego ćwierćwiecza
Jan TĘGOWSKI
Polska rodzina dynastyczna w X–XV wieku
Janusz KURTYKA
Małopolskie rodziny możnowładcze XIV–XVII wieku.
Piotr GUZOWSKI
Demografi czne uwarunkowania funkcjonowania rodziny chłopskiej na przełomie średniowiecza i nowożytności
Krzysztof BORODA
Gospodarstwa szlachty w województwie płockim w XVI wieku
Łukasz LUBICZ–ŁAPIŃSKI
Rodzina drobnoszlachecka na Podlasiu w XVI–XX wieku.
Gospodarcze uwarunkowania rozrostu rodu
Anna MICHAŁOWSKA–MYCIELSKA
Rodzina i gospodarstwo żydowskie w Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku
Krzysztof MIKULSKI
Rodzinne mikroświaty w nurcie życia miejskiego Polski przedrozbiorowej
(Mody onomastyczne wśród mieszczan miast polskich na przykładzie
Torunia w XVII–XVIII wieku)
Mikołaj SZOŁTYSEK
Struktura gospodarstwa domowego w Koronie i na Litwie a funkcje rodziny w końcu XVIII wieku: rozbieżności czy podobieństwo?
Konrad WNĘK
Socjotopografi a rodzin Krakowa w końcu XVIII wieku
Radosław PONIAT
Służba domowa na ziemiach polskich w epoce pre– i industrialnej
Sławomir GÓRZYŃSKI
Heraldyczne zabiegi arystokracji polskiej w Galicji
Krzysztof ZAMORSKI
Hipotetyczne modele płodności rodzin a rozwój ludności Krakowa w XIX i XX wieku. Uwagi wstępne
Lidia ZYBLIKIEWICZ
Rodzina krakowska w czasach Franciszka Józefa
Jadwiga HOFF
Wzorce obyczajowe zachowań rodzinnych w XIX i pierwszej połowie XX wieku na ziemiach polskich
Katarzyna SIERAKOWSKA
Rodzina robotnicza w Królestwie Polskim w drugiej połowie XIX i pierwszej XX wieku. Ujęcie kulturowe.
Regina RENZ
Gospodarstwo domowe i życie rodzinne w środowisku małomiasteczkowym międzywojennej Kielecczyzny
Anna ZAPALEC
Dezintegracja rodzin polskich w okresie II Wojny światowe
Noty o autorach