Str.

Przedmowa................................... 1

Podobizny Marszałków Krajowych, Referentów Sejmowych i Członków Wydziału Krajowego, referentów spraw wodnych i melioracyjnych........ między str. 6 a 7

Przegląd geograficzny, geologiczny i hydrograficzny Polski.

I. Orografja.

1. Karpaty i Tatry ............................. 9

Beskid zachodni (str. 9). Beskid Niski (str. 11). Bieszczady (str. 11). Gorgany (str. 12). Czarnohora (str. 13).

Tatry....................................13

2. Dolina Podkarpacka (Wisły, Dniestru i Prutu) ...............15

3. Wyżyna Południowa Polska.......................17

Płyta Śląsko-Krakowska (str. 17). Góry Kielecko-Sandomierskie (str. 17). Wyżyna Lubelska (str. 17). Roztocze (str. 18). Wyżyna Podolska z pog-órzem Wołyńskiem (str. 18).

4. Wielka nizina Polska ..........................19

Polesie (str. 19), Podlasie (str. 20), Nizina Mazowiecka (str. 21), Nizina Kujawska

i Wielkopolska................................22

5. Wyżyna Nadbałtycka ..........................23

Pojezierze Pomorskie (str. 23), Pojezierze Pruskie (Mazurskie), (str. 24) Pojezierze Li-tewsko-Białomskie..............................25

II. Budowa Geologiczna.

1. Pojezierze i Wielka Nizina Polska................... 27

Bogactwa naturalne Pojezierza i Wielkiej Niziny Polskiej............. 29

2. Południowa Wyżyna Polska....................... 30

Bogactwa naturalne południowej Wyżyny Polskiej................ 34

3. Dolina Podkarpacka........................... 37

4. Karpaty.................................. 40

5. Tatry...................................47

Płody górnicze południowej Małopolski.................50

Węgle i ropa (str. 50). Siarka (str. 53). Sole i źródła mineralne (str. 53). Gips (str. 55). Kruszce (str. 56). Skały i kamieniołomy (str. 57). Sumaryczne zestawienie kopalń i zakładów przemysłowych podlegających nadzorowi władz górniczych i przemysłowych (str. 63).

III. Hydrografja.

1. Systemy wód...............................66

2. Powierzchnia dorzeczy..........................70

3. Zalesienie.................................72

Str.

4. Opady atmosferyczne..........................73

Pojezierze (str. 74). Wielka Nizina polska (str. 74). Południowa Wyżyna polska (str. 75). Dolina Podkarpacka {str. 76). Karpaty i Tatry (str. 76).

5. Spad rzek, stany wód i stosunki odpljwu............... 80

Odra (str. 80). Wista (str. 83). Niemen (str. 96). Dunaj (Prut) (str. 98). Dniestr (str. 99). Dniepr (Prypeć)...............................104

6. Wylewy letnie rzek karpackich....................106

7. Roboty wodne i meljoracyjne wykonane przed wojną światową w byłych trzech zaborach..........................114

Zabór pruski (str. 114). Zabór rosyjski (str. 114). Zabór austrjącki, Śląsk Cieszyński (str. 120).

Roboty wodne i meljoracyjne, wykonane w południowej Małopolsce

przed wojną światową.

Akcja Sejmu i Wydziału Krajowego....................125

I. Organizacja krajowej służby melioracyjnej.

1. Biuro meljoracyjne...........................128

Wykaz zdjęć, projektów i robót wykonanych od r. 1879/80 do r. 1912/13 przez Krajowe Biuro Meljoracyjne (str. 134). Persona! techniczny dla operacyj agrarnych (str. 137). Badanie sił wodnych (str. 139).

2. Krajowy kurs praktyczny i służba dozorców mel j or acy j ny ch .... 139

II. Kredyt meljoracyjny..........................144

Ustawa o pożyczkach meljoracyjnych (str. 145). Pożyczki 4°/o udzielane praez Bank Krajowy (str. 148). Pożyczki bezprocentowe na osuszenie i drenowanie gruntów udzielane przez Wydział Krajowy (str. 148). Pożyczki z Krajowego Funduszu Pożyczkowego dla powiatów, gmin i spółek wodnych (str. 151). Pożyczki udzielane przez Bank Krajowy w obligacjach komunalnych dla spółek wodnych (str. 153).

III. Popieranie mniejszych robót meljoracyjnych ..............154

Popieranie drenowania i wyrobu drenów (str. 154). Fundusz zapomogowy na drenowanie gruntów włościańskich (str. 155). Popieranie kultury torfowisk (str. 156). Subwencjonowane przez kraj i państwo mniejsze roboty meljoracyjne (str. 157). Odwodnianie gruntów po wylewach rzek {str. 161). Meljoracja pastwisk gminnych (str. 162).

IV. Meljoracje publiczne..........................166

1. Austrjacka ustawa meljoracyjna {str. 166).

2. Nowela do ustawy meljoracyjnej (str. 169).

3. Ustawa austrjacka o zabudowaniu potoków górskich (str. 170).

4. Przygotowanie akcji Wydziału Krajowego (str. 173). Obserwacje wodowskazowe i ombrometryczne (str. 175).

5. Program regulacji wód i meljoracji (str. 176).

6. Wykaz publicznych przedsiębiorstw meljoracyjnych w dorzeczu Wisły (str. 182), w dorzeczu Bugu i Styru (str. 189), o dorzeczu Dniestru (str. 191).

7. Organizacja zarządów budowy i przymusowych spółek wodnych (str. 194).

8. Konserwacja meljoracyj publicznych {str. 197).

V. Regulacja rzek karpackich (kanałowych) i zabudowanie ich źródłowisk . . 201

1. Lokalne regulacje rzek karpackich (str. 201).

2. Systematyczna regulacja rzek karpackich podejmowana na podstawie ustaw krajowych (str. 202).

Str.

3 Regulacja dolnych biegów rzek kanałowych. Ustawa austrjacka o budowie dróg wod-' nych i wykonaniu regulacji rzek (str. 204). Ustawa z 11 czerwca 1901 r. o budowie dróg wodnych (str. 205). Ustawa krajowa z 18 września 1901 roku o regulacji rzek kanałowych (str. 210). Program genyalny (str. 215). Regulacja Prutu i Czere-

moszu (str. 218).

4 Regulacja górnych biegów rzek kanałowych wraz z zabudowaniem potoków górskich ' i budową zbiorników (str. 219). Ustawa z 9 maja 1907 r. zmieniająca ustawę krajową

o regulacji rzek kanałowych (str. 221). Projekty Wydziału Krajowego (str. 225). Bu- . dowa zbiorników (str. 226). 5. Normalne profile poprzeczne rzek karpackich (kanałowych) (str. 229).

VI. Budowa dróg wodnych.........................233

Projekt noweli do ustawy kanałowej w r. 1901 (str. 239). Trasa i wymiary kanałów

¦ (str. 241). Kanalizacja Wisły w Krakowie i ochrona Krakowa od powodzi (str. 243).

Budowa kanału Odra-Wisła (str. 245). Wykonanie meljoracji w związku z budową

kanału Odra-Wisła (str. 246),. Wydatki na budowę dróg wodnych w I okresie 1904

do 1912 r. (str. 248).

Roboty wodne i meljoracyjne w południowej Małopolsce podczas wojny światowej . 251 Roboty wodne i meljoracyjne w Polsce odrodzonej ..........255

Ustawa o budowie kanałów żeglownych i regulacji rzek żeglownych (str. 258). Ustawa wodna (str. 260). Ustawa meljoracyjna i program meljoracyj pierwszorzędnych (str. 261). Regulacja rzek splawnych (str. 265). Wydatki na roboty wodne i meljoracje (str. 268). Budowa dróg wodnych (str. 269). Meljoracje publiczne (str. 273). Popieranie mniejszych meljoracyj (str. 274).

Stan robót wodnych i meljoracyjnych w południowej Małopolsce..........277

Załączniki.

1. Sprawozdanie Wydzisłu Krajowego z dnia 5 sierpnia 1878 r. o popieraniu meljoracyj gruntowych..............................295

2. Instrukcja służbowa dla Biura Meljoracyjnego przy Wydziale Krajowym.....305

3. a) Statut organizacyjny Krajowego Kursu Praktycznego Dozorców Meljoracyjnych

we Lwowie...................'............ 310

b) Plan szczegółowy nauki na tym kursie................... 313

c) Regulamin kursu............................. 318

4. Instrukcja służbowa dla krajowych dozorców meljoracyjnych i drenarskich .... 322

5. Przepisy o udzielaniu przez Bank Krajowy pożyczek meljoracyjnych....... 326

6. Regulamin o udzielaniu pożyczek bezprocentowych na osuszenie i drenowanie gruntów

7. Wzór statutu spółki wodnej dla drenowania (osuszenia gruntów) oparty na ustawie wodnej.............................«. . . . 331

8. Wzór statutu spółki wodnej, oparty na ustawie z dnia 19 września 1922 r. Dz. u.

R. P. Nr. 102, poz. 936...........................334

9. Szczegółowy wykaz mniejszych robót meljoracyjnych wykonanych od r. 1891 do

r. 1914 .................................. 338

10. a) Ustawa o uzupełnieniu obwałowania Wisły od Raby do Woli rogowskiej ... 350 b) Rozporządzenie wykonawcze do tej ustawy................. 352

11. a) Ustawa o regulacji rzeki Raty....................... 357

b) Rozporządzenie wykonawcze do tej ustawy................. 359

12. Instrukcja rachunkowa dla krajowych przedsiębiorstw melioracyjnych...... 362

Str.

13. a) Ustawa o zabudowaniu potoków górskich w dorzeczu Dniestru......... 365

b) Rozporządzenie wykowawcze do tej ustawy................. 366

14. Statut spółki wodnej dla obwałowania Wisły od Raby do Woli rogowskiej .... 368

15. Statut spółki wodnej dla regulacji rzeki Raty................. 375

16. Statut spółki wodnej dla osuszenia bagien Rzeszowskich............ 377

17. Ustawa o konserwacji regulacji rzeki Nowego Bruia.............. 385

18. Wykaz powierzchni dorzeczy w południowej Małopolsce............ 385

19. Rozporządzenie wykonawcze do ustawy o regulacji rzek kanałowych....... 387

Wykaz władz i osób, które zamówiły publikację „Roboty wodne i meljoracyjne w południowej Małopolsce"............................ 405

Mapa hypsometryczna Polski prof. Dra E. Romera (1 : 2,500 000).'

Karta przeglądowa regulacji wód w południowej Małopolsce (1 : 1,000.000).

W byłym zaborze austrjackim, t. zw. Galicji, do którego należały od r. 1815 (kongresu wiedeńskiego) części dawnych województw krakowskiego i sandomierskiego po prawym brzegu Wisły, starostwo spiskie, całe województwo ruskie, południowa część woj. bełzkiego, południowo-zachodni skrawek województwa wołyńskiego i na zachód od Zbrucza położona część województwa podolskiego, a od r. 1846 także miastoj Kraków z powiatami krakowskim i chrzanowskim, znalazła się ludność Rzeczypospolitej Polskiej w daleko gorszem położeniu, aniżeli w zaborach pruskim i rosyjskim, bo była uciskana nietylko pod względem narodowym, lecz także ekonomicznym.

Kiedy w b. Królestwie kongresowem mężowie stanu, jak: Staszic, ks. Lu-becki, Mostowski w dobie autonomji, od 1820 do 1830 r., stworzyli przemysł fabryczny i cukrownictwo, którą to akcję prowadził następnie Bank Polski, popierając górnictwo, komunikację lądową i wodną, handel zbożem, to w zaborze austrjackim wszelkie usiłowania ziemian małopolskich zaszczepienia przemysłu krajowego uważał rząd austrjacki za rodzaj buntu, targnięcie się na prawa i przywileje zachodnich prowincyj niemieckich, zabrał z kraju oszczędności instytucyj i miast, wywiózł do Wiednia depozyty sądowe ze Lwowa, Krakowa, Tarnowa i Stanisławowa, zwlekał lat kilkanaście z zatwierdzeniem instytucji kredytu hipotecznego, a nawet wydał patenty cesarskie w r. 1777, 1784 i 1789, które obowiązywały do połowy ubiegłego wieku, a mocą których towary fabryk krajowych musiały być przed sprzedażą posyłane do ostemplowania do Wiednia. Wskutek tych patentów runęła np. założona w Nawsiu (pow. Jasło) fabryka wyrobów bawełnianych, gdy właścicielowi kazano wieźć towar do Wiednia dla ostemplowania, a nie było jeszcze wówczas kolei żelaznych. Obok patentów przychodził w pomoc hegemonji cen-tralistów wiedeńskich fiskalizm, nakładający zgóry podatki przed otwarciem fabryk. Z licznych wypadków przytacza dr. Tadeusz Rutowski w rozprawie o przemyśle krajowym (wydanej w Krakowie w r. 1883) dwa fakty: fabrykę przednich sukien w Załoźcach, którą zbudował hr. Miączyński, a której po sprowadzeniu maszyn i robotników wcale nie otworzył, bo otrzymał nakaz płacenia podatku wygórowanego, tudzież krochmalarnię zbudowaną w Tar-

nowie

przez Holender czyka; który po otrzymaniu nakazu płatniczego sprzedał zakład i wyniósł się z kraju.

Po przegranej w r. 1859 karapanji włoskiej i utracie Lombardji wydał cesarz Franciszek Józef dyplom z dnia 20 października 1860 r. (Dz. u. p. nr. 226), według którego prawo wydawania, zmiany i znoszenia ustaw przysługiwać miało monarsze przy współudziale Sejmów krajowych i Rady państwa, (w krajach korony węgierskiej w myśl poprzednich konstytucyj stosownie do ordynacyj krajowych), następnie zaś patentem z dnia 26 lutego 1861 r. (Dz. u. p. nr. 20) ogłosił jako ustawy zasadnicze (konstytucyjne) ustawę o reprezentacji państwa, tudzież ordynacje krajowe i wyborcze. Na podstawie tego patentu pierwsze posiedzenie Sejmu krajowego odbyło się we Lwowie dnia 15 kwietnia 1861 r. pod przewodnictwem marszałka krajowego Leona ks. Sapiehy, a pierwszy Wydział Krajowy wybrany został 23 kwietnia 1861 r. w osobach: Juljana Ławrowskiego z kurji gmin wiejskich, dra Florjana Zie-miałkowskiego z kurji miast i izb handlowych, Juwenala Boczkowskiego z kurji większych posiadłości, oraz Maurycego Kraińskiego, Kornela Krzeczunowicza i Oktawa Pietruskiego z pełnego Sejmu. Po ponownie przegranej w r. 1866 wojnie prusko-włoskiej i utracie |Wenecji odzyskali Węgrzy w r. 1867 swoją państwowość, konstytucja austrjacka została zmodernizowaną, statuty krajowe jednak w Austrji pozostały bez zmiany, a postulaty Sejmu galicyjskiego uchwalone w pamiętnej rezolucji 24 września 1868 r. odniosły tylko ten skutek, że na podstawie cesarskiego postanowienia z 4 czerwca 1869 r. Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, Wyznań i Oświecenia, Sprawiedliwości, Skarbu, Handlu i Rolnictwa, tudzież Obrony Krajowej rozporządzeniem z dnia 5 czerwca 1869 r. (Dz. u. kraj. nr. 24) wprowadziły język urzędowy polski tak w służbie wewnętrznej, jako też w korespondencji z rządowemi nie-wojskowemi władzami', urzędami i sądami w kraju, z wyjątkiem służby wewnętrznej urzędów skarbowych, pocztowych i telegraficznych. Gnębienie ekonomiczne Galicji nie skończyło się jednak z nastaniem rządów parlamentarnych, be centralizm niemiecki, popierany przez dynastję, uważał Galicję jako teren eksploatacyjny, miejsce zbytu dla „krajów dziedzicznych" i rujnował nawet górnictwo i przemysł naftowy, jedyny w całej Cyslitawji, a nędza Galicji stała się przysłowiową. Wobec tego działalność Sejmu i Wydziału Krajowego w pierwszych dwu dziesięcioleciach ograniczyć się musiała do wydania ustaw ustrojowych dla gmin i powiatów, zarządu fundacyj i rozdawnictwa stypendjów, szpitalnictwa i rozpoczęcia budowy dróg krajowych, której już biurokracja nie przeszkadzała.

Dopiero kiedy centraliści niemieccy popadli w niełaskę u dynastji z powodu opozycji przeciw aneksji Bośni i Hercegowiny, a ster rządów objął w Austrji hr. Taaffe, który w r. 1880 powołał prof. dra Juljana Dunajewskiego na ministra skarbu, złamaną została wszechwładza biurokracji wiedeńskiej i postulaty reprezentacji kraju nie były już ignorowane, lecz mimo niechęci

biurokracji przez ministrów przy poparciu Koła polskiego coraz częściej

uwzględniane.

Z pierwszą inicjatywą w sprawie podniesienia ekonomicznego kraju wystąpili marszałek krajowy Ludwik hr. Wodzicki, a po nim dr. Mikołaj Zybli-kiewicz, żarliwy obrońca interesów kraju, którego Józef Szujski nazwał „świecą gorejącą na ołtarzu Ojczyzny". Podczas ich urzędowania Sejm objął w zarząd kraiu szkoły rolnicze w Dublanach i Czernichowie, otwierał niższe szkoły rolnicze utworzył Krajowe Biuro Meljoracyjne w r. 1879, popierał działalność krajowych towarzystw rolniczych, górnictwo naftowe, rzemiosła i przemysł, a celem uwolnienia włościaństwa od długów lichwiarskich powołał do życia Bank Krajowy. Akcję tę rozszerzyli następnie marszałkowie Jan hr. Tarnowski i Eustachy ks. Sanguszko, którzy byli referentami spraw meljoracyjnych w Sejmie, Andrzej hr. Potocki, który interesował się szczególnie regulacją rzek karpackich i budową dróg1, wodnych a zwłaszcza Stanisław hr. Badeni, który w ciągu swej piętnastoletniej działalności, jako oszczędny, a przewidujący gospodarz kraju, przekonawszy się o doniosłości meljoracyj dla powiększenia produkcji rolnej, otaczał szczególną opieką meljoracje publiczne. Sejm popierał również budowę dróg powiatowych i gminnych, budowę kolei lokalnych, podjął akcję budowy szkół ludowych na koszt kraju, oraz zakładał szkoły zawodowe (przemysłowe i handlowe).

Postęp ekonomiczny i rozwój prac Sejmu i Wydziału krajowego uwidoczniają najlepiej budżety krajowe. I tak wydatki kraju wynosiły według zamknięć rachunkowych:

w r. 1870 przy liczbie 5,444.689 mieszkańców . 1,052.781 zł. 83 et. w. a.

czyli 2,103.563 K. 66 gr.

w r. 1880 przy ludności 5,958.909......4,130.671 zł. 50 et. w. a.

czyli 8,261.343 K. — gr.

w r. 1890 „ „ 6,607.816......4,932.953 zł. 11 et. w. a.

czyli 9,865.906 K. 22 gr.

w r. 1900 „ „ 7,315.939......20,460.601 K. 71 gr.

w r. 1910 „ „ 8,025.675......64,992.140 K. 52 gr.

a w r. 1913 (ostatnim przedwojennym) przy ludności 8,266.445..........77,308.090 K.'—gr.

czyli 81,173.494 złotych w złocie, a 139,618.410 złotych stabilizowanych. Wydatki wzrosły więc w r. 1913 w porównaniu z 1870 r. 37-krotnie, a w porównaniu z 1880 r. przeszło 9-krotnie. Równocześnie powiększyły się jednak wydatki na cele produktywne. Podczas gdy bowiem w budżecie r. 1870 wstawiony był wydatek tylko na drogi, a w r. 1880 wydatek na cele produkcyjne wynosił 946.695 zł. w. a. czyli 23% wszystkich wydatków, w tem tylko 13.366 zł. w. a. na budowy wodne (0-3% wszystkich wydatków), to wydatki produktywne wynosiły:

n w

n n

W r. 1890:

na drogi krajowe............ 793.973 zł. 97 et. w. a.

na roboty wodne i meljoracje....... 210.822 „ 81

na rolnictwo i górnictwo......... 288.015 „ 73

na przemysł i rękodzieło......... 110.378 „ 56 ^

razem . . 1,403.192 zł. 07 gr. w. a.

czyli 28'6% wszystkich wydatków, a na roboty wodne i melioracyjne 4*4%.

W r. 1900:

na komunikacje (drogi i koleje)......... 3,245.171 K. 78 gr.

na roboty wodne i meljoracyjne........ 1,115,987 „ 69 „

na rolnictwo i górnictwo........... 1,223.613 „ 32 „

na przemysł i rękodzieła........... 326.826 „ 03 „

razem . . 5,911.508 K. S2g^.

czyli 29% wszystkich wydatków, a na roboty wodne i meljoracyjne 5'47%.

W r. 1910:

na drogi i koleje............. 5,230.978 K. 14 gr.

na roboty wodne i meljoracyjne........ 7,980.471 „ 51 „

na rolnictwo............... 3,261.289 „ 32 „

na górnictwo............... 247.433 „ 33 „

na przemysł i rękodzieła........... 1,615.562 „ 87 „

razem . . 18,335.735 K. 17 gr.

czyli okrągło 29%, a na roboty wodne i meljoracyjne 12*28% wszystkich wydatków w sumie 64,882.140 K. 32 gr.

W r. 1913:

na drogi i koleje............. 6,682.633 K. — gr.

na roboty wodne i meljoracyjne........ 10,437.677 „ — „

na rolnictwo............... 3,641.812 „ — „

na górnictwo.............. 276.596 „ — „

na przemysł i rękodzieła........... 1,957.385 „ — „

razem . . 22,996.104 K. — gr. j

czyli 29'75%, a na roboty wodne i meljoracyjne 13*5% wszystkich wydatków 77,308.090 koron (139,618.410 złotych stabilizowanych).

I

Wobec rozwoju prac meljoracyjnych w kraju polecił Sejm Wydziałowi Krajowemu wydać publikację o tych pracach, podobnie jak w innych krajach (w Czechach) i uchwalił na ten cel w budżetach krajowych od r. 1909 do

r. 1914 kredyt w sumie 30.000 koron. Nawał prac, jakiemi obciążone zostało Krajowe Biuro Meljoracyjne, gdyż oprócz projektowania i wykonania publicznych i drobnych meljoracyj (osuszenia, drenowania i nawodnienia gruntów, kultury torfowisk, stawów rybnych, meljoracji pastwisk gminnych, wodociągów i kanalizacji dla gmin wiejskich i małomiejskich), miało to biuro poruczone przez komisję krajową dla regulacji rzek kanałowych, projektowanie i wykonanie regulacji 4 rzek kanałowych (górnej Biały, Ropy, górnego Dniestru i Strwiąża) tudzież kanalizacji miasta Lwowa i projektowanie zbiorników wody w górach, — nie pozwolił Wydziałowi Krajowemu spełnić poleconego przez Sejm zadania przed wybuchem wojny światowej. Przenosząc mnie dekretem z 7 maja 1915 r. w stały stan spoczynku, poruczył mi Wydział Krajowy opracowanie tej publikacji, która spóźniła się lat kilkanaście, gdyż wojna światowa trwała do r. 1918, a po wojnie przejęło agendy meljoracyjne wraz z personalem Krajowego Biura Meljoracyjnego w r. 1919 Ministerstwo Robót Publicznych w odrodzonej Polsce, akta zaś i plany rozprószone zostały między cztery okręgowe Dyrekcje Robót Publicznych i Tymczasowy Techniczny Wydział Likwidacyjny. Dopiero gdy z początkiem r. 1925 agendy meljoracyjne wraz z aktami i planami, oraz częścią personalu Biura Meljoracyjnego zwrócone zostały Tymczasowemu Wydziałowi Samorządowemu, jako prawnemu następcy Wydziału Krajowego zniesionego ustawą z dnia 30 stycznia 1920 r., T. W. S. wstawiał do swych budżetów kredyt 5.000 zł. rocznie na publikację robót meljoracyjnych, a w r. 1927 poruczył mi, jako byłemu dyrektorowi Kraj. Biura Meljoracyjnego, ponownie opracowanie tej publikacji.

Zamierzone wydawnictwo, które dla b. Galicji ma wartość historyczną, może być zużytkowane w innych dzielnicach Polski, zwłaszcza w b. zaborze rosyjskim, przez przewidziane w konstytucji przyszłe Sejmiki i Wydziały Wojewódzkie, które ustawą meljoracyjną z 26 października 1921 r. powołane zostały do podejmowania publicznych przedsiębiorstw meljoracyjnych. Według programu, jaki T. W. S. przedłożył pismem z 1 sierpnia 1927 r. Ministerstwom Robót Publicznych, Rolnictwa i Reform Rolnych celem ewentualnego zamówienia pewnej liczby egzemplarzy dla urzędów państwowych, publikacja składać się będzie z czterech części: m

części I ogólnej przedstawiającej rozwój robót wodnych i meljoracyjnych w południowej Małopolsce (b. Galicji) od r. 1879 wraz z krótkim przeglądem geograficznym, geologicznym i hydrograficznym Polski;

części II obejmującej publiczne roboty meljoracyjne, wykonane na rzekach nizinnych w trzech centrach meljoracyjnych: a) obwałowanie Wisły wraz z regulacją i obwałowaniem jej nizinnych dopływów i odwodnieniem niziny Nadwiślańskiej, b) regulację Bugu i Styru z dopływami, c) regulację górnego Dniestru i dopływów, tudzież kolmatację bagien Nadniestrzańskich;

części III z opisem regulacji rzek górskich i zabudowań potoków gór-

skich,- które to zabudowania wykonane zostały pod zarządem Wydziału Krajowego przez org-any sekcji leśno-technicznej Ministerstwa Rolnictwa;

części IV obejmującej mniejsze wodociągi (studnie), kanalizację i meljo-racje rolne (osuszenie rowami i drenami, nawodnienie, kulturę torfowisk, stawy rybne i meliorację pastwisk gminnych).

Do części I niniejszej publikacji załącza się podobizny Marszałków krajowych, referentów spraw meljoracyjnych w Sejmie i 2 członków Wydziału Krajowego, którzy jako szefowie Biura Meljoracyjnego przedstawiali odnośne sprawozdania i projekty ustaw Sejmowi i załatwiali sprawy meljoracyjne w Wydziale Krajowym.

Referentami spraw meljoracyjnych w Sejmie byli posłowie:

August Gorayski odr. 1878 do r. 1882, następnie od r. 1895 do r. 1901, tudzież w latach 1903, 1908—1910 i 1912, razem lat 18 (nadto referował poseł Gorayski w r. 1894 program regulacji wód);

Eustachy ks. Sanguszko w r. 1884 i w latach 1886 do 1889, razem lat 5;

Jan hr. Tarnowski w latach 1885/6, 1890 i 1892—1894, razem lat 5;

Zdzisław hr. Tarnowski w latach 1902, 1904, 1905 i 1907, razem 4 lata.

Podobizny posłów Jana hr. Tarnowskiego i Eustachego ks. Sanguszki, którzy piastowali godność Marszałków krajowych, zamieszczono między Marszałkami.

Funkcje szefów departamentów, którym sprawy meljoracyjne były przydzielone, sprawowali najdłużej:

dr. Józef Wereszczyński, od r. 1878 bez przerwy do r. 1895 lat 18;

prof. dr. Tadeusz Piłat od r. 1902 bez przerwy do r. 1920 lat 19. Ta ciągłośćj w urzędowaniu członków Wydziału Krajowego przyczyniła się znakomicie do rozwoju prac meljoracyjnych.

Wykaz władz państwowych i samorządowych, oraz osób prywatnych, które zamówiły publikację, zamieszczono na końcu części I.

Wreszcie wyjaśnienie, dlaczego b. Galicję nazwano Południową Małopolską. Otóż do Małopolski, która'była jedną z 2 prowincyj Korony, należały województwa: 1) krakowskie ze starostwem spiskiem, 2) sandomierskie, 3) lubelskie, 4) ruskie, 5) ziemia chełmska, 6) woj. bełzkie, 7) podolskie, 8) podlaskie, 9) wołyńskie, 10) bracławskie, 11) kijowskie, 12) czernichowskie, wobec czego Galicja była tylko częścią prowincji Małopolski i to południową.

Andrzej Kędzior.